Morgunblaðið - 10.08.2003, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. ÁGÚST 2003 25
einnig sagt að þeir hyggist koma sér upp kjarn-
orkuvopnabúri. Einnig eru miklar vangaveltur
um það um þessar mundir hvort Íranar séu að
koma sér upp kjarnorkuvopnum og er spurt
hvort það muni hleypa af stað kjarnorkuvopna-
kapphlaupi í Mið-Austurlöndum.
Vilja nýja kyn-
slóð kjarn-
orkuvopna
Í dagblaðinu The New
York Times fyrir viku
sagði í fyrirsögn að nú
blasti við önnur kjarn-
orkuöld. Þar var vísað
til þess að í vikunni
hélt Bandaríkjastjórn 150 manna ráðstefnu á af-
vikinni herstöð í Nebraska þar sem fjallað var um
áætlun um að smíða nýja kynslóð kjarnorku-
vopna. Þar er meðal annars um að ræða vopn,
sem kölluð hafa verið lítil kjarnorkuvopn, og ætl-
að er að grafa sig djúpt ofan í jörðina til að
sprengja neðanjarðarhýsi óvinarins. Sagði í
blaðinu að bandaríska varnarmálaráðuneytið
teldi að um þessar mundir hefðu meira en 70
þjóðir, stórar og smáar, komið sér upp 1400
neðanjarðarbyrgjum, bæði stjórnstöðvum og til
geymslu langdrægra flauga og gereyðingar-
vopna. Í varnarmálaráðuneytinu eru hugmyndir
um að þróa fremur lítil kjarnorkuvopn af mis-
munandi styrkleika. Talað er um styrkleiki þeirra
geti verið allt frá því að vera brot af styrkleika
sprengjunnar, sem varpað var á Hiroshima, til
margfalds þess styrkleika. Þessar sprengjur
myndu geta farið í gegnum grjót og steinsteypu
og breytt byrgjunum í geislavirkt ryk. Öll geislun
yrði hins vegar neðanjarðar og því yrðu
umhverfishætta takmörkuð. Um það efast þó
gagnrýnendur og benda á að geislavirkni geti til
dæmis farið í grunnvatn. Fundurinn í Nebraska
fór fram fyrir luktum dyrum og hópur mótmæl-
enda komst hvergi nærri.
Fundurinn í Nebraska átti ekki að fara hátt, en
óháð samtök, Los Alamos Study Group (þau
kenna sig við Los Alamos þar sem sprengjurnar,
sem varpað var á Hiroshima og Nagasaki voru
smíðaðar), sem fylgjast með kjarnorkumálum,
komust yfir minnisblað frá varnarmálaráðuneyt-
inu um fund, sem haldinn var 10. janúar þar sem
fjallað var um undirbúning ráðstefnu nú í ágúst
um að gera tilraunir með núverandi kjarnorku-
vopn og hanna nýja kynslóð vopna.
Áætlanir um nýju kjarnorkuvopnin eiga rætur
að rekja til endurskoðunar Donalds Rumsfelds,
varnarmálaráðherra Bandaríkjanna, á herfræði
kjarnorkuvopna árið 2001. Þar var talað um að
þrjá þætti, það er þann kjarnorkuvopnastyrk,
sem fyrir er, gagneldflaugakerfi og endurskipu-
lag varna, sem byði upp á nýja möguleika til að
mæta nýjum ógnum, það er litlar kjarnorku-
sprengjur, sem framleiða mætti á fimm árum.
Þessi mál hafa þegar verið tekin fyrir í fulltrúa-
deild Bandaríkjaþings og samþykkti hernefnd
deildarinnar að veita fé til rannsókna og þróunar
slíkra kjarnorkuvopna þegar samþykkt var að
veita 400 milljarða dollara til hernaðarmála.
Þá þegar vöruðu demókratar við því að þetta
myndi gera það erfiðara að hefta útbreiðslu
kjarnorkuvopna. „Þetta gerir málflutning okkar
um að önnur lönd á borð við Indland og Pakistan
eigi ekki að gera tilraunir og Norður-Kórea og Ír-
an eigi ekki að smíða kjarnorkuvopn hlægilegan,“
sagði öldungadeildarþingmaðurinn Carl Levin.
Ýmis samtök, sem starfa gegn kjarnorkuvopn-
um, telja að Bandaríkjamenn séu að koma af stað
nýju vopnakapphlaupi og því hefur verið haldið
fram að þessar áætlanir um að smíða lítil kjarn-
orkuvopn brjóti í bága við sáttmálann gegn út-
breiðslu kjarnorkuvopna. 6. grein hans kveður á
um að aðilar að sáttmálanum skuldbindi sig til að
semja í góðri trú um aðgerðir til að stöðva kjarn-
orkuvopnakapphlaupið sem fyrst og til kjarn-
orkuafvopnunar. Aðilar að sáttmálanum, sem
ekki eru með kjarnorkuvopn, undirgangast það
að vera áfram án þeirra að því tilskildu að ríki,
sem búa yfir kjarnorkuvopnum, vinni að afvopn-
un.
Colin Powell, utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna, sagði á fimmtudag að ekki væri hægt að úti-
loka um alla framtíð að Bandaríkjamenn myndu
hefja kjarnorkutilraunir að nýju, en Bush forseti
hefði engar áætlanir um að slíkar tilraunir nú,
enda væri engin þörf á þeim. Hann bætti við að
ólíklegt væri að kjarnorkuvopnatilraunir yrðu til
umræðu á fundi Bush og Vladimírs Pútíns, for-
seta Rússlands, í september. Bandaríkin hafa
undirritað sáttmálann um bann við kjarnorku-
tilraunum, en öldungadeild Bandaríkjaþings hef-
ur neitað að staðfesta hann. Bill Clinton, forveri
Bush í stóli forseta Bandaríkjanna, ákvað engu að
síður að framfylgja banni við kjarnorkutilraunum
og Bush hefur haldið því áfram.
Norður-Kóreumenn hafa undanfarið haft hátt
um kjarnorkuvopnaáætlanir sínar og meðal ann-
ars haft í hótunum við Japana. Í byrjun sept-
ember er hins vegar stefnt að því að ganga til við-
ræðna við Norður-Kóreu um kjarnorku-
vopnaáætlun landsins þar sem sex ríki munu taka
þátt. Stjórn Norður-Kóreu er hins vegar óút-
reiknanleg og því ekki nokkur leið að átta sig á
hvaða ávöxt þær viðræður gætu borið. Haldi
Norður-Kórea sínu striki óttast menn að Japanar
endurskoði kjarnorkumál sín eins og áður sagði
og þá megi búast við að Kínverjar sjái ástæðu til
að efla kjarnorkuvopnaforða sinn.
Áhyggjur af
kjarnorku-
áætlun Írana
Engar sannanir liggja
fyrir um að Íranar
hyggist koma sér upp
kjarnorkuvopnum.
Þeir eru hins vegar
með umfangsmikla
kjarnorkuáætlun og segjast ætla að nota orkuna
til að framleiða rafmagn. Íranar hafa vísað til
þess að þeir séu skuldbundnir af aðild sinni að
sáttmálanum gegn útbreiðslu kjarnorkuvopna og
benda um leið á að í honum sé talað um skýlausan
rétt til að þróa notkun kjarnorku í friðsamlegum
tilgangi. Þeir, sem ekki treysta Írönum, horfa aft-
ur á móti til þess að sömu tæki og hráefni, sem Ír-
anar segjast ætla að nota til að framleiða raf-
magn, megi einnig nota til að smíða vopn. Eins og
sakir standa hyggjast Íranar grafa eftir úrani,
breyta því í gas og síðan í kjarnorkueldsneyti með
skilvindum. Ekkert mælir á móti því á meðan
leyft er eftirlit með framvindunni. Í dagblaðinu
The New York Times kom fram í vikunni að í lok
árs myndu Íranar verða komnir með getuna til að
framleiða eina sprengju á ári. Gagnrýnendur Ír-
ana færa rök að því að ráðamönnum í Teheran
gangi annað til en þeir segja og benda á að þar í
landi sé nóg af olíulindum og gasi og það verði
margfalt dýrara fyrir Írana að framleiða rafmagn
með kjarnorku en olíu. Þeir geti virt skuldbind-
ingar sínar þar til þeir séu komnir með getuna til
að framleiða kjarnorkuvopn og þá geti þeir annað
hvort reynt að framleiða þau á laun, eða einfald-
lega sagt sig frá sáttmálanum gegn útbreiðslu
kjarnorkuvopna og gert það sem þeim sýnist.
Bush lýsti yfir því í september á síðasta ári að
hann hygðist hverfa frá fælingarstefnunni svo-
kölluðu og í stað hennar yrði stuðst við fyrir-
byggjandi aðgerðir á borð við þær, sem gripið var
til þegar ráðist var gegn Írökum. Vilja sumir leiða
getum að því að ríki á borð við Norður-Kóreu og
Íran líti svo á að með því að koma sér upp kjarn-
orkuvopnum búi þau yfir nægum fælingarmætti
til að koma í veg fyrir að Bandaríkjamenn ráðist á
þau að fyrra bragði. Bandarísk stjórnvöld telja
hins vegar að stjórnir þessara ríkja séu hættu-
legar og óútreiknanlegar og því þurfi að vera
hægt að grípa til aðgerða gegn þeim, meðal ann-
ars til að koma í veg fyrir að þau verði kjarn-
orkuveldi. Og í þessu mati eins aðilans á fyrirætl-
unum hins leynist ávísun á eldfimt ástand.
Morgunblaðið/Brynjar GautiÍ Stykkishólmi, gamli vitinn í Súgandisey.
Ýmis samtök, sem
starfa gegn kjarn-
orkuvopnum, telja
að Bandaríkjamenn
séu að koma af stað
nýju vopnakapp-
hlaupi og því hefur
verið haldið fram að
þessar áætlanir um
að smíða lítil kjarn-
orkuvopn brjóti í
bága við sáttmálann
gegn útbreiðslu
kjarnorkuvopna.
Laugardagur 9. ágúst