Morgunblaðið - 30.03.2003, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 30. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
30. marz 1993: „Samningur
um kaup Útgerðarfélags Ak-
ureyringa á 60% hlut í þýzka
útgerðarfyrirtækinu Meckl-
enburger Hochseefischerei í
Rostock var undirritaður
fyrr í mánuðinum. Undirrit-
unin, sem fór fram á Ak-
ureyri, var niðurstaða tæp-
lega tveggja ára ferils, sem
segir athyglisverða sögu.“
. . . . . . . . . .
30. marz 1983: „Tveir nýir
flokkar bjóða fram í komandi
kosningum, Bandalag jafn-
aðarmanna og Kvennalistinn.
Helsta baráttumál banda-
lagsflokksins er að afnema
þingræðið og markmið
Kvennalistans er að sjá til
þess að á alþingi verði mál
skoðuð með hliðsjón af „hug-
arheimi kvenna“.
Baráttumáli bandalags-
flokksins hefur skotið upp á
yfirborðið af og til en þó
varla síðan fyrir um það bil
fjörutíu árum þegar þeir
Ólafur Jóhannesson og Gylfi
Þ. Gíslason hreyfðu hug-
myndum um afnám þingræð-
is í tímaritsgreinum. Eftir að
þeir hófu virka þátttöku í
stjórnmálum hafa þeir ekki
hampað þessum hugmyndum
þótt þeir hafi vissulega haft
betri aðstöðu en margir aðrir
til að koma áhugamálum sín-
um á framfæri og í fram-
kvæmd. Nú um stundir er
líklega flest brýnna hér á
landi en að afnema þingræð-
ið, hins vegar er það ágætt
baráttumál fyrir þá sem vilja
sameina hóp manna undir
einn hatt án þess að þeir geri
sér fyllilega grein fyrir
markmiðinu, hið sama er að
segja um „hugarheim
kvenna“.“
. . . . . . . . . .
30. marz 1973: „Um síðustu
helgi voru Kjarvalsstaðir
opnaðir, nýtt myndlistarhús,
sem tengt er nafni eins
mesta listamanns, sem uppi
hefur verið á Íslandi, Jó-
hannesar Kjarvals. Fram á
síðustu ár hefur aðstaða til
myndlistarsýninga verið
harla bágborin í höfuðborg-
inni, þótt umtalsverð breyt-
ing hafi á því orðið með til-
komu Norræna hússins. En
um langt árabil var lista-
mannaskálinn helzta athvarf
myndlistarmanna og þar var
einmitt haldin mikil sýning á
verkum Jóhannesar Kjarvals
á árinu 1965.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Á
UNDANFÖRNUM misser-
um hafa orðið töluverðar
sviptingar á fjölmiðlamark-
aðnum og þar sem rekstur
fjölmiðlafyrirtækja og
vinna við fjölmiðlun er orðin
töluverður þáttur í atvinnu-
lífi okkar vekja þær kannski
meiri athygli en áður. Auk þess eru fjölmiðlarnir
orðnir fyrirferðarmeiri þáttur í þjóðlífi okkar.
Þær sviptingar endurspegla að mörgu leyti þá
þróun, sem orðið hefur í öðrum löndum. Vegna
efnahagslægðar, sem gengið hefur yfir á síðustu
árum hefur orðið mikill samdráttur í auglýsingum.
Hjá sumum dagblöðum, sérstaklega þeim, sem
sérhæfa sig í viðskiptafréttum og umfjöllun um
viðskiptalífið, hefur auglýsingamagn minnkað um
allt að 40%. Sameiningar fjölmiðlafyrirtækja hafa
misheppnazt. Skýrasta dæmið um það er mis-
heppnuð sameining AOL Time Warner. Risafyrir-
tæki í fjölmiðlun hafa orðið gjaldþrota, svo sem
fjölmiðlasamsteypa Kirch í Þýzkalandi. Síðdegis-
blöð hafa hvarvetna verið á undanhaldi vegna þess
að þau geta ekki keppt við sjónvarpsstöðvar sem
afþreyingarmiðlar. Ókeypis dagblöð hafa skotið
upp kollinum og gengið sums staðar en annars
staðar ekki.
Sú grundvallarbreyting hefur orðið hér á síð-
ustu tveimur áratugum eða svo, að stjórnmála-
flokkarnir eiga ekki lengur hlut að rekstri fjöl-
miðla, þótt íslenzka ríkið reki enn útvarpsstöðvar
og sjónvarpsstöð. Að öðru leyti er fjölmiðlarekstur
í höndum einkaaðila. Þessi breyting hefur hins
vegar orðið til þess, að spurningar hafa vaknað um
tengsl þeirra, sem eiga og reka fjölmiðla við
stjórnmálaflokka og stjórnmálamenn og hvort
þeir hinir sömu beiti fjölmiðlum í þeirra eigu til
þess að hafa áhrif á stjórnarfarið í landinu. Í öðr-
um löndum er því háttað með ýmsum hætti og fer
stundum eftir persónuleika eigandans. Einn helzti
blaðakóngur í Bretlandi fyrir nokkrum áratugum
var Kanadamaður að nafni Roy Thompson. Hann
hafði engan áhuga á stjórnmálum og beitti blöðum
sínum á engan hátt í stjórnmálabaráttunni þar í
landi. Hans markmið var að græða peninga.
Einn helzti blaðakóngur í Bretlandi nú er
Rupert Murdoch. Hann beitir fjölmiðlum sínum
mjög til þess að skapa sjálfum sér áhrif meðal
stjórnmálamanna.
Hér hafa ekki orðið miklar umræður um slík
tengsl milli eigenda fjölmiðlafyrirtækja og stjórn-
málaflokka eða stjórnmálamanna. Morgunblaðið
hefur jafnan verið í einkaeign en ekki fór á milli
mála að tengsl blaðsins og Sjálfstæðisflokksins
voru mikil á vissu árabili. Smátt og smátt varð
breyting á þeim samskiptum eins og kunnugt er
og á tímabili fyrir áratug eða svo var því haldið
fram opinberlega, að of mikil tengsl hefðu skapazt
milli blaðsins og Alþýðuflokksins. Telja verður að
nú sé komið á eðlilegt jafnvægi í samskiptum
Morgunblaðsins og stjórnmálaflokkanna. Óhætt
er að fullyrða að tengsl blaðsins við forystumenn
allra flokka eru góð, þótt enn heyrist raddir um að
Morgunblaðið breytist í „flokksmálgagn Sjálf-
stæðisflokksins“ rétt fyrir kosningar. Þeir sem því
halda fram hafa hins vegar ekki fært nein rök fyrir
þeim staðhæfingum. Hins vegar fer ekki á milli
mála, að lífsviðhorf þeirra sem ráða ferðinni hjá
Sjálfstæðisflokknum og forráðamanna Morgun-
blaðsins hafa alltaf verið mjög áþekk. Á því hefur
engin breyting orðið og þess vegna þarf engum að
koma á óvart, þótt oft sé samhljómur í skoðunum
Morgunblaðsins og Sjálfstæðisflokksins. En um
það má líka nefna mörg dæmi í veigamiklum mál-
um á undanförnum árum, að Morgunblaðið hefur
boðað aðra stefnu en Sjálfstæðisflokkurinn.
Að sumu leyti má segja að saga síðdegisblaðs-
ins/blaðanna sé svipuð að því leyti til, að Vísir hafði
alltaf tengsl við ákveðna aðila innan Sjálfstæðis-
flokksins og færa má rök að því, að hið sama hafi
átt við um Dagblaðið að hluta til.
Sjónvarpsstöðvar lýsa ekki skoðunum með
sama hætti og dagblöð, þótt tilraun hafi að vísu
verið gerð með það fyrirkomulag í árdaga Stöðvar
2. Hins vegar hefur því verið haldið fram í opinber-
um umræðum, að aðaleigandi Norðurljósa, Jón
Ólafsson, hafi haft tilhneigingu til þess að beita
fjölmiðli sínum með svipuðum hætti og lýst var
hér að framan með Rupert Murdoch og þá fyrst og
fremst í þágu Samfylkingar, Reykjavíkurlista og
Framsóknarflokks. Eitt er hverju haldið er fram
og annað hver veruleikinn er. Svo má líka vera, að
forráðamenn annarra flokka en Sjálfstæðisflokks
hafi talið mikilvægt, að til staðar væri ákveðið mót-
vægi á fjölmiðlamarkaðnum við þá fjölmiðla, sem
þeir hafa talið Sjálfstæðisflokkinn hafa betri að-
gang að en þeir sjálfir.
Eftir að Fréttablaðið kom til sögunnar og sér-
staklega eftir eigendaskipti á því hafa orðið tölu-
verðar umræður um það hver eða hverjir eigi blað-
ið. Morgunblaðið hefur ekki blandað sér í þær
umræður og mun ekki gera. Hins vegar hefur því
jafnframt verið haldið fram, að hverjir svo sem
eigendur þess kunni að vera hafi þeir ákveðið að
beita blaðinu gegn Sjálfstæðisflokknum og þá sér-
staklega formanni Sjálfstæðisflokksins. Hafi sú
verið raunin fer tæpast á milli mála, að dregið hef-
ur úr þeirri viðleitni síðustu vikur eftir þá nánast
kjarnorkusprengingu, sem varð vegna þeirra um-
mæla Davíðs Oddssonar fyrir nokkru að gerð
hefði verið tilraun til þess af hálfu forráðamanna
Baugs Group að bera á sig fé.
Spurningin um tengsl fjölmiðla og stjórnmála-
manna er alltaf áhugaverð og hún er ekki ein-
skorðuð við Ísland. Um þá hlið fjölmiðlarekstrar
má m.a. lesa í nýlegri bók eftir fyrrverandi rit-
stjóra The Daily Telegraph, Max Hastings.
Nýtt blað á
blaðamark-
aðnum
Þróunin í fjölmiðlum
um allan heim hefur
verið sú, að dagblöðum
hefur fækkað og dreg-
ið hefur úr lestri blaða.
Þau dagblöð, sem eftir
standa, eru hins vegar mjög fjárhagslega sterk
fyrirtæki. Engum þarf að koma á óvart að dregið
hafi úr lestri dagblaða. Ástæðan er ekki sú, að al-
menningur líti á dagblöð sem fortíðarfyrirbæri
heldur einfaldlega að framboð á fjölmiðlum hefur
aukizt mjög. Útvarpsstöðvum hefur fjölgað. Sjón-
varpsstöðvar hafa komið til sögunnar. Og nú síð-
ustu árin netútgáfur blaðanna.
Þessari þróun hefur sums staðar verið mætt
m.a. með útgáfu blaða, sem dreift er ókeypis til
fólks og byggja afkomu sína eingöngu á auglýs-
ingum. Sums staðar hefur útgáfa þessara blaða
gefizt vel. Annars staðar ekki.
Fyrsta tilraunin með útgáfu Fréttablaðsins,
sem er ókeypis blað eins og allir vita, fór út um
þúfur og virðist hafa kostað þáverandi eigendur og
lánardrottna mörg hundruð milljónir króna.
Augljóst er að betur hefur tekizt til um endur-
reisn blaðsins í höndum nýrra eigenda. Með
endurnýjaðri útgáfu Fréttablaðsins er staðan á ís-
lenzka blaðamarkaðnum sú, að hér eru nú gefin út
þrjú dagblöð. Þeir sem standa að útgáfu blaða
horfa yfirleitt með söknuði til blaða, sem hverfa af
markaðnum. Alltént á það við um starfsmenn
Morgunblaðsins, sem áttu langa samleið með Tím-
anum, Þjóðviljanum og Alþýðublaðinu. Þótt hart
væri tekizt á á síðum blaðanna voru sterk persónu-
leg tengsl á milli forráðamanna þeirra. Þannig var
mikið samband á milli ritstjóra Morgunblaðsins og
Þórarins Þórarinssonar, ritstjóra Tímans, og að
nokkru leyti má einnig segja það um samskipti rit-
stjóra Morgunblaðsins og Magnúsar Kjartansson-
ar, ritstjóra Þjóðviljans, og eins af eftirmönnum
hans, Svavars Gestssonar.
Sú harða samkeppni, sem nú er á blaðamark-
aðnum á milli þriggja dagblaða, er fagnaðarefni og
lesendur blaðanna munu njóta hennar í betri blöð-
um. Morgunblaðið, sem frá upphafi útgáfu blaðs-
ins hefur verið málsvari frjálsrar samkeppni, lítur
svo á að samkeppni á fjölmiðlamarkaðnum sé af
hinu góða og að keppinautar blaðsins séu ekki
bara DV og Fréttablaðið heldur einnig sjónvarps-
stöðvar og útvarpsstöðvar.
Fyrir nokkrum dögum var skýrt frá niðurstöð-
um nýrrar fjölmiðlakönnunar Gallup, sem sýndi
svipaðan lestur á Morgunblaðinu og Frétta-
blaðinu. Þetta þótti sumum ljósvakamiðlanna
nokkur tíðindi. Þessar niðurstöður komu forráða-
mönnum Morgunblaðsins ekki á óvart. Ástæðan
er einfaldlega sú að Fréttablaðið er gefið út í
86.000 eintökum og raunar 90.000 nú samkvæmt
því, sem blaðið skýrði frá sl. fimmtudag. Morg-
unblaðið er mest selda dagblað landsins og eru
seld eintök um 55.000. Það eina, sem kemur á
óvart í könnun Gallup að þessu leyti, er að lestur
Fréttablaðsins skuli ekki vera mun meiri þegar
haft er í huga að blaðið er prentað í 30.000–35.000
fleiri eintökum en Morgunblaðið. Það gefur auga-
leið að þegar svo stóru upplagi er dreift ókeypis
mætti ætla að munur á lestri þessara tveggja
blaða væri mun meiri. Það eru fleiri dæmi um það,
að önnur blöð hafi komizt upp að hlið Morgun-
blaðsins í lestri, en þeir virðast hafa vitneskju um,
sem um þetta hafa fjallað.
Eini keppinautur Morgunblaðsins á blaðamark-
aðnum í upplagi er DV, þar sem þessi tvö blöð eru
seld. Fyrir nokkrum árum sýndu fjölmiðlakann-
anir að lestur DV var í sumum tilvikum mjög
áþekkur lestri Morgunblaðsins og jafnmikill í ein-
staka tilvikum, sem skýrðist að einhverju leyti af
því, að fleiri einstaklingar lásu hvert eintak DV en
Morgunblaðsins og þá líklega á vinnustöðum. Síð-
an hefur dregið í sundur með þessum tveimur
blöðum, bæði í upplagi og lestri samkvæmt könn-
unum. Því fer fjarri að það sé Morgunblaðinu
fagnaðarefni. Þvert á móti er það skoðun blaðsins
að það sé mikilvægt að DV haldi stöðu sinni á
blaðamarkaðnum og vel það. Það væri alvarlegt
MIKILVÆG YFIRLÝSING
FYRIRTÆKI OG STJÓRNMÁL
Undanfarna mánuði hafa orð-ið töluverðar umræður umtengsl viðskiptalífs og
stjórnmála. Þessar umræður hafa
því miður ekki verið að tilefnis-
lausu. Umsvifin í íslenzku við-
skiptalífi hafa aukizt til mikilla
muna á síðasta áratug og er það út
af fyrir sig af hinu góða. Hins vegar
hafa spurningar vaknað um, hvort
viðskiptalífið hafi farið úr böndum,
hvort sá starfsrammi, sem þjóðfé-
lagið og löggjafarvaldið hafa sett
því sé ekki nægilega stífur og hvort
eftirlitsstofnanir samfélagsins séu
nægilega öflugar til þess að veita
það aðhald, sem nauðsynlegt er.
Í ljósi þessara umræðna er
ástæða til að ræða mjög alvarlega
þá hugmynd, sem Davíð Oddsson,
formaður Sjálfstæðisflokksins, setti
fram í svari við fyrirspurn á lands-
fundi Sjálfstæðisflokksins í fyrra-
dag að banna eigi með lögum fjár-
framlög fyrirtækja til stjórn-
málaflokka. Þetta er ekki í fyrsta
sinn, sem Davíð Oddsson setur
þessa hugmynd fram en nú er hún
sett fram af þeim þunga og við þær
aðstæður að undirtektir hljóta að
verða meiri að þessu sinni.
Í Morgunblaðinu í gær koma
fram vissar efasemdir hjá Guðna
Ágústssyni, varaformanni Fram-
sóknarflokksins, um slíka löggjöf og
Guðjón A. Kristjánsson, formaður
Frjálslynda flokksins, setur spurn-
ingarmerki við hana. Össur Skarp-
héðinsson, formaður Samfylkingar,
og Steingrímur J. Sigfússon, for-
maður vinstrigrænna, virðast hins
vegar vera hlynntir hugmyndinni.
Starfsemi stjórnmálaflokkanna
er mjög mikilvæg í þjóðfélagi, sem
byggist á lýðræði. Það er beinlínis
skaðlegt lýðræðinu að gera lítið úr
starfi stjórnmálaflokka. Það er
jafnframt ljóst, að flokkarnir geta
ekki haldið uppi eðlilegri starfsemi
nema þeir geti fjármagnað sig með
skynsamlegum hætti. Það hefur
lengi tíðkazt hér og sjálfsagt víða
annars staðar, að fyrirtæki leggi
fram fé til flokka. Sum fyrirtæki
hafa þann hátt á að borga til allra
flokka.
Í framhaldi af tillögu formanns
Sjálfstæðisflokksins og frekar já-
kvæðum undirtektum formanna
annarra stjórnmálaflokka er
ástæða til að samráð hefjist á milli
flokkanna um þetta mál þannig að á
næsta kjörtímabili verði hægt að
taka afstöðu til þessara tillagna á
löggjafarþinginu. Það mundi
hreinsa mjög andrúmsloftið á milli
viðskiptalífs og stjórnmála ef þetta
yrði gert.
Geir H. Haarde, fjármálaráð-herra og varaformaður Sjálf-
stæðisflokksins, gaf mikilvæga yfir-
lýsingu á landsfundi Sjálfsstæðis-
flokksins í fyrradag. Hann lýsti
þeirri skoðun, að sú þróun væri
óhjákvæmileg að almennir sjóð-
félagar lífeyrissjóðanna fái aukinn
rétt til að velja í stjórnir sjóðanna.
Morgunblaðið fagnar þessari yf-
irlýsingu fjármálaráðherra sér-
staklega. Blaðið hefur nokkur und-
anfarin ár lýst þeirri skoðun, að
tímabært væri að gera grundvall-
arbreytingu á stjórnkerfi lífeyris-
sjóðanna þannig að venjulegir lýð-
ræðislegir stjórnarhættir yrðu
teknir þar upp. Núverandi kerfi
væri barn síns tíma og tímabært
orðið að gera þar breytingu á. Þess-
ar hugmyndir hafa ekki fengið
hljómgrunn hjá forystumönnum líf-
eyrissjóðanna. Yfirlýsing varafor-
manns Sjálfstæðisflokksins vekur
hins vegar vonir um að stuðningur
sé að aukast við þetta sjálfsagða
mál og að það nái fyrr en síðar fram
að ganga.