Morgunblaðið - 08.04.2003, Blaðsíða 26

LISTIR
26 ÞRIÐJUDAGUR 8. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
MATTHÍAS Viðar
Sæmundsson dósent
vinnur um þessar
mundir að ritun ævi-
sögu Héðins Valdi-
marssonar. Héðinn,
sem var fæddur árið
1892 og lést árið
1948, var sonur
hjónanna Bríetar
Bjarnhéðinsdóttur og
Valdimars Ásmunds-
sonar. Hann var
þekktur stjórn-
málamaður í Reykja-
vík og sat á þingi fyr-
ir Alþýðuflokkinn um
árabil á fyrri hluta
síðustu aldar, en var
jafnframt formaður verkalýðs-
félagsins Dagsbrúnar um langt
skeið og forstjóri Olíuverslunar Ís-
lands. Ráðgert er að ævisaga Héð-
ins komi út hjá JPV-útgáfu í
haust.
Var mörgum ráðgáta
Að sögn Matthíasar Viðars átti
Héðinn Valdimarsson mikinn þátt
í þróun íslenskra stjórnmála og
gætir áhrifa hans enn á ýmsum
sviðum. „Héðinn var einn litríkasti
og áhrifamesti stjórnmálamaður
tuttugustu aldarinnar. Líf hans
var mörgum ráðgáta – hvernig
einn maður gat í senn verið harð-
ur verkalýðsforingi, sósíalisti og
einn helsti auðmaður landsins.
Einhver sagði við mig að Thors-
arar hafi verið hálfgerðir smá-
kaupmenn miðað við Héðin, sem
var umboðsmaður alþjóðlegs auð-
hrings hér á landi. Hvað sem því
líður, þá bjuggu hjá honum and-
stæður, sem spegla 20. öldina að
mínum dómi. Það verður engum
einföldum mælistikum eða hug-
tökum komið yfir Héðin Valdi-
marsson,“ segir hann í samtali við
Morgunblaðið.
Ævisögunni verður að líkindum
skipt í tvo hluta og vinnur
Matthías Viðar nú að fyrri hlut-
anum, sem fjallar um árin 1892–
1918 í lífi Héðins, uppvöxt og nám
bæði í Reykjavík og Kaupmanna-
höfn. „Foreldrar Héðins koma
mikið við sögu, en þáttur móður
hans, Bríetar Bjarnhéðinsdóttur, í
íslenskri kvenréttindasögu er
flestum kunnur. Valdimar Ás-
mundsson, faðir hans, var 19. ald-
ar maður, fríþenkjari en hikaði
frammi fyrir nýjum öflum, um-
kringdur af litríkum einstakling-
um sem margir biðu ósigra af
sjálfs sín völdum. Mín aðferð við
bókina er að flétta saman sögum
gömlu kynslóðarinnar við sögu
Héðins, enda var Ísland 20. ald-
arinnar til í reynsluheimi þessara
manna og þá í horfátækt, vaðandi
skít, banvænum drykkjuskap og
ofbelti gagnvart konum og börn-
um – ekki huggulegum heimi alda-
mótakvæða, eins og þeir segja.“
Matthías Viðar hefur um árabil
fengist við rannsóknir á menning-
arsögu þess tíma er ævisaga Héð-
ins spannar og segir hann að
vinna sín við bókina sé eðlilegt
framhald af þeim. „Þetta er í senn
mjög dramatísk persónusaga, og
menningarsaga,“ segir hann.
Bréf úr fórum fólksins
Efnisgrunnur ævisögunnar er
unninn úr frumheimildum sem lít-
ið hefur verið sinnt til þessa, að
sögn Matthíasar Viðars: Gögnum
bæjarfógeta, lögregluskýrslum,
bréfum til fátækrastjórnar og
skattayfirvalda og óbirtum bréf-
um einstaklinga, einkum Héðins
sjálfs, foreldra hans og Laufeyjar
systur hans. „Það má kannski orða
það þannig að þetta sé fjölþráða
saga þar sem sögum margra ein-
staklinga er fléttað saman við ævi
Héðins, sem vex um miðja bók inn
í sjónarmiðju. Þar er jafnframt
dregin upp mynd af jafnöldrum
hans sem takast á í stjórnmálum í
seinna bindinu. Fyrra bindið er
eins og tafl þar sem leikendum er
raðað upp til átaka, ef svo má
segja.“
Auglýst var eftir heimildum fyr-
ir vinnslu bókarinnar í Morgun-
blaðinu í gær, bréfum úr fórum
Héðins og fjölskyldu hans, auk
ljósmynda, og segir Matthías Við-
ar að strax hafi borist viðbrögð
við auglýsingunni. „Það er mjög
gaman að fá slíkar heimildir frá
fólki, þar sem margar eyður eru í
söfnunum sem eru til staðar. Við
vitum af miklum heimildum úti í
samfélaginu og það bætist stöðugt
við þær sem ég hef til umráða,
þannig að ég er mjög bjartsýnn,“
segir hann að síðustu.
Vinnur að ritun ævisögu Héðins Valdimarssonar
Einn litríkasti stjórnmála-
maður síðustu aldar
Matthías Viðar
Sæmundsson
Héðinn
Valdimarsson
ÞJÓÐSAGAN um hana Búkollu
er alþekkt og hefur haldið vinsæld-
um sínum um aldir. Flestir Íslend-
ingar kannast við söguna enda
greipist hún í barnsminnið við end-
urtekna hlustun. Búkolla er goð-
sagnakennd persóna, hin alvitra,
allsmegnuga kýr, sem fólk treystir
á jafnt sér til lífsviðurværis og ráð-
gjafar ef mikið liggur við.
Það er allt annað en auðvelt að
taka þennan efnivið og gera úr
honum leiksýningu sem hæfir
börnum. Frásögnin fylgir strákn-
um sem er stanslaust á ferðalagi og
dokar hvergi við, aðrir er koma við
söguna eru frekar táknrænar en
eiginlegar persónur og takmarkað
hægt að prjóna utan um meitluð
tilsvör sem hrjóta af vörum þeirra.
Greinilegt er að sýningin er
hugsuð út frá myndrænum frekar
en leikrænum forsendum. Sviðs-
myndin er firnafalleg og líkneski
þau er gerð hafa verið af kúnni, ló-
unni og skessunni tilkomumikil.
Hinn sjónræni þáttur sýningarinn-
ar verður líka eftirminnilegasti
hluti hennar enda ná þar saman
vandað handverk, beislað ímyndun-
arafl og þroskað litaskyn.
Til að hin meitlaða og forneskju-
lega frásögn upphaflegu þjóðsög-
unnar njóti sín sem best er sýning-
unni skipt í tvo vel afmarkaða
þætti. Annars vegar er létt umfjöll-
un um heimilislíf á afdalabæ, hvarf
Búkollu og upphaf leitarinnar þar
sem ýmsar furðupersónur úr fánu
landsins gantast við strákinn. Hins
vegar er skipt um stíl eftir hlé og
þjóðsagan tekur við með öllum sín-
um þunga stíganda uns kemur að
leiðarlokum.
Ýmislegt er vel gert í fyrri hlut-
anum, t.d. sniðuglega gerðar brúð-
ur, undirfurðulegar persónur og
smellinn texti. Annað reynist létt-
vægara, m.a. lög, textar og flutn-
ingur þeirra. Það skorti líka hreyf-
ingu og snerpu í samtöl stráksins
við lóu og orm.Seinni hlutinn er
mun áhrifameiri og skemmtilegast
að sjá hvernig hin ýmsu vandamál í
sambandi við sviðsetningu farartál-
manna eru leyst. Hildigunnur Þrá-
insdóttir var skörugleg húsfreyja,
fyndin lóa og ógurleg skessa og Ív-
ar Örn Björnsson fjörugur og
skondinn strákur. Það er þakkar-
vert að leikhúsfólk skuli leita í
þjóðsagnaarf okkar að efnivið og
færa hann í myndrænan búning.
Þessi litríka sýning mun án efa
skjóta upp kollinum í huga ungra
áhorfenda þegar þau hlýða næst á
þessa sígildu frásögn.
Taktu hár úr
hala mínum …
LEIKLIST
Hálfur hrekkur í dós í samvinnu
við Leikfélag Akureyrar
Höfundur leikgerðar og leikstjóri: Hildi-
gunnur Þráinsdóttir. Leikmynd og gervi:
Þórarinn Blöndal. Hugmyndasmiður: Jón-
as Viðar Sveinsson. Búningar: Kristín
Sigvaldadóttir og Þórarinn Blöndal. Lýs-
ing: Ingvar Björnsson. Tónlist: Skúli
Gautason. Hljóðmynd: Gunnar Sig-
urbjörnsson. Leikarar: Hildigunnur Þrá-
insdóttir og Ívar Örn Björnsson. Rödd af
segulbandi: Saga Jónsdóttir. Brúðu-
stjórnendur: Hildigunnur Þráinsdóttir,
Jónas Viðar Sveinsson og Þórarinn Blön-
dal. Sunnudagur 6. apríl.
BÚKOLLA
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Ívar Örn Björnsson í hlutverki stráksins ræðir hér við lóu nokkra.
Sveinn Haraldsson
SÖNGSVEITIN Fíharmónía var
upphaflega stofnuð til að flytja stór
verk með Sinfóníuhljómsveit Ís-
lands, sem þá var rekin af Rík-
isútvarpinu og var Róbert A. Ott-
ósson stjórnandi. Undir hans stjórn
voru mestu kórverk sögunnar flutt,
til að nefna dæmi, níunda sinfónína
eftir Beethoven, Carmina Burana
eftir Orff, þýsk sálumessa eftir
Brahms. Nokkuð minnkaði umfang
kórstarfsins er slitið var samstarfi
kórsins við sinfóníuhljómsveitina.
Undir stjórn Bernharðs Wikinson-
ar hefur vegur söngsveitarinnar
vaxið og má segja, að með upp-
færslu Messísar eftir Händel, sl.
sunnudag, í Langholtskirkju, hafi
kórinn náð sömu stöðu og þegar
vegur hans var mestur. Kórþætt-
irnir allir voru mjög vel mótaðir,
sérstaklega er varðar hraðaval,
vandasamt „melisma“, eins t.d. í
kórunum, For unto us a child is
born, His yoke is easy, Let us
break their bonds asunder og All
we like sheep have gone astray, og
einnig ber að geta um örugga út-
færslu á snjöllum radd-skörunum,
sem alls staðar er finna í rithætti
Händels, eins t.d. í
Alla breve fúgunni og
náði þeim hátíðleika
og tign, sem blómstr-
aði hinu fræga Halle-
lúja, stóru Alla breve
fúgunni og tveimur
síðustu kórunum og þá
sérstaklega í Amen
þættinum, sem var
glæsilega sunginn.
Einsöngvararnir
ungu áttu stórar
stundir og vakti góður
söngur þeirra verðuga
athygli, þónokkuð
gætti þreytu undir það
síðasta. Tenorinn Eyj-
ólfur Eyjólfsson opnaði söngþátt
verksins með tónlesinu fræga Com-
fort ye, á einstaklega fagran máta
og síðan söng hann aríuna Ev’ry
valley, svo að ljóst er að þarna fer
einstaklega efnilegur tenorsöngv-
ari. Eftir mikið en stutt melisma
tónles, Thus saith the Lord, er
sungið var frábærlega vel af bassa-
söngvaranum Ágústi Ólafssyni, sté
altsöngkonan Sesselja Kristjáns-
dóttir á pall og söng aríuna But
who may abide the day of his com-
ing, einstaklega fallega og ekki síð-
ur aríuna O thou that tellest good
tidings to Zion. Sópransöngkonan
Hulda Björk Garðarsdóttir hóf
fyrst upp rödd sína eftir hið fræga
hjarðljóð meistarans, með fjór-
skiptu tónlesi, er síðan tengist þeim
fræga kór, Glory to god, þar sem
leikið er með andstæðurnar, ris-
mikið ákall til Guðs og hljóðláta
bænina And peace on earth, sem
Haydn og Beethoven
rómuðu sérstaklega.
Hjarðljóðið, sópran
tónlesið og kórinn
Glory to God, er ein
áhrifamesta samstæða
verksins. Arían Re-
joice greatly var
glæsilega sungin af
Huldu Björk og var
þessi erfiða aría sung-
in að miklu öryggi. Af
stóru er að taka, ef til-
greina á hvert atriði,
en auk þess sem kór-
inn söng af snilld, var
athyglisvert hversu
vel hinir ungu ein-
söngvarar stóðu sig, raunverulega í
upphafi starfsferils síns og í átök-
um við eitt mesta meistaraverk tón-
bókmenntanna.
Hljómsveitin var sérlega góð,
strengjahljómurinn hreinn undir
forustu Rutar Ingólfsdóttur og
trompetteinleikur Eiríks Arnar
Pálssonar í bassa-aríunni, The
trompett shall sound, var frábær.
Óbóleikaranir Daði Kolbeinsson og
Peter Tomkins léku erfiðar
mesliama línurnar, svo að hvergi
bar á skugga og continuo undirleik-
urinn var sérlega öruggur. Með
þessum tónleikum hefur Söngsveit-
inni Fílharmóníu, undir stjórn
Bernharðs Wilkinsonar, tekist að
endurheimta sína fyrri stöðu, sem
mikilvægur sönghópur við flutning
á viðamestu meistaraverkum kór-
bókmenntanna.
Að endurheimta
sína fyrri stöðu
TÓNLIST
Langholtskirkja
Flytjendur Söngsveitin Fílharmónía. Ein-
söngvarar: Hulda Björk Garðarsdóttir,
Sesselja Kristjánsdóttir, Eyjólfur Eyjólfs-
son og Ágúst Ólafsson. Hljómsveit undir
forustu Rutar Ingólfsdóttur konsert-
meistara. Einleikari á trompett Eiríkur
Örn Pálsson. Stjórnandi Bernharður Wilk-
inson. Sunnudagurinn 6. apríl 2003.
MESSÍAS EFTIR HÄNDEL
Jón Ásgeirsson
Bernharður Wilkinson
SÖNGLÖG Oddgeirs
Kristjánssonar verða
flutt í Hafnarborg í
kvöld, þriðjudags-
kvöld, kl. 20. Það er
barnabarn Oddgeirs,
Hafsteinn Þórólfsson,
sem syngur lögin við
undirleik Aðalheiðar
Þorsteinsdóttur pí-
anóleikara og Matta
Kallio harmónikku-
leikara.
Oddgeir Kristjáns-
son lifði og starfaði
sem tónlistarmaður í
Vestmannaeyjum
(1911–1966) og var
valinn maður síðustu aldar af Vest-
mannaeyingum. Hann samdi fjölda
laga sem hafa náð miklum vinsæld-
um og mörg þeirra fyrir þjóðhátíð-
ina í Vestmannaeyjum. Meðal laga
Oddgeirs eru t.d. Ég veit þú kemur
í kvöld, Gamla gatan og Ship o-hoj.
Árið 1968 var gefin út nótnabókin
Vor við sæinn sem inniheldur 26
söngva Oddgeirs.
Hafsteinn Þórólfsson lýkur 8.
stigi frá Söngskólanum í Reykjavík
í vor. Aðalheiður hefur starfað sem
undirleikari með fjölda kóra og
einsöngvara og er ein af 4Klass-
ískum. Matti Kallio harmónikku-
leikari samdi og flytur tónlistina í
leikritinu Púntilla og Matti sem
sýnt er í Borgarleikhúsinu þessa
dagana.
Oddgeirslögin
í Hafnarborg
Þau flytja lög Oddgeirs Kristjánssonar í Hafnar-
borg í kvöld: Matti Kallio, Aðalheiður Þorsteins-
dóttir og Hafsteinn Þórólfsson.