Morgunblaðið - 10.08.2003, Blaðsíða 19

muna á næstu árum er ólíklegt að
hún láti sjávarútvegsstefnu sam-
bandsins hafa úrslitaáhrif á afstöðu
sína til hugsanlegrar aðildar. Ef á
hinn bóginn manneskja telur að gildi
sjávarútvegs verði síst minni í fram-
tíð en nútíð fyrir íslenskt samfélag er
líklegt að afstaða hennar mótist í rík-
ari mæli af hagsmunum honum
tengdum. En þá á eftir að vega sjáv-
arútvegshagsmunina á móti öðrum
sjónarmiðum sem sum hver eru
kannski ekki jafn áþreifanleg en
skipta flesta þegna í lýðræðsiríkjum
afar miklu máli.
Sé einstaklingur þeirrar skoðunar
að áhrif íslenskra þegna á þær reglur
sem við verðum að innleiða hérlendis
vegna EES-samningsins séu svo lítil
að ekki verði við unað en þau yrðu
meiri með aðild að Evrópusamband-
inu, kann að vera að sá einstaklingur
legði meiri vigt í þá niðurstöðu en
hugsanlega skert réttindi á sjávarút-
vegssviðinu. Annar einstaklingur
sem væri sammála hinum fyrri um
aukin áhrif með aðild legði kannski
minna upp úr slíkum lýðræðissjón-
armiðum en hugsanlegum áhrifum
aðildar á íslenska fiskveiðistjórnun
og efnahagslegum afleiðingum
þeirra. Eins og svo oft áður er feg-
urðin í augum sjáandans.“
Við tölum um samninginn um Evr-
ópskt efnahagssvæði og Einar Páll
svarar því ekki beint hvort samning-
urinn sé orðinn úreldur. „Auðvitað er
alveg ljóst að samningurinn um Evr-
ópskt efnahagssvæði hefur enn
mikla efnahagslega þýðingu fyrir Ís-
lendinga og er á flestan hátt sam-
bærilegur aðild á þeim sviðum sem
samningurinn nær yfir. Hinu er ekki
að leyna að þegar sleppir þeim til-
tölulega skýru mörkum sem í upp-
hafi voru á milli þess sem féll undir
samninginn og þess sem féll utan
hans blasa við ákveðin vandamál.
Hér áður fyrr var ágreiningur um
þessi mörk fátíður. Við gildistöku
Maastricht- og Amsterdam-samn-
inganna varð þar talsverð breyting á.
Nú falla efnisákvæði nýrrar Evrópu-
sambandslöggjafar á stundum bæði
innan og utan efnissviðs samnings-
ins. Sú staðreynd veldur miklum
vandkvæðum, bæði lagalegum og
pólitískum, þegar kemur að ákvörð-
unum um inntöku nýrrar Evrópulög-
gjafar í EES-samninginn. Þessu til
viðbótar hefur vægi stofnana ESB
og áhrif þeirra á löggjöfina tekið
miklum breytingum frá því EES-
samingurinn var gerður.“
Einar Páll bætir því við að ekki
megi gleymast að aðferðir ESB við
löggjafarstarfið hafi breyst á síðustu
árum og nefnir dæmi þar um. „EES
gerði ráð fyrir áhrifum EFTA á
stefnumótun í gegnum fram-
kvæmdastjórn ESB. Aftur á móti
geymir samningurinn engin ákvæði
um aðgang að Evrópuþinginu sem
orðið er afar mikilvægur þátttakandi
í löggjafarferlinu. Loks hefur meg-
inreglan um aukinn meirihluta í
ákvarðanatöku ráðherraráðsins
valdið því að EFTA-ríkin þurfa að
vinna fleiri ESB-ríki á sitt band en
áður ætli þau sér að hafa áhrif á nið-
urstöðu mála í ráðherraráðinu. Áður
dugði Íslendingum oft að reiða sig á
afstöðu eins eða fleiri ríkja með svip-
aða hagsmuni,“ segir hann.
„Óbreyttur EES-samningur mun því
að mínu áliti tæpast þola frekari
breytingar af þessu tagi hjá ESB.“
Einar Páll er spurður út í áhrif
Evrópuréttar á íslenska löggjöf.
„Stærstu breytingarnar urðu við
gildistöku EES-samningsins og
fljótlega eftir gildistökuna. Þá þurfti
að gera átak í að aðlaga íslenska lög-
gjöf að reglum ESB sem höfðu verið
að þróast í nokkra áratugi. Eftir að
því var lokið hefur vinnan aðallega
snúist um að taka inn nýjar reglur á
efnissviði samningsins og innleiða
breytingar á þeim reglum sem tekn-
ar voru upp hérlendis við gildistöku
EES-samningsins á sínum tíma.“
Hann segir að tiltölulega fá mál
hafi kallað á breytingar á íslenskum
lögum ár hvert. „Megnið af breyting-
unum koma inn í íslenskan rétt í
formi stjórnvaldsreglna eins og
reglugerða. Stjórnsýslan hefur því
fremur en löggjafinn borið hitann og
þungann af þessum breytingum.
Hinu er ekki að leyna að verkefni
löggjafans eru snúnari og hafa mörg
hver talsverða pólitíska þýðingu.
Nægir þar að nefna ágreining um
löggjöf um orkumál á liðnu þingi.“
Íslendingar staðið sig vel
Hann segir misskilning að halda
því fram að Íslendingar eða EFTA-
ríkin almennt hafi neitunarvald hvað
varðar upptöku Evrópureglna á efn-
issviði EES-samningsins. „Hluti af
skuldbindingum EFTA-ríkjanna
felst einmitt í því að taka þátt í breyt-
ingum á EES-samningnum til sam-
ræmis við nýja og breytta Evrópu-
löggjöf á efnissviði hans. Frávik frá
því samræmast ekki samningnum og
hafa á endanum þær afleiðingar að
samningurinn getur ekki þjónað til-
gangi sínum. Þá er stutt í endalokin –
þannig að það þarf nokkuð fjörlegt
ímyndunarafl til að ræða um neitun-
arvald sem raunhæfan valkost. Auð-
vitað getur fullvalda ríki ákveðið að
brjóta gegn þjóðréttarlegum skuld-
bindingum sínum, hvort sem þær
eiga rætur sínar í EES-samningnum
eða öðrum réttarheimildum, en þau
verða þá að vera tilbúin að taka af-
leiðingunum. Skyldan til að veita at-
beina sinn til áðurnefndra breytinga
er kjarni þess sem nefnt hefur verið
einsleitnismarkmið samningsins.
Þetta markmið felur í sér að sams
konar reglur og samkeppnisum-
hverfi gildi á öllu Evrópska efna-
hagssvæðinu. Næsta skref er síðan
þegar reglur sem hafa verið teknar
upp í EES-samninginn eru innleidd-
ar í íslenskan landsrétt en það verk-
efni stendur upp á íslensk stjórnvöld
og löggjafann eftir atvikum. Þar
verður að segjast eins og er að Ís-
lendingar hafa staðið sig afar vel þó
árangurinn hafi reyndar verið dálítið
mismunandi á milli ára. Er góður ár-
angur Íslendinga í þessum efnum
þeim mun athyglisverðari vegna fá-
mennrar stjórnsýslu. Vart fer heldur
framhjá neinum að stjórnsýslan hef-
ur styrkst til muna frá þeim tíma
sem liðinn er frá því EES-samning-
urinn tók gildi.“
EES komið á óvart
„Rétt eins og ESB þróaðist
kannski ekki endilega eins og frum-
kvöðlar þess sáu fyrir sér hefur EES
komið sumum aðilum þess á óvart,“
segir Einar Páll. „Það kom sumum
íslenskum stjórnmálamönnum í opna
skjöldu þegar EFTA-dómstóllinn
komst að þeirri niðurstöðu að
EFTA-ríkin gætu orðið skaðabóta-
skyld gagnvart sínum eigin þegnum
vegna engrar eða rangrar innleiðing-
ar EES-reglna í íslenskan rétt. Rök-
stuðningur EFTA-dómstólsins fyrir
þeirri niðurstöðu var afar áþekkur
rökstuðningi Evrópudómstólsins
fyrir sömu niðurstöðu hvað varðaði
ESB-ríkin og borgara þeirra áratug-
um fyrr. Ætli sá dómur hafi ekki
vakið undrun sumra á þeim tíma
einnig,“ hugsar Einar Páll upphátt.
Einar Páll játti því að sumar af
innleiddu ESB-reglunum kæmu Ís-
lendingum spánskt fyrir sjónir.
„Þarna komum við aftur inn á eins-
leitnimarkmiðið því að sömu reglur
verða í grundvallaratriðum að gilda á
öllu svæðinu jafnvel þótt aðstæður
geti verið ólíkar og sumar reglurnar
alveg óvirkar, a.m.k. um skeið.
Ágætt dæmi eru ýmsar reglur um
fljótabáta sem virtust lengi vel tómt
rugl við íslenskar aðstæður. Var mér
reyndar tíðrætt um hagnýtt gildi
þeirra reglna þegar mér var eitthvað
uppsigað við EES-samninginn eða
Evrópusambandið. Það lækkaði hins
vegar heldur í mér rostinn þegar ég
komst að því að slíkt far hefði hafið
siglingar um Lagarfljót á sínum
tíma. Þannig er oft erfitt að sjá fyrir
hvaða reglur kann að reyna á á
hverjum stað og því eðlileg aðferð að
taka allar reglurnar upp alls staðar.
Skrítnar reglur þurfa heldur ekki
alltaf að vera tilkomnar vegna utan-
aðkomandi áhrifa. Ég get nefnt að á
Íslandi voru til skamms tíma í gildi
lög um friðun héra þó hérar finnist
ekki í landinu og hafi aldrei gert.
Ástæðan fyrir því er einfaldlega að
einhvern tíma stóð til að flytja héra
til landsins,“ segir hann, „svo varð
ekkert úr því.“
Áhrif á mótunarstigi
„Völd og áhrif hafa óneitanlega að
einhverju leyti flust til Brüssel,“
heldur Einar Páll áfram, „og á því
eru örugglega skiptar skoðanir. Eins
víst er að ekki yrðu allir jafnkátir ef
dregin væru til baka lagaákvæði um
frelsi á fjarskiptamarkaði, frelsi í
flugsamgöngum á EES-svæðinu,
ýmsar reglur á fjármálamarkaði og
áfram mætti telja. Þó einstakar
breytingar eins og nýju orkulögin
hafi mætt meiri gagnrýni.“
Hvaða möguleika hafa EFTA-rík-
in á að hafa áhrif á Evrópuréttinn?
„Eftir að ESB-reglur hafa tekið gildi
geta EFTA-ríkin aðeins farið fram á
aðlögun eða frestun á innleiðingu
reglnanna. Ekki er raunhæft að gera
ráð fyrir því að Evrópusambandið
fallist á að slíkir frestir eða aðlögun
séu veruleg. Helsti möguleiki
EFTA-ríkjanna til að hafa áhrif á
Evrópusambandslöggjöf sem á end-
anum verður EES-löggjöf er á und-
irbúningsstiginu. Samkvæmt 99.
grein samningsins á framkvæmda-
stjórn Evrópusambandsins að leita
til sérfræðinga frá EFTA-ríkjunum
með sama hætti og sérfræðinga frá
ríkjum sambandsins. Gallinn er bara
sá að ekki eru allir starfsmenn fram-
kvæmdastjórnarinnar meðvitaðir
um þessa skyldu fyrir utan að
EFTA-ríkin hafa ekki alltaf tök á því
að fylgjast með því að hún sé virt. Þá
hafa EFTA-ríkin ekki alltaf yfir að
ráða nægilega hæfum sérfræðingum
á þeim sviðum sem um er að ræða til
að geta nýtt sér réttinn með virkum
hætti þó slíkt fari auðvitað alfarið
eftir málaflokkum og aðstöðu ein-
stakra EFTA-ríkja. Áhrif EFTA-
ríkjanna verða því oft engin eða
óveruleg.“
ná til almennings
Morgunblaðið/Þorkell
Einar Páll með tveimur aðstoðarmönnum sínum úr lagadeild HR (f.v.), Sigurvini
Ólafssyni og Ómari Þór Eyjólfssyni.
’ Að vera annarsvegar utan og hins
vegar innan ESB fel-
ur í sér ólík réttindi
og skyldur. Afstaða
fólks ræðst einfald-
lega af því hvernig
hver og einn metur
þessi réttindi og
skyldur. ‘
ago@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10. ÁGÚST 2003 19
Nóatúni 4 • 105 Reykjavík • Sími 520 3000 • www.sminor.is
OD
DI
H
F

J
94
38
Allt að 50% afsláttur af innfelldum
halógenljósum. Fjöldi annarra sér-
tilboða, m.a. útiljós á mjög góðu verði.
Rýmum til fyrir nýjum vörum
í ljósadeild