Morgunblaðið - 30.03.2003, Blaðsíða 28

BÆKUR
Skáldsaga
Eftir Braga Ólafsson.
Bjartur 2003, 144 bls.
VIÐ HINIR EINKENNISKLÆDDU
Hið mótandi minni
BRAGI Ólafsson hefur fyrir
löngu skapað sér þann orðstír hér á
landi, að full ástæða er til að bíða
bóka hans með eftirvæntingu. Nýtt
verk Braga í hinni nýju svörtu línu
Bjarts er því mjög áhugavert inn-
legg í vorbókaflóði því sem forlagið
stendur nú fyrir.
Bókin, sem ber titilinn Við hinir
einkennisklæddu, er fremur laus-
beisluð í uppbyggingu og um leið
fljótandi. Efniviður hennar, þ.e.a.s.
minnið og afstæði þess, markar
henni óræðan farveg og minnir hún
hvað það varðar á ýmsar frægar
skáldsögur seinni tíma þar sem
minnið sem slíkt gegnir mikilvægu
hlutverki, svo sem The Book of
Laughter and Forgetting, eftir Mil-
an Kundera og Beloved, eftir Toni
Morrison. Í þeim verkum, rétt eins
og í þessu nýja verki Braga, má
segja að það sé minnið í sínum
margvíslegu myndum, frekar en
hefðbundin framvinda atburða-
rásar, sem er það hreyfiafl sem
knýr frásögnina áfram þó hvert um
sig taki verkin ólíka stefnu að öðru
leyti.
Áhugi á minninu og minningum
hefur verið mikill á síðustu árum og
í póstmódernískri orðræðu bók-
menntaheimsins hefur t.d. mikið
verið fjallað um afstæði raunveru-
leikans og hlutverk minnisins sem
mótandi þáttar í endursköpun hvers
samtíma á fortíðinni. Gildir þá einu
hvort um er að ræða skáldskap-
artexta eða texta af öðrum toga,
enda eru skilgreiningar á mærum
ólíkra bókmenntategunda og texta á
undanhaldi í heimi þar sem skörun
og uppbrot hefur verið eitt helsta
tímans tákn. Það kemur því ekkert
á óvart að þetta nýja verk Braga
skuli á bókarkápu vera skilgreint
sem „skýrslur“ um „skáldskapar-
fræði höfundar og veruleikaskynj-
un“ eða „ póetískt testamenti“
fremur en skáldverk, en um leið má
velta því fyrir sér hvort slíkar skil-
greiningar séu nauðsynlegar þar
sem skáldsagnagerð samtímans er í
eðli sínu svo víðfeðm að hún getur
spannað nánast hvað sem er – jað-
Fríða Björk Ingvarsdóttir
arinn er löngu orðinn
hluti af meginstraumn-
um og allar bækur fela
í sér „skáldskaparfræði
höfundar“. Það sama
má segja um þau ein-
kunnarorð sem svörtu
línunni hafa verið valin
á bókarkápu þar sem
hún er sögð vera „hald-
reipi í samtímanum“,
setja „strik í reikning-
inn“, og vera „martröð
bókavarðarins“ – allt
hljómar þetta í raun
eins og helst til kunn-
ugleg skilgreining á því
sem efst hefur verið á
baugi í bókmenntaumræðu síðustu
tuttugu ára.
En burt séð frá því hvort það
þjónar tilgangi að njörva bókmennt-
ir niður í skilgreiningar eða ramma,
er þessi rannsókn Braga á eðli og
afstæði minnisins ákaflega forvitni-
leg. Mislangir kaflar, einskonar
prósaljóð sem túlka má sem mynd-
hverfingar fyrir bókina í heild svo
sem Emaleringin, og allt upp í hefð-
bundnari smásögur á borð við
Bensínstöðina í Mosfellsbæ og
Spegil tjarnarinnar, ljá frásögninni
brotakenndan blæ sem er í fullu
samræmi við eðli þeirra minning-
arbrota sem lesandinn er leiddur í
gegnum. Tíminn er togaður og
teygður um leið og tekist er á við
ævagamlar spurningar um tilvist
einstaklingsins; spurningar á borð
við þá hvort reynsla sé minna raun-
veruleg – og um leið meiri skáld-
skapur – ef maður er einn um að
upplifa hana (Hlaupandi Indverji),
eða hvort það þjóni tilgangi að tjá
sig (eða jafnvel lifa) þar sem sann-
leikurinn og kjarni lífsins er svo
knappur að allt annað virðist hjóm
eitt (Gröfin).
Braga tekst einstaklega vel að
fanga slíkar hugmyndir, ekki síst í
myndmáli tengdu tíma og hvikulu
minninu. Hann lætur ólík tímasvið
skarast, svo sem í fyrstu sögunni
(Námsefnið) þar sem sögumaður
gengur á vit minninga tengdum
unglingsárum sínum og flakkar á
milli ólíkra tímasviða vegna þess að
upplifun og minningum þeirra sem
á vegi hans verða ber ekki saman.
Myndmál tengt speglun þjónar
áþekkum tilgangi í bókinni sem
heild. Sögumaður virðir
fyrir sér frægt málverk
Jans van Eycks frá
1434 og rýnir í spegil í
miðju málverksins án
þess að koma auga á
sjálfan sig, þrátt fyrir
að vera „viðstaddur“
sem áhorfandi á sama
máta og málarinn van
Eyck segist vera í árit-
un fyrir ofan spegil
Arnolfinihjónanna. Sú
„speglun“ kallast á við
aðra speglun á sjálfi
tuttugustu og fyrstu
aldar mannsins/lesand-
ans, sem glatar dauð-
anum við dauðann og veit þrátt fyr-
ir að vera hálfviti að „spegilmynd
hans er líka hálfviti“ (bls. 118).
Höfundi er ekki umhugað um að
rekja línulega frásögn, reynir frem-
ur að afhjúpa ólíka fleti þess hugs-
anaferlis sem á sér stað í huga
sögumannsins (sem einnig er höf-
undur) er hann rifjar upp ákveðin
atvik og setur þau í merkingarbært
listrænt samhengi fyrir tilstilli frá-
sagnarinnar. Þó minnið sé efniviður
verksins miðlar frásögnin sem heild
því ekki einungis þeim áhrifum af-
stæðis og hverfulleika sem óhjá-
kvæmilega fylgja minningunum,
heldur einnig tilfinningu fyrir þeirri
skapandi glímu sem sögumaðurinn
stendur í við mótun skáldskaparins
og veruleikans. Sú uppbygging er
mjög markviss og stuðlar að sam-
sömun lesandans við sögumanninn,
eins og sést best í lok bókarinnar er
sögumaðurinn ávarpar lesandann
og veltir fyrir sér ýmsum mögu-
leikum varðandi framvindu verks-
ins; „(Ég þykist vita að einhverjir
hugsi sem svo: það verður aldrei
neitt úr þessu, þrátt fyrir að hann
hringi í smið. Þetta er svona týpískt
bókmenntalegt aðgerðaleysi; í lok
frásagnarinnar mun ekkert hafa
gerst, […])“ (bls. 128–9).
Sá einfaldleiki sem við fyrstu sýn
virðist einkenna þessa nýju bók
Braga, er í því raun einungis yf-
irborð margræðrar myndar af til-
vist mannsins, er dýpkar mjög eftir
því sem betur er rýnt í hana. Í sög-
unni Hvernig maður hegðar sér
meðal innfæddra, afhjúpar höfund-
ur grunntón verksins, þann þátt
mannlegs eðlis er byggist á því að
samlagast umhverfi sínu, með því
að fara í viðeigandi „einkennisbún-
ing“ – og um leið tilhneigingu okkar
allra til að nota yfirborðið til þess
að leyna því sem undir býr. Með
sínu „bókmenntalega aðgerðarleysi“
þar sem ekkert „gerist“ tekst
Braga að læða að lesandanum óend-
anlegum möguleikum hvers einasta
augnabliks og um leið öllum þeim
sögum sem í því eru fólgnar.
Bragi Ólafsson
LISTIR
28 SUNNUDAGUR 30. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
2ja tíma flug, fjölmargar krár,
írska tónlistin og ótrúlegt úrval
verslana gera fer› til Dublin
a› ómótstæ›ilegum kosti.
Skemmtilegar sko›unarfer›ir
í bo›i.
Innifali›:
Flug, flugvallarskattar, gisting
me› morgunver›i í 4 nætur
og íslensk fararstjórn.
Úrval-Úts‡n
í tvíb‡li á Hótel Burlington.
52.120 kr.
45.120 kr.
Lágmúla 4: 585 4000 • Hlí›asmára: 585 4100
Keflavík: 420 6000 • Akureyri: 460 0600
Selfossi: 482 1666 og hjá umbo›smönnum
um land allt. www.urvalutsyn.is
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
U
RV
2
04
96

03
/2
00
3
Sta›grei›sluver›:
Aðalfundur
Hampiðjunnar hf.
Aðalfundur Hampiðjunnar hf. verður
haldinn í fundarsal félagsins, Bíldshöfða 9,
Reykjavík, föstudaginn 11. ápríl 2003 og
hefst kl. 16:00.
Dagskrá fundarins:
1. Venjuleg aðalfundarstörf.
2. Tillaga um heimild félagsins til að kaupa
eigin hluti samkvæmt 55.gr.hlutafélagalaga.
3. Önnur mál sem löglega eru upp borin.
Tillögur frá hluthöfum sem bera á fram á
aðalfundi skulu hafa borist í hendur stjórnar
með skriflegum hætti eigi síðar en sjö dögum
fyrir aðalfund.
Dagskrá, endanlegar tillögur og ársreikningur
félagsins, ásamt skýrslu endurskoðenda,
munu liggja frammi á skrifstofu félagsins,
Bíldshöfða 9, Reykjavík, hluthöfum til sýnis,
sjö dögum fyrir aðalfund.
Atkvæðaseðlar og fundargögn verða afhent á
fundarstað.
Hluthafar sem ekki geta mætt á fundinn en
hyggjast gefa umboð verða að gera það
skriflega.
Stjórn Hampiðjunnar hf.
AUGLÝSINGADEILD
netfang: augl@mbl.is eða sími 569 1111
Stafrænar fjaðrir
er myndasaga eft-
ir Bjarna Hinriks-
son. Í bókinni leit-
ast hann við að
svara brennandi
spurningum nú-
tímamannsins.
Bókin sam-
anstendur af
nokkrum stuttum myndasögum og
tveimur myndaröðum. Helstu persón-
urnar eru misheppnaðir rithöfundar
sem fljúga um á vængjum andagift-
arinnar og lenda í ævintýrum. Þeir eru
ekkert síður þolendur en gerendur og
þurfa að glíma við sköpunina sjálfa,
bækurnar sínar og yfirleitt allt sem til-
verunni dettur í hug að senda gegn
þeim.
Bjarni lærði myndasögugerð í
Frakklandi á árunum 1985–89. Áður
hafa birst sögur eftir hann í mynda-
sögublaðinu Gisp!, ýmsum dag-
blöðum, tímaritum og safnbókum.
Útgefandi er útgáfufélagi GISP!
Bókin er 48 bls., prentuð í Svans-
prenti.
Myndasaga
♦ ♦ ♦