Morgunblaðið - 10.08.2003, Qupperneq 14

14 SUNNUDAGUR 10. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BIRNA Lind verður fjögurra ára í
haust og hefur verið á leikskólanum
Ásum í tvö ár eða allt frá stofnun.
Hún er hreyfihömluð og fær styrkt-
arþjálfun og teygjur í skólanum auk
annarrar þjálfunar utan skólans. For-
eldrar Birnu, þau Nína Sif Gilsfjörð
og Björn Hansson, segja að aldrei
hafi staðið annað til en að hún færi í
venjulegan leikskóla þrátt fyrir fötl-
unina þegar hún næði aldri.
„Þetta er hennar hverfisskóli,“
segir Nína. „Við eigum tvö börn og
þau eru bæði í skólanum en þegar
við sóttum um fyrir Birnu þá vissum
við ekki hvað Hjallastefna var eða
hvernig skólinn yrði rekinn.“
„Við höfðum aðeins heyrt af Mar-
gréti Pálu en lítið um stefnuna,“
segir Björn. „Það sem við heyrðum
var bæði jákvætt og neikvætt og að-
allega frá fólki sem þekkti ekkert
til.“
„Svo voru aðrir sem höfðu verið
með börnin sín á Hjalla og voru mjög
ánægðir,“ segir Nína. „Þegar við svo
höfðum kynnt okkur Hjallastefnuna
og lesið um hana sáum við að hún
er um margt skynsamleg.“
Fellur vel inn í hópinn
„Í upphafi var val um hvort for-
eldrar vildu hafa börnin í kynskiptum
kjarna og við sóttum um kynskiptan
kjarna fyrir Birnu,“ segir Björn.
„Við gerðum það vegna þess að
við töldum það henta henni betur,“
segir Nína. „Hún var ekki farin að
ganga og jafnvægisskynið var ekki
nógu gott og það er mun rólegra í
stelpukjarnanum. Það er tvennt
ólíkt að koma inn í stelpukjarna og
strákakjarna og mikill munur á.
Birnu gengur mjög vel hérna og fell-
ur vel inn í hópinn. Hleypur um og
leikur sér þrátt fyrir spelkuna og
fylgir krökkunum. Henni hefur ekki
verið hlíft og allir koma fram við
hana eins og hún sé eðlilegt barn,
sem hún reyndar er. Reyndar finnst
mér kennararnir og börnin ekki líta á
hana sem fatlaðan einstakling. Hún
er bara hún og þannig á það að
vera.“
Fá leikföng
Þau viðurkenna að í byrjun hafi
þeim komi á óvart hvað lítið var af
leikföngum í skólanum og allir vegg-
ir hvítir. „En þetta þroskar börnin,“
segir Björn. „Engin áreiti, allt er búið
til. Verslað með ósýnilegar vörur og
ef þau fá teppi og kodda þá er kom-
inn dýragarður.“
„Það er svo mikið gert fyrir þau
og stöðugt verið að efla ímyndunar-
aflið,“ segir Nína. „Ég held að þau
sakni ekki leikfanganna sem þau
eiga reyndar nóg af heima. Eins er
það með afmælin. Hér er ekki
keppni um hver kemur með flott-
ustu kökuna eða mesta snakkið og
sælgætið. Sá sem á afmæli fær að
taka þátt í að baka köku, sem boðið
er uppá í kjarnanum. Svo eru þau
tolleruð og ýmislegt annað gert fyrir
þau á afmælisdaginn. Þetta er mjög
þægilegt fyrir foreldrana því það
hafa ekki allir efni á að koma til
dæmis með íspinna fyrir alla.“
„Og svo baka þau fyrir foreldra-
fundina og það finnst þeim mjög
spennandi,“ segir Björn.
„Það er ábyggilega ekki algengt
og líka það að hér ríkir jafnræði,“
segir Nína. „Allir fá það sama og
enginn er útundan. Ef boðið er heim
í afmæli þá er öllum boðið en ekki
nokkrum úr kjarnanum.“
Ekkert þras
Þau segja að Birna sé mjög
ánægð með skólann sinn og liggi á
að koma sér af stað á morgnana.
„Hennar bestu vinkonur eru í skól-
anum og stundum liggur svo mikið á
að hún gleymir að kveðja. Reyndar á
það sama við um yngri bróður
hennar sem er líka í skólanum,“ seg-
ir Nína. „Svo er annað sem við erum
ánægð með og það er skólabúning-
urinn. Jogging-flísbuxur, jakki og
bolur merkt þeim með nafni. Það er
svo mikill munur að klæða börnin á
morgnana. Ekkert þras um í hvað
þau eigi að fara og þetta er ódýr og
góður fatnaður. Þetta er eins og að
vera saman í liði.“
Nína og Björn eru sammála um
að það sé reynsla að fara með barn-
ið sitt á leikskóla. „Þau fara að
þroskast frá manni og læra að
standa á eigin fótum,“ segir Nína.
Gott starfsfók
„Það sem okkur finnst skipta
miklu máli er að starfsfólkið er mjög
hæft og vinalegt,“ segir Björn. „Það
er gott að koma með börnin á
morgnana og eins að sækja þau á
kvöldin. Það eru allir svo ánægðir og
glaðir og maður fær alltaf hlýjar
móttökur. Hér er ekkert arg og garg.
Ég skil ekki hvernig leikskólakenn-
arinn fer að þessu en strákurinn sit-
ur alveg kyrr við matborðið með
hendur í skauti og bíður eftir matn-
um. Þegar hann var minni vildi hann
helst vera uppi á borðinu og út um
allt þegar hann var að borða. Núna
gengur hann frá eftir sig og hengir
upp fötin.“
Björn Hansson með Björn Gabríel og Birna Lind í fangi Nínu Sifjar Gilsfjörð.
Læra að standa á eigin fótum
strákar vilja fá að ærslast með há-
vaða og látum en stúlkur vilja oft
meiri frið í sínum leikjum. Svo
kjósa þau sér líka oftast leikfélaga
af sama kyni og þann vilja ber að
virða rétt eins og saumaklúbbana
og Kiwanisklúbbana hjá okkur full-
orðnum,“ segir Margrét Pála.
„Stelpur og strákar þroska líka
ólíka hæfni á ólíkum aldri og við
verðum að gefa báðum kynjunum
tækifæri til að vera á eigin forsend-
um.“
Uppbótarvinna er mikilvægt
hugtak í Hjallastefnunni því ekki á
einungis að leyfa kynjunum að vera
í friði á sínum forsendum, heldur er
markmiðið líka að hamla gegn ein-
hæfum kynhlutverkum. Í uppbótar-
vinnunni felst að veita stúlkum sér-
staka þjálfun á þeim sviðum sem
þær hafa ekki fengið neina hvatn-
ingu á sökum kynferðis. „Yfirleitt
teljum við að það sé einstaklings-
bundin hæfni sem þær hafa verið
sviknar um,“ segir Margrét Pála.
„Stúlkur fá ekki mikla þjálfun í að
styrkja sjálfstraustið eða sjálfstæð-
ið, sýna frumkvæði, kjark eða kraft
og láta heyra í sér. Þessir eiginleik-
ar eru heldur ekki innbyggðir í
þeirra leiki þannig að við teljum að
okkur beri að veita þeim sérstaka
uppbót og leggja sérstaka áherslu á
þessa þætti í uppeldi stúlkna.
Strákar fá auðvitað þessa þjálfun
líka en þarna eru þeir ekki veikir á
svellinu. Enda er kraftur, hávaði,
kjarkur og sjálfstæði innbyggt í
strákaleikina. Það sem drengir hafa
verið sviknir um í krafti kynferðis
eru miklu frekar félagsleg eigindi
og eiginleikar. Góð hegðun, nálægð
og umhyggja fyrir öðrum, að annast
um aðra og vera nærandi, elskuleg-
ir og blíðir. Allt eru þetta þættir
sem ekki eru taldir karlmannlegir
en stúlkur æfa endalaust í sínum
leikjum.“
Nudda tær og fætur
Í kynningarmyndbandi um
Hjalla frá 1991, sem gefið var út á
íslensku, ensku og Norðurlanda-
málum að tilhlutan danskra aðila
með styrk frá Norrænu ráðherra-
nefndinni, eru drengirnir í fótabaði
að nudda hvorn annan bæði tær og
fótleggi og spjalla rólega saman.
Stelpurnar aftur á móti hoppa
öskrandi ofan af boðrum og hlaupa
berfættar út í snjókast og baða sig í
framan upp úr köldum snjó áður en
þær hlaupa inn. „Margir uppeldis-
fræðingar supu hveljur yfir þessu
og gera enn,“ segir Margrét Pála.
„Þarna völdum við að sýna óhefð-
bundna mynd af kynjunum til að
knýja á um viðbrögð en á þessum
tíma ríkti algjört áhugaleysi og
þögn varðandi jafnréttisbaráttuna í
skólakerfinu og viðbrögð létu sem
sagt ekki á sér standa. Margir voru
stórhrifnir en öðrum ofbauð gjör-
samlega!“
Agi og bein þjálfun
Um aðra þætti Hjallastefnunnar
segir hún að ein af meginreglum
stefnunnar sé agi og bein þjálfun í
hegðun sem við teljum að sé undir-
staðan að friðsamlegri sambúð
manna í milli. Þjálfunin miðast við
að allir hafi taumhald á sjálfum sér
og okkar reynsla er sú að drengir
þurfi einfalda og beina þjálfun en
stúlkur þurfi fremur að aga sig frá
nöldurtóni og kvarti. Öll börn þurfa
síðan skýr fyrirmæli sem þau virði
og fara eftir og sem dæmi nefnir
hún að á gólfunum eru pílur sem
sýna hvoru megin þau eiga að
ganga eftir ganginum. Allur bún-
aður er einfaldur og veggir auðir
nema þar sem töflum er komið fyrir
og þar hanga myndir barnanna
svona dags daglega en þegar um
skólasýningar er að ræða þá er öllu
tjaldað til.
Samskiptin og nálægðin aðal-
atriðið
„Við erum ekki með hefðbundin
leikföng en þess í stað eru hér tré-
kubbar, heimagerður leir, pappír,
trélitir, svampur af öllum stærðum,
borð og stólar eða með öðrum orð-
um allt sem hægt er að nota hvernig
sem er og örvar ímyndunaraflið,“
segir hún. „Með öðrum orðum allt
sem ekki hefur fyrirfram úthugsaða
lausn eða leikföng með kynbundna
skírskotun. Börnin ákveða sjálf
hvernig þau nota hlutina og láta
hugmyndaflugið ráða. Það er
merkilegt að sjá hvernig ein dýna
getur ýmist orðið að hafnfirskum
báti úti á rúmsjó og áhöfnin við
veiðar eða þá sófi, eldavél eða fim-
leikasalur. Leikfangaleysið hefur
þótt óvenjulegt og ég hef verið
spurð hvort ég sé á móti leikföngum
en það er langt í frá. Ég byrjaði á
þessu vegna reynslu minnar af því
að vinna með börn. Þegar ég kom í
leikskóla sem var óvenjulega ríku-
lega búinn af leikföngum tók ég eft-
ir því að samskipti barnanna voru
lakari en ég átti að venjast frá mín-
um gamla skóla sem ekkert átti.
Þau entust skemur við leikföngin
en börnin sem höfðu lítið sem ekk-
ert af slíkum varningi. Ég skildi
ekkert í þessu og fór að gera til-
raunir með að plokka í burtu leik-
föng. Með hverri körfu sem hvarf
batnaði ástandið og þegar nær ekk-
ert var eftir þá var fyrst gaman. Að-
alatriðið voru samskiptin og ná-
lægðin við vini og vinkonur og allt
fór að snúast um hlutverkaleik.
Börnin voru farið að endast við leik-
ina í stað þess að púsla í fimm mín-
útur og hlaupa svo til og hella úr
kubbakörfunni. Ég sá líka eftir á
þegar ég var búin að taka leikföngin
frá og gera daginn betri fyrir mig
og þessi 20 börn sem voru á minni
deild, að öll þessi leikföng sem boð-
ið var upp á eru leikföng sem börnin
eiga heima. Íslensk börn eiga mjög
góð einkaheimili og ég vil að leik-
skólinn bjóði þeim upp á eitthvað
annað. Ég er viss um að fyrstu bar-
áttukonurnar í fóstrustéttinni væru
mér sammála nú þegar þessi of-
gnótt af leikföngum eru komin inn á
heimilin.“
Spinna sögur
Margrét Pála segist ganga svo
langt að skólarnir safna ekki bók-
um. Þess í stað spinna börnin sínar
eigin sögur og semja. „Við eigum
nokkrar bækur en fyrst og fremst
eru það börnin sem gera sínar bæk-
ur og við segjum sögur og teljum
mikilvægt að varðveita og þróa
munnlega hefð til að miðla sögum,“
segir hún. „Auk þess viljum við
enga hluti milli okkar og barnanna.
Ef ég sit með bók þá er ég að lesa
upp úr bókinni þegar ég vil miklu
frekar ná beinu sambandi við börn-
in. En ef okkur langar að kíkja í
bækur þá koma þau með þær að
heiman eða við förum á bókasafnið.
Þannig að það er margt sem við
veljum að gera öðruvísi en aðrir
skólar án þess að hægt sé að lýsa
því í einni setningu.“
Eftir eigin sannfæringu
Hugurinn leitar til frumkvöðl-
anna í fóstrustéttinni, þeirra Þór-
hildar Ólafsdótturí Laufásborg, Ídu
Ingólfsdóttur í Steinahlíð og Bryn-
dísar Zoëga í Drafnarborg, sem
hver um sig beitti eigin uppeldis-
aðferð. „Ég held að Hjallastefnan
hjá okkur sé í raun svipuð og þær
stóðu að með sína skóla,“ segir
Margrét Pála. „Það brautryðjenda-
starf sem þessar hugsjóna- og bar-
áttukonur unnu byggði á trú þeirra
á mikilvægi leikskólaáranna og
kjarki þeirra til að fara sínar eigin
leiðir þrátt fyrir mótbyr og oft um-
deildar lausnir. Og þær fóru svo
sannarlega ekki allar sömu braut-
ina. Hver um sig hlustaði á sína
innri rödd og fór eftir eigin sann-
færingu. Við trúum líka á okkar
sannfæringu um jafnréttisuppeldi
og þær hjallísku leiðir sem við höf-
um valið en ætlumst alls ekki til að
þær henti öllum. Megi fjölbreyti-
leikinn dafna og blómstra þar eins
og annars staðar. Hins vegar telj-
um við þær bestar fyrir okkur og
okkar lífsskoðanir til að standa
undir gríðarlegri ábyrgð okkar sem
síst minnkar nú þegar flest börn
eru hjá okkur í átta til níu tíma á
dag.“
Enginn gjaldi fyrir kyn sitt
Hluti af meistaragráðu Mar-
grétar Pálu frá Kennaraháskóla Ís-
lands, fjallaði um gengi fyrrum
Hjallabarna í grunnskóla. Lagt var
mat á gengi 120 Hjallabarna og var
samanburðarhópurinn jafnstór en
hann kom víða að úr Hafnarfirði.
„Heildarniðurstaðan var að Hjalla-
börnin pluma sig hvergi ver en önn-
ur börn,“ segir Margrét Pála. „Með
öðrum orðum, aðferðin er ekki
skaðleg að neinu leyti. Eitt mældist
þó öðruvísi hjá Hjallabörnunum en
samanburðarbörnunum. Að mati
kennaranna virtust Hjallabörnin
ófeimnari og öruggari í samskiptum
við hitt kynið. Og þá komum við að
einu af uppáhalds hugtökum mínu í
Hjallastefnunni sem er að þessar
lögskipuðu samvistir kynjanna í
leik- og grunnskóla eru ekki að
færa okkur jákvæðni í viðhorfum
milli stúlkna og drengja eða raun-
verulegt jafnrétti kynja. Þvert á
móti kennir þetta okkur að með
kynjaskiptingunni hefur markmið
Hjallastefnunnar náðst! Markmið
okkar er nefnilega ekki kynjaskipt-
ing heldur kynjablöndun þar sem
allir geta mæst, verið saman og
unnið saman og enginn þarf að
gjalda fyrir kyn sitt.“
Morgunblaðið/Golli