Morgunblaðið - 30.03.2003, Blaðsíða 11

STRÍÐ Í ÍRAK
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. MARS 2003 11
ÞÓTT ágreiningur hafi verið um
margt í aðdraganda stríðsins í Írak
er óumdeilt að stjórnarfarið í landinu
er byggt á ógn og fullkomnu skeyt-
ingarleysi gagnvart mannréttindum.
Allt frá því að Saddam Hussein
komst til valda í Írak 1979 hefur
hann haldið landinu í greipum ótta
og skelfingar.
Aðferðir hans til að halda völdum í
landinu hafa verið skrásettar í gegn-
um tíðina, þótt löngum hafi gengið
illa að vekja athygli á því sem fram
fór í landinu. Upp á síðkastið hefur
hins vegar mikið verið gert til að
vekja athygli á mannréttindabrotum
í landinu. Eitt dæmið um það er
skýrsla, sem breska utanríkisráðu-
neytið sendi frá sér í nóvember á
liðnu ári og byggir á eigin heimildum
auk gagna frá samtökum á borð við
Amnesty International og Human
Rights Watch og viðtölum við vitni.
Jack Straw, utanríkisráðherra
Bretlands, sagði þegar skýrslan var
birt að þar væri að finna öflug mann-
réttindarök, sem bættust við alþjóð-
legar öryggisröksemdir fyrir því að
afvopna ætti Saddam Hussein.
Upplýsingar notaðar
í áróðursskyni
Birting skýrslunnar vakti athygli
og var gagnrýnd. Manntéttindasam-
tökin Amnesty International vændu
Straw um að nýta sér stöðu mann-
réttinda í Írak með kaldrifjuðum og
úthugsuðum hætti til að færa rök að
því að Bandaríkjamenn og Bretar
færu með ófriði á hendur Írökum.
„Við skulum ekki gleyma því að
þessar sömu ríkisstjórnir beindu
blinda auganu að skýrslum Amnesty
International um víðtæk mannrétt-
indabrot í Írak fyrir Persaflóastríð-
ið,“ var haft eftir Irene Khan, fram-
kvæmdastjóra samtakanna, þegar
skýrslan birtist.
Á kynningarfundi fyrir skýrslu
breska utanríkisráðuneytisins kom
dr. Hussain al-Shahristani, fyrrver-
andi yfirmaður kjarnorkustofnunar
Íraks, og lýsti því hvernig hann var
fangelsaður og pyntaður í Írak. Dr.
Hussain tókst að flýja frá Írak árið
1991. Þá hafði hann verið í fangelsi í
12 ár, þar af 11 í einangrun, fyrir að
neita að eiga þátt í því að taka þátt í
kjarnorkuáætlun íraka eftir 1979
þegar ákveðið var að beina henni í
þann farveg að þróa kjarnorkuvopn.
Hann talaði einnig um að stjórnvöld
á Bretlandi og í Bandaríkjunum
hefðu ekki haft miklar áhyggjur af
mannréttindamálum í Írak, en bætti
við: „Hins vegar er betra seint en
aldrei.“
Í umræddri skýrslu er því lýst
hvernig íbúar Íraks hafa búið í stöð-
ugum ótta við að vera dregnir út sem
óvinir stjórnarinnar. Fólk er hvatt til
þess að greina frá athöfnum fjöl-
skyldu og nágranna. Öryggissveitir
geta látið til skarar skríða hvenær
sem er. Fólk er handtekið af geð-
þótta og morð eru daglegt brauð.
Síðan um mitt ár 2000 hefur refs-
ingin fyrir að breiða út róg eða tala
illa um forsetann eða fjölskyldu hans
verið að skera tunguna úr þeim, sem
slíkt gerir. Hafa myndir af slíkum
refsingum verið sýndar í íraska sjón-
varpinu öðrum til varnaðar. Á milli
þrjár og fjórar milljónir Íraka hafa
samkvæmt skýrslunni flúið land
fremur en að búa við stjórn Sadd-
ams, en það samsvarar um 15% íbúa
landsins. Sérstaklega er tekið til
þess að mannréttindabrot í Írak eru
ekki vegna framgöngu ákafra ein-
staklinga heldur hluti af markvissri
stefnu stjórnarinnar.
Kerfisbundnar pyntingar
Pyntingar hafa verið stundaðar
kerfisbundið í Írak. Í skýrslu Amn-
esty International frá ágúst 2001
segir að pólitískir fangar séu pynt-
aðir kerfisbundið og umfang pynt-
inga og miskunnarlausar aðferðir
beri því vitni að beiting þeirra hafi
verið samþykkt í æðstu valdastöð-
um. Aðferðirnar eru margar. Þess
eru dæmi að augu hafi verið potuð úr
mönnum. Í einu tilfelli var kaup-
sýslumaður úr röðum Kúrda hand-
tekinn í Bagdad og tekinn af lífi.
Þegar fjölskyldan sótti líkið höfðu
augun verið stungin úr því og pappír
troðið í tómar augntóftirnar. Borað
hefur verið í gegnum hendur póli-
tískra fanga með rafmagnsbor, fórn-
arlömb eru hengd upp í loft, raflost
eru veitt, meðal annars á kynfæri,
eyru, tungu og fingur, og einnig hafa
fórnarlömb pyntingameistaranna
orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi.
David Scheffer, stjórnarerindreki
Bandaríkjastjórnar í stríðsglæpa-
málum, hefur greint frá því að mynd-
ir sýni að Írakar hafi notað sýruböð
þegar þeir réðust inn í Kúveit. Fórn-
arlömbin hafi verið hengd upp á
höndunum og hægt og sígandi lækk-
uð niður í sýruna.
Aðstæður í íröskum fangelsum
eru ómannúðlegar og niðurlægjandi,
segir í skrýslunni. Þar segir Ra’id
Qadir Agha, félagi í Föðurlandssam-
bandi Kúrdistan, sem var átta ár í
fangelsi, frá dvölinni: „Við höfðum
aðeins einn og hálfan brauðhleif á
dag og hálft glas af súpu, sem reynd-
ar var ekki súpa heldur heitt vatn. Á
kvöldin var okkur gefin sósa úr stilk-
um rótarávaxta. A fimmtudögum
fengum við mat, sem átti að endast
fram á laugardag. Á kvöldin voru
dyrnar opnaðar, en tilgangurinn var
ekki að hleypa okkur út heldur telja
fangana og sjá hverjir voru látnir og
hverjir lífs. Það þarf ekki að taka
fram að hárskurður eða rakstur kom
ekki til greina og sulturinn var ein-
staklega ómannúðlegt fyrirbæri.
Þetta ástand gat varað svo dögum,
mánuðum og árum skipti. Margir
fanganna sultu í hel. Því í upphafi
léttist maður og varð mjór og hor-
aður. Þessu ástandi fylgdi mikil
þjáning. Síðan byrjaði hárið að detta
af. Húðin varð fyrir áhrifum með
sama hætti. Sjón og heyrn fóru að
daprast.“
Ra’id Qadir Agha lýsir einnig af-
tökum án dóms og laga í fangelsinu:
„Daginn eftir að skotið var á Uday
(son Saddams) voru rúmlega átta
þúsund fangar í dauðaklefanum.
Hægt var að fylgjast með úr her-
bergjunum, sem vísuðu að einangr-
unardeildinni. Svo vildi til að fang-
arnir í þessum tveimur herbergjum
drógu strik á vegginn fyrir hvert lík,
sem var fjarlægt þessa nótt. Rúm-
lega tvö þúsund manns voru tekin af
lífi þá um nóttina. Þeir höfðu komið
með fallöxi, sem hjó höfuðið af 24
föngum á mínútu.“
Illa farið með konur
Konur hafa sætt grimmilegum of-
sóknum í Írak. Í hernum eru þess
dæmi að menn hafi sérstaklega það
hlutverk „að brjóta gegn heiðri
kvenna“ – þeir eru nauðgarar að at-
vinnu. Mannréttindasamtök fregna
reglulega af konum, sem hafa orðið
fyrir sálrænu áfalli eftir að hafa verið
nauðgað í fangelsi. Nauðgun kvenna,
sem eru í haldi vegna pólitískra
skoðana, eru hluti af stefnu stjórn-
arinnar. Árið 1990 voru sett lög, sem
leyfa karlkyns ættingjum að myrða
konur í nafni æru sinnar án þess að
þeim verði refsað fyrir.
Samkvæmt Amnesty Internation-
al voru tugir kvenna, sem sakaðar
höfðu verið um að stunda vændi,
hálshöggnir í október árið 2000
ásamt körlum, sem gefið var að sök
að vera melludólgar. Aftökurnar
voru framkvæmdar án dóms og laga
með sverðum fyrir utan heimili fórn-
arlambanna. Talið er að einhver
fórnarlambanna hafi ekki verið við-
riðin vændi heldur tekin af lífi af
pólitískum ástæðum, að því er kem-
ur fram í skýrslu breska utanríkis-
ráðuneytisins.
Ofsóknir Saddams á hendur Kúrd-
um hafa verið kallaðar þjóðarmorð.
Talið er að á árunum 1987 og 1988
hafi hundrað þúsund Kúrdar verið
drepnir eða horfið. Í herferðinni á
hendur Kúrdum var notað eiturgas
og samkvæmt tölum frá Human
Rights Watch létust allt að 5.000
óbreyttir borgarar lífið í einni árás á
bæinn Halabja og 10.000 særðust.
Talið er að síðan 1991 hafi 94.000 ein-
staklingar verið flæmdir af heimilum
sínum. Jarðir í eigu Kúrda hafa að
því sagt er verið gerðar upptækar og
fengnar í hendur íröskum aröbum.
Kúrdum hefur verið meinað að
kaupa eignir og þeir, sem eiga eignir
og vilja selja þær, verða að finna ar-
abískan kaupanda.
Stjórnarfar óttans hefur í tæpan
aldarfjórðung sett mark sitt á Írak
og það verður seint afmáð.
Stjórnar-
far óttans
Reuters
Mynd af Saddam Hussein, forseta Íraks, liggur sundurskotin á jörðinni í bænum Qrahanjir í norðurhluta Íraks.
Saddam Hussein hefur stjórnað harðri
hendi frá því að hann komst til valda 1979.
Aðferðirnar eru margvíslegar, en pyntingar
og aftökur án dóms og laga hafa verið dag-
legt brauð í valdatíð einræðisherrans.
MARGIR undrast að Bretar og
Bandaríkjamenn skuli ekki hafa lagt
meiri áherslu á það fram að þessu að
skrúfa fyrir útsendingar íraska rík-
issjónvarpsins. Minnast menn að eitt
af því fyrsta sem gert var í Persa-
flóastríðinu 1991 var að varpa
sprengjum á útvarpssendinn í Bagd-
ad til að Saddam Hussein, forseti
Íraks, gæti ekki miðlað áróðri sínum.
Árás var að vísu gerð á höfuðstöðvar
sjónvarpsins í fyrradag, þegar stríð-
ið í Írak hafði staðið í næstum viku,
og lágu útsendingar niðri í um 45
mínútur. Segir á fréttasíðu BBC að
þær hafi síðan verið stopular.
Mannréttindasamtök hafa for-
dæmt árásirnar á höfuðstöðvar
íraska sjónvarpsins í fyrradag,
þ.á m. Alþjóðasamtök blaðamanna
(IFJ) en þau segja engar vísbend-
ingar um að híbýli stöðvarinnar séu
notuð í hernaðarskyni – en einungis
við slíkar aðstæður væri árásin rétt-
lætanleg miðað við alþjóðalög.
Fréttaskýrendur eru þó sammála
um að í áróðursstríðinu skipti miklu
fyrir Saddam og stjórn hans að geta
komið fram í sjónvarpi – og að sama
skapi brýnt fyrir bandamenn að tak-
marka tækifæri Saddams til að
stappa stálinu í stuðningsmenn sína.
Áróðursvél Saddams
Bandaríkjamenn og Bretar hafa
sagt að hernaðurinn gegn Írak gangi
vel. Margir Írakanna, sem banda-
menn segjast heyja þetta stríð fyrir,
trúa þeim hins vegar ekki, að því er
segir í fréttaskýringu Institute for
War and Peace Reporting
(www.iwpr.net). Skýringin er m.a. sú
að Saddam hefur tvívegis sjálfur
flutt sjónvarpsávörp og ýmsir ráð-
herrar í ríkisstjórn hans hafa lagt
mikið upp úr því að halda frétta-
mannafundi, sem sjónvarpað er
beint frá í Írak. Markmiðið er að
sanna fyrir landsmönnum að stjórn-
in sé enn við völd og að framrás
óvinaherjanna gangi illa; þeir séu
fastir í kviksyndi, svo notað sé orða-
lag íraskra ráðamanna.
„Íraska sjónvarpið er áróðursvél,“
segir Salah Shaikhly, fyrrverandi
seðlabankastjóri í Írak, en hann
sinnir nú fjölmiðlatengslum fyrir ein
af samtökum íraskra útlaga, INA.
„Með því að leyfa því að halda áfram
útsendingum er ekki beinlínis verið
að stuðla að auknu hugrekki þeirra
sem hugsanlega væru reiðubúnir til
að ráðast til atlögu gegn Saddam. Ef
ég væri stuðningsmaður stjórnar-
innar og sæi þessa menn [í sjónvarp-
inu] á lífi og við bestu heilsu þá
myndi ég halda áfram að styðja
stjórnina. Ef ég væri andstæðingur
stjórnarinnar myndi ég halda að mér
höndum því að að æðstu ráðamenn
eru bersýnilega enn í fullu fjöri.“
Fréttaskýrandi New York Times,
Michael R. Gordon, kemst að svip-
aðri niðurstöðu. Hann segir að
margir Írakar líti svo á að sú stað-
reynd að bandamenn haldi að sér
höndum hvað varðar árásir á ríkis-
sjónvarpið hljóti að vera til marks
um þrautseigju Saddams; en þetta
grafi undan fullyrðingum þess efnis
að Saddam-stjórnin riði til falls.
Ávallt sé gert mikið úr velgengni
Íraka í stríðinu, sem efli baráttuhug-
inn. Sem dæmi um þetta séu fréttir
af því að hópur bænda hafi skotið
niður Apache-herþyrlu Bandaríkja-
manna sl. sunnudag. Hið sanna sé að
Íraksher hafi skotið þyrluna niður
en hin útgáfan falli betur að þeirri
ímynd að íraskur almenningur berj-
ist hetjulegri baráttu gegn óvininum.
Segir Gordon að ráðamenn í
Bandaríkjunum virðist hafa talið að
ríkisstjórn Saddams væri svo veik að
hún myndi falla á fáum dögum. Því
væri betra að láta sjónvarpssendana
eiga sig, enda myndu bandamenn
þurfa að nota þá í kjölfar stríðsins til
að koma á reglu í landinu.
Sjónvarpið mikilvægt
Saddam í áróðursstríði
Reuters
Blaðamenn í Bagdad fylgjast með sjónvarpsávarpi Saddams hinn 24. mars sl.
Undrast að
íraska sjónvarpið
fái að senda út