Morgunblaðið - 21.01.2003, Blaðsíða 32

MINNINGAR
32 ÞRIÐJUDAGUR 21. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Aðalheiður Árna-dóttir fæddist á
Akureyri 20. febrúar
1919. Hún lést á
Dvalar- og hjúkrun-
arheimilinu Grund
við Hringbraut hinn
13. janúar síðastlið-
inn. Foreldrar Aðal-
heiðar voru Árni
Stefánsson, f. á
Gestsstöðum í Fá-
skrúðsfirði 8. júní
1874, d. 16. júní 1946,
og Jónína Gunnhild-
ur Friðfinnsdóttir, f.
á Atlastöðum í Svarf-
aðardal 8. september 1885, d. 28.
desember 1969. Systkini Aðal-
heiðar eru Anna Kristín, f. 7. apríl
1908, d. 8. mars 1987, Eðvarð
Fritz, f. 12. júlí 1909, d. 26. júlí
1970, Guðrún, f. 17. ágúst 1910,
Sigríður, f. 22. september 1911, d.
23. febrúar 1925, Guðmundur, f.
24. desember 1912, d. 4. apríl
1992, Friðfinnur, f. 5.september
1915, d. 30.september 1999, Kol-
beinn, f. 21. september 1916, d. 4.
október 1974, Stefán, f. 14. apríl
1920, Þórunn Hekla, f. 7. septem-
ber 1922, Ingólfur, f. 5. ágúst
1924, og Sigurbjörn, f. 18. sept-
ember 1927.
Í febrúar 1943 giftist Aðalheið-
ur Guðmundi Helgasyni frá Mel í
Neskaupstað, f. 12. febrúar 1913,
d. 20. desember 1974. Foreldrar
hans voru Soffía
Guðmundsdóttir úr
Skriðdal og Helgi
Bjarnason frá
Sveinsstöðum í
Hellisfirði. Aðalheið-
ur og Guðmundur
eignuðust eina dótt-
ur, Jónhildi, f. 30.
maí 1948. Börn
hennar eru: 1) Guð-
mundur Helgi, f. 6.
október 1967, börn
hans Thelma Dögg,
f. 5 febrúar 1991, og
Önundur Georg, f.
14. október 1992,
maki Guðmundar er Íris Ósk
Kristjánsdóttir og á hún fyrir Pét-
ur Snæ, f. 22. maí 1999. 2) Aðal-
heiður Rut, f. 9. nóvember 1972,
maki Örvar Karlsson, fyrir átti
Aðalheiður Þuríði Kristínu, f. 14.
desember 1989, en saman eiga
þau Tind Örvar, f. 27. janúar 2001.
3) Sverrir Stefán, f. 26. apríl 1981.
Aðalheiður ólst upp í foreldra-
húsum í Gránufélagsgötu 11 á Ak-
ureyri og bjó þar uns hún giftist
og flutti austur á Neskaupstað.
Þar vann hún ýmis störf utan
heimilisins. Eftir lát eiginmanns
hennar 1974 flutti hún til Hafn-
arfjarðar og bjó þar það sem eftir
var ævinnar.
Útför Aðalheiðar verður gerð
frá Víðistaðakirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
Til minnar ástkæru móður:
Þú áttir þrek og hafðir verk að vinna,
og varst þér sjálfri hlífðarlaus og hörð.
Þú vaktir yfir velferð barna þinna.
Þú vildir rækta þeirra ættarjörð.
Frá æsku varstu gædd þeim góða anda,
sem gefur þjóðum ást til sinna landa
og eykur þeirra afl og trú.
En það er eðli mjúkra móðurhanda
að miðla gjöfum – eins og þú.
Ég flyt þér, móðir, þakkir þúsundfaldar,
og þjóðin öll má heyra kvæði mitt,
er Íslands mestu mæður verða taldar,
þá mun það hljóma fagurt, nafnið þitt.
Blessuð sé öll þín barátta og vinna.
Blessað sé hús þitt, garður feðra minna,
sem geymir lengi gömul spor.
Haf hjartans þakkir, blessun barna þinna
– og bráðum kemur eilíft vor.
( Davíð Stef.)
Þín elskandi dóttir að eilífu,
Jónhildur.
Elskuleg amma mín var mér svo
kær og hafði svo mikil áhrif á mitt líf.
Það mun hún ætíð gera.
Saga hennar byrjar á Akureyri þar
sem hún er fædd og uppalin. Þar fæð-
ist hún í stóran og myndarlegan
systkinahóp hjá yndislegum og dug-
legum foreldrum. Hún var afskap-
lega stolt af fjölskyldu sinni og upp-
runa. Faðir hennar var
trésmíðameistari og móðir hennar
dugmikil húsfreyja sem bar ábyrgð á
stóru heimili og mörgum börnum.
Það kom margoft fram í hlýju hjarta
ömmu minnar hve mikillar ástúðar og
umhyggju hún hafði fengið að njóta í
bernsku sinni. Hún sagði mér oft frá
árum sínum á Akureyri og fyrir mér
eru þau ævintýri líkust. Hennar for-
eldrar, systkini og samferðafólk eru
mér mjög náin vegna þess að hún
sagði frá atburðum á svo einstakan
hátt hvort sem þeir voru gleðilegir
eða sorglegir. Hún lét veikindi sín,
sem höfðu mikil áhrif á líf hennar,
ekki á sig fá og kvartaði aldrei. Stolt
og sterk. Svo kynnist hún afa mínum,
Guðmundi Helgasyni. Afi minn sem
ég man þó ekki eftir, var einstakur og
ár ömmu minnar með honum voru
full af ást, virðingu og vinsemd.
Amma bjó í Neskaupstað þar til afi
lést í snjóflóðinu. Þá fylgdi hún sínu
hjarta til dóttur sinnar og barna-
barnanna, suður í Hafnarfjörð. Á
Hjallabraut átti amma heimili frá því
ég man eftir mér. Hún bjó rétt hjá
mér og vann á Hrafnistu fyrstu æviár
mín og þangað sótti ég. En amma átti
eftir að verða æ meiri hluti af mínu lífi
en fyrstu sjálfstæðu heimsóknir mín-
ar gáfu til kynna. Amma varð
snemma stór hluti af mínu lífi og allt-
af varð það sterkara því hún stóð með
mér í einu og öllu og tók alltaf á móti
mér með opinn faðminn. Ég bjó hjá
henni síðasta ár mitt í grunnskóla og
þar með var okkar samband eilíft.
Hún var ætíð mér við hlið, studdi mig
og styrkti. Þegar ég eignaðist dóttur
mína, Þuríði Kristínu, hélt hún áfram
að blómstra mér við hlið og tók hana í
arma sína eins og engil. Amma kom
og heimsótti okkur og var hjá okkur
vikunum saman, þar sem hún söng og
sagði sögur sem urðu hennar fyrsta
barnabarnabarni að eilífri hugljúfri
minningu. Við mæðgurnar voru svo
lánsamar að njóta samvista ömmu
áfram og bjuggum hjá henni í tæp tvö
ár og amma gaf okkur endalausa
hlýju. Síðustu æviár hennar höfum
við fjölskyldan verið í daglegu sam-
bandi við hana. Hún þarfnaðist okkar
og við hennar. Þær voru ófáar heim-
sóknirnar á Hjallabrautina og eins
kom hún svo oft til okkar í Rauðás.
Við eyddum afmælisdögum, pásk-
um, jólum og hversdagsdögunum
saman. Alltaf var amma Heiða hluti
af okkur. Stundum var Gummi bróðir
minn með og svo síðustu árin mamma
mín og Sverrir bróðir sem höfðu verið
búsett erlendis svo lengi. Minning
mín um ömmu mína mun ætíð vera
ofarlega í huga mínum og ég vona svo
innilega að hún geti verið stolt af mér
og mínum um ókomna tíð. Því það
sem hún gaf mér í veganesti og að
leiðarljósi er ólýsanlegt.
Amma mín, ég mun ávallt elska
þig.
Þín
Aðalheiður Rut (Heiða).
Aðalheiður Árnadóttir, móðursyst-
ir okkar, var eitt 14 systkina, barna
Árna Stefánssonar trésmíðameistara
og Jónínu Gunnhildar Friðfinnsdótt-
ur eiginkonu hans. Af þessum stóra
barnahópi komust 11 til fullorðinsára
og var Heiða frænka, eins og hún var
jafnan kölluð af okkur systkinum,
sjöunda í aldursröð systkinanna á
Gránufélagsgötunni á Akureyri. Þar
var oft þröng á þingi og margir
munnar að seðja en auk hins stóra
barnahóps voru kostgangarar á
heimilinu, menn sem unnu með Árna
afa og utanbæjar menntaskólapiltar.
Eins og nærri má geta hefur oft verið
mikið fjör á heimilinu og Heiða ef-
laust aðalfjörkálfurinn.
Á þessum árum var Akureyri hálf-
gert pestarbæli, berklar voru algeng-
ari þar en annars staðar og margar
fjölskyldur smitaðar af þessum vá-
gesti. Heiða fékk að kenna á berkl-
unum, hún fékk berklasýkingu í
mjaðmarlið og var lögð í gifsbeð á
Fjórðungssjúkrahúsinu á unglings-
árum sínum og var höfð gifsuð í rúm-
inu í 3 ár. Þessi örlög höfðu ekki nein
teljandi áhrif á Heiðu, hún missti ekki
móðinn og aldrei heyrðist hún kvarta
þó svo að hún væri draghölt upp frá
þessu og ætti erfitt með gang. Eyddi
hún jafnan talinu ef einhver spurði
hvort hún væri þjáð í mjöðminni.
Heiða var létt í lund, hló mikið, átti
margar góðar vinkonur og naut þess
að vera til. Móðir okkar Hekla og
Heiða, voru mjög samrýndar. Fékk
Heiða oft það hlutskipti að passa okk-
ur þegar foreldrar okkur brugðu sér
af bæ. Við vorum þá send til Nes-
kaupstaðar þar sem Heiða bjó með
eiginmanni sínum Guðmundi Helga-
syni og dóttur þeirra Jónhildi.
Það var mikil og skemmtileg upp-
lifun að koma að sumarlagi til Nes-
kaupstaðar á þessum árum þegar
síldarævintýrið var í fullum gangi og
mikið líf í bænum. Einkennandi fyrir
Heiðu á þessum árum var gott skap,
hispursleysi og dugnaður. Okkur
systkinum varð fljótt ljóst að það
þýddi ekki að væla eða suða, á slíkt
var ekki hlustað. Þegar maður datt í
sjóinn var manni sagt að skipta um
föt og hengja blautu fötin upp út á
snúru. Síðar um daginn fékk maður
svo uppbót og hluttekningu með
kleinum og mjólkurglasi. Heiða kom
einnig suður til Reykjavíkur til að
passa okkur um mánaðarskeið þegar
foreldrar okkar fóru til útlanda, þá
kynntumst við henni vel og hún hefur
alltaf skipað sérstakan væntum-
þykjusess í huga okkar systkinanna.
Heiða fékk ýmsar ágjafir í lífinu en
stóð alltaf bein og óbuguð, ótrúlega
kjarkmikil. Þegar hún missti Guð-
mund sinn í snjóflóðinu í Neskaup-
stað í desember 1974 flutti Heiða suð-
ur og bjó í Hafnarfirði eftir það. Hún
var dóttur sinni og barnabörnum stoð
og stytta, hún var kona sem gerði
ekki miklar kröfur til lífsins en var
samt alltaf ánægð með sitt og gaf
miklu meira en hún þáði.
Síðustu árin var heilsan farin að
gefa sig og Heiða fékk hvíldina eftir
gæfuríka ævi. Þegar litið er til baka
er margt sem við systkinin höfum
lært af henni og erum við forsjóninni
þakklát fyrir að hafa fengið að vera
samferða henni. Við vottum Jónhildi
og barnabörnum innilega samúð.
Hvíl í friði.
Margrét Geirsdóttir,
Árni Jón Geirsson,
Guðrún Geirsdóttir.
Elsku amma mín, það er margt
sem ég vildi koma á blað til að minn-
ast þín. Undanfarna daga, frá því ég
fékk fregnirnar að þú værir farin,
hafa minningarnar komið stöðugt
upp í huga mér, þú áttir svo stóran
þátt í mínu lífi, frá því ég man fyrst
eftir mér á Norðfirði þau sumur sem
ég kom til ykkar afa. Þar leið mér
alltaf vel, það voru ófáar ferðirnar
sem ég fór inn í bræðslu til afa eða
niður á bryggju að veiða og þegar ég
kom til baka varst þú alltaf heima til
að taka á móti mér og hafðir mestar
áhyggjur af því að ég væri svangur.
Þú varst mér alltaf góð, sama hvað á
gekk, og studdir mig í einu og öllu
sem ég tók mér fyrir hendur. Þú
kenndir mér að takast á við erfiðleika
lífsins og líta á þá sem verkefni til að
takast á við, eins og þú gerðir þegar
áföll dundu yfir þig í þínu lífi sem
voru ófá.
Mér er minnisstæðast það ár sem
ég bjó hjá þér inni í Hafnarfirði og all-
ar þær stundir sem við sátum í eld-
húsinu og þú sagðir mér sögurnar af
afa og ykkar lífi eða stundirnar okkar
á morgnana áður en ég fór í vinnuna
og þú varst komin á fætur á undan
mér og hafðir til morgunmat, það
þýddi ekkert að segja þér að sofa
lengur og að ég mundi redda mér
sjálfur. Þú varst mér einstaklega góð
og vildir allt fyrir mig gera, eins og
þér var einni lagið. Þú áttir allan þátt
í því að gera mig að þeim manni sem
ég er í dag. Ég mun minnast þín um
mína ókomnu framtíð. Takk fyrir alla
þína ást og umhyggju og þann vegvísi
að lífinu sem þú mér gafst.
Guðmundur Helgi.
AÐALHEIÐUR
ÁRNADÓTTIR
H
ugmyndin um höf-
undinn sem upp-
haf og miðju
skáldskaparins
var lífseig en á
tuttugustu öld tók að draga svo-
lítið af henni. Nokkrir atburðir
urðu til þess að það virtist
draga úr vægi höfundarins í
bókmenntunum. Einn þeirra
varð á Ítalíu árið 1921. Sex
skáldaðar persónur ruddust inn
í leikhús þar sem leikhópur var
að æfa verk eftir ítalska skáldið
Luigi Pirandello og sögðust í
leit að höfundi. Persónurnar
höfðu fengið líf hjá höfundi sín-
um en hann síðan viljað taka
það af þeim aftur. Eftir að hafa
árangurslaust reynt að telja
honum hughvarf leituðu þær á
náðir leikhússins þar sem skáld-
uðum persónum er gefið líf, þar
sem sagan
sem þær
bera innra
með sér get-
ur orðið að
veruleika.
Fyrst í stað
brást leikhópurinn við þessari
óvæntu heimsókn með hlátri en
leikstjóranum, sem hinar að-
komnu persónur vildu fá sem
höfund sinn, var ekki skemmt.
Smám saman tókst þó persón-
unum sex, sem voru faðir og
móðir ásamt börnum sínum
fjórum, að sannfæra leikstjór-
ann og leikhópinn um að þær
hefðu dramatíska sögu að segja.
Leikstjórinn fékk áhuga á að
setja verkið upp en það runnu
tvær grímur á persónurnar þeg-
ar þær áttuðu sig á því að þær
sjálfar ættu ekki að fá að vera á
sviðinu heldur leikararnir sem
yrðu í hlutverkum þeirra. Per-
sónurnar kváðu engan þekkja
sögu þeirra og innviði betur en
þær en leikstjórinn taldi úti-
lokað að þær sjálfar færu á
svið, það væri hlutverk leik-
aranna. Persónurnar sáu hins
vegar strax í hendi sér að þær
yrðu allt aðrar persónur í með-
förum leikaranna. Leikstjórinn
vildi að auki breyta ýmsu í
verkinu sem þær töldu fráleitt,
þetta væri þeirra saga, þeirra
örlög sem höfundurinn hafði
skapað þeim, og þeim mætti
ekki breyta.
Leikstjórinn var ekki á sama
máli og reyndi að koma persón-
unum í skilning um að í leikhús-
inu væri búin til blekking, tál-
sýn veruleikans, en þar yrðu
ekki raunverulegir atburðir.
Fjölskyldufaðirinn benti hins
vegar á að þessi tálsýn væri
veruleiki persónanna sex og
raunar væri svipað komið fyrir
öllum – hver veit hver hann er í
raun og veru? Í sannleika sagt
vissi það enginn betur en per-
sóna í skáldverki, hún byggi yf-
ir ákveðnum einkennum,
ákveðnum örlögum sem ekki
breyttust – einstaklingur gæti
aftur á móti verið enginn ákveð-
inn. Einstaklingur gæti ekki vit-
að hver hann væri því hann
væri aldrei einn og samur frá
einum degi til annars, hvorki
ytra né innra; hugsanir og tál-
sýnir sem hann hefði í dag
kynnu að virðast óraunveruleg-
ar á morgun. „Ef við (persón-
urnar) eigum engan veruleika
utan tálsýnarinnar,“ sagði fað-
irinn, „þá ættir þú (leikstjóri)
að vantreysta veruleika þínum
vegna þess að þótt þú andir
honum að þér og snertir í dag
er hann vís með að virðast tál-
sýn á morgun eins og gærdag-
urinn virðist tálsýn í dag.“
Þetta taldi faðirinn sönnun þess
að leikritið sem persónurnar
sex bæru innra með sér væri
raunverulegra en leikstjórinn
og líf hans, þeirra saga gæti
ekki breyst, hún væri þeim
óbreytanlegur veruleiki, en
veruleiki leikstjórans gæti tekið
stakkaskiptum á einni nóttu.
Leikstjóranum féll allur ketill
í eld við þessar röksemda-
færslur og spurði síðan hvenær
persónur úr leikriti væru farnar
að stíga út úr hlutverkum sínum
og túlka sjálfar sig og útskýra,
flytja fyrirlestur um sig. Hann
sagðist aldrei hafa séð annað
eins. „Þú hefur ekki séð neitt
þessu líkt,“ sagði faðirinn,
„vegna þess að höfundar fela
vanalega vinnuna á bak við
sköpunarverk sín. Þegar per-
sónur lifna við og birtast allt í
einu fyrir framan höfund sinn
getur höfundur aðeins haft eftir
þeim orð þeirra og athafnir.
Hann verður að vilja hafa þær
eins og þær vilja sjálfar vera.
Gæfan fylgi honum ef hann vill
það ekki! Þegar persóna er
fædd öðlast hún svo mikið
frelsi, jafnvel frá höfundi sínum,
að allur heimurinn getur ímynd-
að sér hana í óteljandi að-
stæðum öðrum en þeim sem
höfundurinn hafði hugsað sér að
setja hana í. Stundum fær hún
merkingu sem höfundinum datt
ekki í hug að ljá henni.“
Þessi atburður leiddi ótvírætt
í ljós að höfundurinn var ekki
sá sem hann sýndist. Og raunar
var erfitt að sjá í þessu leikriti
öllu saman hver var hvað og
hvað var hvers. Áttu persón-
urnar sex við að hver sem er
gæti verið höfundur þeirra, leik-
stjórinn jafnt sem leikarar og
lesendur? Urðu árekstrarnir og
misskilningurinn kannski vegna
þess að persónurnar lögðu ann-
an skilning í hugtakið höfundur
en leikstjórinn og leikararnir?
Voru þær ef til vill ekki að leita
að þeim höfundi sem menn
höfðu hugsað sér heldur því
frjóa afli sem allur texti leitar
og fyllir hann lífi? Faðirinn
sagði að persónurnar væru
týndar, á hrakhólum, í þeim
skilningi að höfundurinn sem
skapaði þær hefði ekki viljað og
einfaldlega ekki haft raunveru-
lega getu til þess að finna þeim
stað í heimi listarinnar. „Og það
var mikill glæpur,“ hélt hann
áfram, „vegna þess að hver sá
sem er svo heppinn að fæðast
lifandi sögupersóna getur hlegið
að dauðanum. Hann mun aldrei
deyja! Maðurinn mun deyja, rit-
höfundurinn, sá sem skapar, en
sköpunarverkið mun aldrei
deyja! Og það krefst ekki einu
sinni sérstakra hæfileika að lifa
að eilífu, og ekki kraftaverka.
Hver var Sancho Panza? Hver
var Don Abbondio? Þeir lifa að
eilífu vegna þess að eins og lif-
andi fræ voru þeir svo heppnir
að falla í frjóa jörð, í frjóan hug
sem vissi hvernig átti að láta þá
vaxa og dafna, lifa um alla ei-
lífð.“
Í leit að
höfundi
Sex skáldaðar persónur ruddust inn í
leikhús þar sem leikhópur var að æfa
verk eftir ítalska skáldið Luigi Pir-
andello og sögðust í leit að höfundi.
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
throstur@mbl.is