Morgunblaðið - 16.07.2003, Page 26

26 MIÐVIKUDAGUR 16. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
VARNARLIÐSMAÐURINN sem
úrskurðaður hefur verið í gæslu-
varðhald til 3. september var af-
hentur Bandaríkjamönnum til
varðhaldsvistar að uppfylltum skil-
málum sl. föstudagskvöld. Fram
hefur komið að maðurinn hefur
eitthvert ferðafrelsi innan varnar-
svæðisins.
Sigurður Líndal lagaprófessor
bendir á að í dómi Hæstaréttar,
þar sem gæsluvarðhaldsúrskurður
Héraðsdóms Reykjavíkur var
staðfestur, sé út af fyrir sig ekki
tekin afstaða til þess hvernig skuli
haga gæsluvarðhaldinu. Hins veg-
ar sé kveðið á um gæsluvarðhald í
ákvæðum laga um meðferð opin-
berra mála nr. 19/1991, sérstak-
lega í 108. grein. Auk þess er að
finna ákvæði um gæsluvarðhald í
lögum um fangelsi og fangavist nr.
48/1988. Þá eru settar ítarlegar
reglur um framkvæmd gæsluvarð-
halds í reglugerð sem sett var árið
1992.
Gæslan komi að gagni og góð
regla haldist í gæslunni
Umrædd 108. grein laga um
meðferð opinberra mála er svo-
hljóðandi:
„1. Gæsluvarðhaldsfangar skulu
sæta þeirri meðferð sem nauðsyn-
leg er til þess að gæslan komi að
gagni og góð regla haldist í gæsl-
unni, en varast skal að beita þá
hörku eða harðýðgi. Um gæsluna
gilda annars þessar reglur: a.
gæsluföngum er heimilt að útvega
sér sjálfir og taka við fæði og öðr-
um persónulegum nauðsynjum,
þar á meðal fatnaði, b. gæslufang-
ar skulu því aðeins látnir vera í
einrúmi að rannsóknarnauðsynjar
krefji, en þó skulu þeir ekki gegn
vilja sínum hafðir með öðrum
föngum, c. gæslufangar eiga rétt á
heimsóknum; þó getur sá sem
rannsókn stýrir bannað heimsókn-
ir ef nauðsyn ber til í þágu rann-
sóknar; rétt er þó að verða við ósk-
um gæslufanga um að hafa
samband við lækni eða prest, ef
þess er kostur; um rétt verjanda
til viðtals við gæslufanga fer eftir
42. gr., d. gæslufangar mega senda
og taka við bréfum og öðrum skjöl-
um; þó getur sá sem rannsókn
stýrir látið athuga efni bréfa eða
opinberum aðilum eða ein
um bréf án þess að efni þ
athugað.]1)[3.]1) Dóms
herra skal setja nánari re
tilhögun gæsluvarðhalds
reglugerð, 2) þar á meðal
ari framkvæmd þeirra atr
1. mgr. getur.[[4.]1) Gæ
haldsfanga er heimilt að
riði sem varða gæsluvarð
undir dómara eftir ákvæ
gr.]3)“
Gæsluvarðhald í sam
við íslensk lög
„Aðalreglan er sú að m
gæsluvarðhald í fangels
Sigurður Líndal. „Það ve
að hafa það vel í huga a
varðhald er engin refsiv
þessu tilfelli, heldur er þ
tryggja sönnun og uppl
annarra skjala og kyrrsett þau ef
nauðsyn ber til í þágu rannsóknar;
gera skal sendanda viðvart um
kyrrsetningu, ef því er að skipta,
e. gæslufangar mega lesa dagblöð
og bækur, svo og fylgjast með út-
varpi; þó getur sá sem rannsókn
stýrir takmarkað aðgang gæslu-
fanga að fjölmiðlum ef nauðsyn
ber til í þágu rannsóknar, f. gæslu-
föngum er, eftir því sem unnt er,
heimilt að útvega sér vinnu meðan
á gæsluvarðhaldi stendur.[2. Þrátt
fyrir ákvæði d-liðar 1. mgr. mega
gæsluvarðhaldsfangar taka við og
senda bréf til dómstóla, dómsmála-
ráðherra, umboðsmanns Alþings
og verjanda síns án þess að efni
þeirra sé athugað. Dómsmálaráð-
herra er heimilt að setja í reglu-
gerð ákvæði um að gæsluvarð-
haldsfangar megi senda öðrum
Lagaprófessorar segja að varnarliðinu beri að framk
Ótrúlegt
hefur f
á varna
Lagaprófessorarnir Sigurður Línda
Jónatan Þórmundsson segjast eiga
með að trúa því að Bandaríkjame
framkvæmi gæsluvarðhaldið yfir v
arliðsmanninum með þeim hætti
veita honum ferðafrelsi innan var
arsvæðisins. Ljóst sé að varnarliðið
að haga varðhaldsvistun mannsins
kvæmt reglum íslenskra laga.
SENDIHERRA
Bandaríkjanna var
boðaður á fund í utan-
ríkisráðuneytinu í gær-
morgun þar sem hon-
um var tjáð að
ráðuneytið teldi gæslu
á varnarliðsmanninum,
sem játað hefur að hafa
stungið mann í Hafn-
arstræti, vera of los-
aralega og vildi að hún
yrði hert. Gunnar
Snorri Gunnarsson,
ráðuneytisstjóri í utan-
ríkisráðuneytinu, segir
að samsvarandi skila-
boðum hafi einnig verið
komið á framfæri við
aðmírálinn á Keflavíkurflugvelli.
Ekkert liggur enn fyrir um við-
brögð af hálfu varnarliðsins og ekki
voru sett nein tímamörk af hálfu ís-
lenska utanríkisráðuneytisins.
Hvorki sendiherra Bandaríkjanna né
varnarliðið á Keflavíkurflugvelli vildi
tjá sig um málið þegar Morgunblaðið
leitaði til þeirra í gær.
Ólík túlkun á hugtakinu vörslu
Að sögn Gunnars Snorra var í sam-
komulagi milli utanríkisráðuneytisins
og varnarliðsins var kveðið á um
vörslu eða enska orðið „custody“ eða
vörslu án þess að hún væri skilgreind
sérstaklega og segir Gunnar Snorri
greinilegt að túlkun varnarliðsins á
henni sé önnur en íslenska utanrík-
isráðuneytisins. Gunnar Snorri segir
ann telja Íslen
að aðalatriði í m
bæjardyrum B
að íslensk stjór
samningsskuldb
fram hjá því mæ
„Eftir nokkr
til baka sættis
taka okkar sjón
segir Gunnar S
sagðist þó ekki
um á Keflavíku
mæli þar um en
þessu á framfæ
raunar einnig
áhyggjum okka
mírálinn þannig
verið til skila ha
komið á framfæ
Aðspurður s
málið að svo stö
ríkjamanna. Þe
öruggri vörslu
hans sé ekki j
isráðuneytið ha
leggja áherslu á
ekki hluti af re
til þess að tryg
sé til staðar þ
fram.“
Gunnar Snor
tímamörk sett a
neytisins um
muni væntanleg
meta hvaða kos
„Við höfum ein
sjónarmiðum á
um að sjá til
segir Gunnar Sn
ráðuneytið hafa komið
því á framfæri við
sendiherrann að ráðu-
neytinu hafi þótt fyrir-
komulag vörslu sak-
bornings á
Keflavíkurflugvelli, eins
og greint hafi verið frá
því í fréttum, heldur
losaralegt og að ráðu-
neytið vildi að það væri
tekið til athugunar og
hert yrði á gæslunni.
Fyrirkomulagið væri í
ósamræmi við efni og
anda þess samkomu-
lags sem gert hefði ver-
ið. Þótt utanríkisráðu-
neytið hafi ekki
sérstaklega skilgreint vörslu í sam-
komulaginu hafi skilningur þess verið
sá að hún væri í samræmi við íslensk-
ar reglur þar um.
Málið virðist vera nokkuð við-
kvæmt fyrir Bandaríkjamönnum og
hafði sendiherrann uppi varnir vegna
fyrirkomulag gæsluvarðhaldsins.
Gunnar Snorri segir hann hafa lagt
áherslu á það að í bandarísku réttar-
fari sé meginreglan sú að maður sé
saklaus uns hann hefur verið dæmd-
ur og gæsluvarðhald komi eingöngu
til ef hætta sé talin á að sakborn-
ingur leggi á flótta eða sé hættulegur
umhverfi sínu. Hvorugt sé til staðar í
þessu tilviki varnarliðsmannsins sem
játað hefur að hafa stungið manninn í
Hafnarstræti.
Þá segir Gunnar Snorri sendiherr-
Sendiherra Bandaríkjanna kallaður á fund í utanríkisr
Farið fram á að gæsla y
varnarliðsmanninum verð
Gunnar Snorri
Gunnarsson
GEGN ALMANNAHAGSMUNUM
ÓTRÚLEG FRAMKOMA
BANDARÍKJAMANNA
Engu er líkara en Bandaríkja-menn séu að storka Íslend-ingum með því fyrirkomulagi
sem upplýst er að þeir hafi á vörzlu
varnarliðsmannsns sem mikið hefur
verið í fréttum síðustu daga.
Atburðarásin í þessu máli er að
skýrast. Hæstiréttur Íslands, æðsti
dómstóll landsins, hefur kveðið upp
úr um það að lögsaga þessa máls sé í
höndum ríkissaksóknara. Hæstirétt-
ur hefur jafnframt staðfest undir-
réttardóm um gæzluvarðhald yfir
varnarliðsmanninum til 3. septem-
ber. Staða málsins í íslenzka stjórn-
kerfinu er því alveg skýr.
Það er ekki jafnaugljóst hvers
vegna embætti ríkissaksóknara tók
ákvörðun um að afhenda bandaríska
varnarliðinu manninn til vörzlu. Rík-
issaksóknari hefur ekki gert opin-
berlega grein fyrir þeim rökum sem
legið hafa til grundvallar þeirri
ákvörðun hans. Hann þarf að gera
það. Eins og þetta mál hefur þróazt
á almenningur kröfu á því að vita
hver þau rök eru.
Hins vegar er alveg ljóst að varn-
arliðsmaðurinn var afhentur Banda-
ríkjamönnum eftir að yfirmenn
varnarliðsins höfðu undirritað yfir-
lýsingu sem í fólst loforð um að hon-
um yrði haldið í gæzluvarðhaldi á
varnarsvæðinu eins og um gæzlu-
varðhald í íslenzkri lögsögu væri að
ræða.
Ljóst er að Bandaríkjamenn hafa
brotið þetta samkomulag.
Gunnar Snorri Gunnarsson, ráðu-
neytisstjóri í utanríkisráðuneytinu,
skýrir frá því í Morgunblaðinu í dag
að bandaríski sendiherrann á Íslandi
hafi skýrt þetta samningsbrot
Bandaríkjamanna á þann veg að þeir
leggi annan skilning í enska orðið yf-
ir gæzluvarðhald en við gerum. Slík-
ar skýringar eru útúrsnúningur.
Bandaríkjamenn hafa nægilega fjöl-
mennt starfslið á Íslandi til þess að
geta verið vel upplýstir um hvernig
gæzluvarðhald er framkvæmt hér og
úr því þeir undirrituðu þá yfirlýs-
ingu sem fyrir liggur bar þeim að
sjálfsögðu að fylgja íslenzkum
reglum í þeim efnum.
Ráðuneytisstjórinn í utanríkis-
ráðuneytinu segir sendiherrann
telja Íslendinga gera aukaatriði að
aðalatriði málsins en aðalatriðið sé
að íslenzk stjórnvöld hafi ekki staðið
við samningsskuldbindingar sínar
um meðferð mála sem þessara. Ætl-
ast bandaríski sendiherrann til að ís-
lenzk stjórnvöld gangi gegn niður-
stöðu Hæstaréttar Íslands? Ætlast
hann til að dómur Hæstaréttar sé að
engu hafður? Hvað skyldi verða um
þá stjórnmálamenn í Bandaríkjun-
um sem leyfðu sér að hafa dóma
Hæstaréttar Bandaríkjanna að
engu? Þessi röksemd er fráleit.
Ríkissaksóknari á engra kosta völ
í þessu máli. Verði gæzluvarðhald
varnarliðsmannsins ekki framkvæmt
í samræmi við íslenzk lög og reglur á
varnarsvæðinu verður hann að krefj-
ast þess að maðurinn verði afhentur
íslenzkum yfirvöldum á nýjan leik.
Ljóst er að samkeppnislögin erubyrjuð að virka gegn almanna-
hagsmunum. Í gær var tilkynnt sú
niðurstaða samkeppnisráðs að banna
Flugleiðum að kynna og selja ákveðin
lág fargjöld á flugleiðunum til Lond-
on og Kaupmannahafnar svo og var
ógilt lækkun á viðskiptafargjöldum á
tilteknum brottfarartímum á þessum
flugleiðum.
Það er hinn almenni borgari, sem
verður verst úti vegna þessarar
ákvörðunar samkeppnisráðs. Há far-
gjöld á flugleiðum milli Íslands og
annarra landa hafa lengi verið lands-
mönnum þyrnir í augum. Augljóst er
að sú samkeppni, sem Iceland
Express hefur veitt Flugleiðum, hef-
ur leitt til verulegrar lækkunar far-
gjalda og jafnframt stækkað þann
hóp Íslendinga sem fara á hverju ári
til annarra landa. Hér eru því miklir
almannahagsmunir í húfi.
Sú hugsun, sem virðist móta
ákvæði samkeppnislaga um þetta
efni, er orðin úrelt. Vel má vera að
ákveðin rök hafi verið fyrir henni
þegar lögin voru sett en allt við-
skiptaumhverfi hefur gjörbreytzt á
örfáum árum.
Hvað mega Flugleiðamenn gera
samkvæmt núgildandi samkeppnis-
lögum ef það lággjaldaflugfélag, sem
bezt gengur um þessar mundir,
Ryanair, hefur flug á milli Íslands og
Bretlands svo að dæmi sé nefnt?
Mætti félagið ekki bregðast við slíkri
samkeppni? Allir sjá að það væri
fáránlegt ef samkeppnisráð bannaði
mótaðgerðir af hálfu Flugleiða. Og að
slíkt bann gengi gegn almannahags-
munum.
Samkeppnislögin voru sett til þess
að tryggja samkeppni og þar með al-
mannahagsmuni. Ekki til þess að
koma í veg fyrir samkeppni sem al-
menningur nýtur góðs af.
Þau rök að félag á borð við Flug-
leiðir geti komið keppinaut á kné með
tímabundinni lækkun fargjalda og
hækkað síðan aftur eru vissulega um-
ræðuverð. En í því sambandi er
ástæða til að nefna tvennt: í fyrsta
lagi hefur tíðarandinn breytzt á þann
veg að það væri ekki auðvelt fyrir fé-
lagið að hækka fargjöld á ný vegna
þeirrar andúðar sem það mundi mæta
hjá almenningi af þeim sökum. Í öðru
lagi er slík bylting að verða í flug-
heiminum að telja má víst að lág-
gjaldaflugfélög mundu sjá sér hag í
því að koma inn á markaðinn hér í
samkeppni við Flugleiðir.
Þeir tímar eru liðnir að Flugleiðir
geti haldið uppi þeim háu fargjöldum
sem í eina tíð tíðkuðust hér og raunar
er margt sem bendir til að félagið
vinni markvisst að því að laga rekstur
sinn að breyttum aðstæðum.
Loftleiðir voru eitt fyrsta lág-
gjaldaflugfélag í heimi. Tími slíkra
félaga er kominn á ný.