Morgunblaðið - 10.08.2003, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 10. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 5. ágúst 1973:
„Um langt skeið hafa farið
fram umræður um sameiningu
íslenzku flugfélaganna. Þær
hafa þó ekki borið árangur
fyrr en nú á síðustu mánuðum.
Samkeppni við erlend flug-
félög á flugleiðum íslenzku fé-
laganna hefur farið mjög
harðnandi á undanförnum ár-
um, og hefur það leitt til þess,
að menn hafa loks sannfærzt
um nauðsyn þess, að íslenzku
félögin hefðu nána samvinnu
og jafnvel að þau sameinuðust
að fullu og öllu.
Samkeppnin milli íslenzku
félaganna hefur stundum ver-
ið fráleit, ekki sízt á flugleiðum
til Norðurlanda, þar sem bæði
félögin hafa stundum flogið á
sama tíma með sárafáa far-
þega og nægjanlegt hefði ver-
ið að senda eina vél í stað
tveggja. Gera forráðamenn
flugfélaganna ráð fyrir, að
hundruð milljóna sparist
vegna sameiningar félaganna,
bæði vegna betri nýtingar, en
eins vegna sparnaðar við
rekstur flugafgreiðslna, eld-
húsa og annarrar þjónustu.“
. . . . . . . . . .
Sunnudagur 7. ágúst 1983:
„Landsmeðaltal af lög- og
samningsbundnum rekstr-
arútgjöldum sveitarfélaga er
talið um 80% af tekjum þeirra,
samkvæmt fjárhagsáætlunum
líðandi árs. Þetta þýðir að
sveitarfélög geta ekki varið
nema 20% tekna til fram-
kvæmda og eignabreytinga,
en afborganir af eldri lánum
falla undir eignabreytingar.
Það er mjög algengt, segir
framkvæmdastjóri Sambands
íslenzkra sveitarfélaga, að
fjármagns- og lánakostnaður
sveitarfélaga sé um 15% af
rekstrartekjum ársins, en
dæmi eru um töluvert hærra
hlutfall, jafnvel upp í 30%.
Undir slíkum kringumstæðum
er framkvæmdagetan nánast
engin, nema sveitarfélag sé
hnýtt enn frekar í skulda-
fjötra.
Mörg sveitarfélög eiga og
stofnanir, sem bera langan
skuldahala stofnfjárkostnaðar
og rekstrarhalla, vegna þess
að þjónusta þeirra hefur verið
háð verðlagshömlum, tengd-
um vísitöluleik stjórnvalda.“
. . . . . . . . . .
Sunnudagur 8. ágúst 1993:
„Nú kreppir mjög að og hag-
ur fólks hefur versnað mjög.
Á sama tíma er ljóst, að
skuldir heimila hafa vaxið og
vextir af þeim skuldum mjög
háir. Viðleitni stjórnvalda til
þess að tryggja vaxtalækkun
hefur ekki borið árangur enn
sem komið er. Við þessar að-
stæður og í ljósi þess, hve
skattheimtan er orðin mikil,
verður ekki lengra gengið í
þeim efnum. Ríkisstjórnin
hlýtur að ganga til verks við
fjárlagagerð fyrir næsta ár
með því hugarfari að frekari
skattlagning sé ekki fram-
kvæmanleg. Verði gengið
lengra en orðið er í skatt-
lagningu má búast við að sú
skoðun ryðji sér til rúms hjá
almenningi, að skattakerfið
sé svo óréttlátt, að skattsvik
séu réttlætanleg en það hug-
arfar ríkti fyrir skattaum-
bætur viðreisnarstjórnar-
innar fyrri.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
„VIÐ HÖFUM ÞAÐ MJÖG GOTT“
FYRIR FRAMTÍÐINA
Sumarskóli nýbúa er rekinn afFræðslumiðstöð Reykjavíkur,Íþrótta- og tómstundaráði og
Námsflokkum Reykjavíkur og hefur
verið starfræktur í ellefu ár. Skóla-
starfið stendur í þrjár vikur í júlí og í
sumar voru 94 nemendur frá 25 löndum
og flestum heimsálfum í skólanum.
Meðal þeirra voru 19 börn frá Víetnam
og 14 frá Kína, en í hópnum voru einnig
börn frá Íslandi, sem hafa búið lengi er-
lendis og kunna lítið í íslensku.
Starfið í sumarskólanum miðast við
börn sem eru mislangt komin. Börn,
sem eru nýlega flutt til landsins, og
börn frá framandi tungumálasvæðum
hafa forgang.
Hjá Námsflokkum Reykjavíkur fer
einnig fram fullorðinsfræðsla og þegar
hún er talin með er fjöldi nemenda í
sumarskóla á sjötta hundrað.
Guðrún Halldórsdóttir, skólastjóri
hjá Námsflokkum Reykjavíkur, sem
tengst hefur sumarskólanum frá upp-
hafi, sagði í samtali við Morgunblaðið á
föstudag, að hún liti svo á að kosturinn
við sumarskólann væri meðal annars sá
að þar væru börn frá öðrum löndum í
öndvegi, en í öðrum skólum væru þau
óhjákvæmilega minnihlutahópur, þótt
kærkominn væri.
Hlutskipti útlendings í nýju landi er
ekki ólíkt hlutskipti íþróttamanns, sem
keppir á útivelli. Andstæðingurinn
gjörþekkir allar aðstæður, áhorfendur
eru á hans bandi og hann fær því ákveð-
ið forskot í veganesti. Sama á við um að-
komumanninn, sem ekki á jafn auðvelt
með að tjá sig og þekkir ekki hið nýja
umhverfi. Markmiðið með því starfi,
sem unnið er í sumarskólanum, er að
draga úr áhrifum útivallarins ef svo
mætti að orði komast. Börn eiga auð-
velt með að tileinka sér mál, en það tek-
ur þó tíma og það getur skipt miklu máli
að vankunnátta í tungumáli verði þeim
ekki til trafala þegar komið er í nýjan
skóla. Hvernig tekst til við upphaf
skólagöngu getur haft úrslitaáhrif á
framhaldið. Víða í Evrópu hafa komið
upp vandamál vegna innflytjenda. Oft
tengjast þau vandamál því að samfélög
innflytjenda einangrast. Hér á landi
hefur verið bent á að í því geti legið
hættur hversu fá börn nýbúa halda
áfram námi eftir grunnskóla. Með starfi
sumarskólans er unnið gegn þeirri þró-
un og lagt inn fyrir framtíðina.
Borgarfjörður eystri telst sennilegaekki í alfaraleið og þar er víst
hvorki von á stóriðju né ráðstefnuhöll-
um. Þar virðist hins vegar vel haldið á
spöðunum og segir Kristjana Björns-
dóttir, oddviti Borgfirðinga, í Morg-
unblaðinu á föstudag, að sitt sveitar-
félag sé það eina á Austurlandi, sem
sé réttum megin við strikið.
Reyndar er mikill kraftur í mál-
flutningi oddvitans og einkennist hann
af bjartsýni. Hvar sem drepið er niður
í viðtalinu við Kristjönu kemur fram
að Borgarfjörður eystri stendur vel að
vígi – hvort sem það er í holræsa-
málum, húsnæðismálum eða atvinnu-
málum. Hún segir að Borgfirðingar
geti vænst þess að áhrifa Kárahnjúka-
virkjunar muni einnig gæta hjá þeim,
meðal annars vegna þess að þjónusta
á Egilsstöðum muni aukast. Kristjana
segir að mikið hafi verið gert til að
efla ferðamannaþjónustu á staðnum
og ítrekar mikilvægi línubátaútgerðar
fyrir afkomu íbúanna.
Þegar sameiningu sveitarfélaga ber
á góma tekur Kristjana ekki undir:
„Við eigum fyrir okkar útgjöldum. Á
meðan aðrir safna skuldum erum við
ekkert áfjáð í að sameinast.“
Sá andi, sem ríkir á Borgarfirði
eystra, endurspeglast í eftirfarandi
orðum oddvitans: „Við erum búin að
sjá það að þeir hafa það ekkert betra,
sem alltaf eru að gráta yfir því hvað
þeir eigi bágt, við höfum það mjög
gott hérna.“ Það er ánægjulegt að
heyra talað með þessum hætti og
mætti óska að viðhorf af þessu tagi
væru smitandi.
H
IROSHIMA er ólík öllum
öðrum borgum. Það verð-
ur reyndar ekki ljóst um
leið og komið er inn í
borgina, en kemur fljót-
lega fram. 6. ágúst árið
1945 vörpuðu Bandaríkja-
menn kjarnorkusprengju
á Hiroshima og fjórum dögum síðar vörpuðu þeir
annarri sprengju á Nagasaki.
Nú er talað um að fennt hafi yfir hinn hrikalega
atburð fyrir 58 árum í Nagasaki og ný kynslóð láti
sér fátt um finnast. Hið sama kann að eiga við um
ungt fólk í Hiroshima, en aðkomumanni finnst
hins vegar eins og engin undankomuleið sé undan
minnningunni um kjarnorkusprengjuna. Borgar-
búar nota orðið „leiftrið“ þegar þeir tala um
sprengjuna. Það er líkt og „leiftrið“ hafi gefið
Hiroshima tilgang og hlutverk og það finnst. Á
leið í friðarsafnið í Hiroshima kemur í ljós að bíl-
stjórinn er frá borginni og var lítill strákur þegar
sprengjan sprakk. Það varð honum til lífs að hann
var lasinn þennan dag og lá því heima og naut að-
hlynningar ömmu sinnar. Móðir hans hafði hins
vegar ekki viljað missa dag úr vinnu og þess
vegna farið þennan mánudagsmorgun inn í borg-
ina þar sem hún vann hjá símanum. Klukkan 8.15
sprakk sprengjan. Allt var á tjái og tundri eftir
sprenginguna, en drengurinn braust undan braki
úr húsgögnum og fór ásamt ömmu sinni að leita
móður sinnar, en pabbi hans var í japanska hern-
um og hafði verið sendur til Kína að berjast. Sú
hrikalega sjón, sem blasti hvarvetna við, greypt-
ist inn í minni drengsins. Enn heyrir hann raddir,
sem hann heyrði undan rústum og braki og köll-
uðu á hjálp. Enn finnst honum að hann hefði átt
að hjálpa, þótt hann hafi aðeins verið barn að aldri
og ekki haft nokkra burði til þess. Móðir hans
vann í byggingu skammt frá miðju sprenging-
arinnar. Þegar þau nálguðust hittu þau starfs-
félaga hennar og spurðu hvort til hennar hefði
sést. Svarið var að hún hefði verið á stigagang-
inum í byggingunni síðast þegar sást til hennar.
Af byggingunni var hins vegar ekkert eftir nema
rústirnar einar. Drengurinn leitaði með ömmu
sinni þar sem þau töldu að stigagangurinn hefði
verið, en engin leið var að vita með vissu hvort
þau voru á réttum stað. Þau fundu leifar af úri og
geymdu án þess þó að vita fyrir víst hvort um rétt
úr hefði verið að ræða.
Að halda minn-
ingunni vakandi
Bílstjórinn segist aldr-
ei velta því fyrir sér að
flytja burt frá Hir-
oshima þótt daglega
veki það eitt sársaukafullar minningar að fara um
borgina. Hann segir að harmleikurinn þegar
kjarnorkusprengjan var látin falla á Hiroshima
megi ekki gleymast og það sé hlutverk borgarinn-
ar að halda minningunni vakandi.
Mann setur hljóðan í safninu, sem reist var til
minningar um kjarnorkuárásina. Þarna eru úr,
sem hættu að ganga þegar sprengjan sprakk. Í
glerkassa eru tröppur og í einni tröppunni er
blettur, sem minnir á skugga – það eina sem er
eftir af manni, sem þar sat í sprengingunni.
Sprengjan var svo öflug að mynstrið af fötum
fólks brenndist í skinn þess. Talið er að um 350
þúsund manns hafi verið í Hiroshima þegar
sprengjan sprakk. Ekki er vitað hversu margir
létu lífið í sprengingunni, en borgaryfirvöld í
Hiroshima telja að í árslok 1945 hafi tala látinna
verið komin upp í um 140 þúsund. Á hverju ári er
tala látinna endurskoðuð og í ár var 5050 nöfnum
bætt við lista fórnarlambanna. Talið er að sam-
anlagt hafi 231.920 manns látist samstundis og af
geislun síðan. Talið er að 75.000 manns hafi látist
af völdum sprengingarinnar í Nagasaki.
Í safninu má einnig sjá hvernig yfirvöld í Hir-
oshima hafa beitt sér gegn kjarnorkuvopnum.
Þar eru fest á vegg hundruð bréfa, sem borg-
arstjórar Hiroshima hafa skrifað til að mótmæla
kjarnorkutilraunum ríkja heims. Fyrsta bréfið
skrifaði Setsuo Yamada borgarstjóri Hiroshima
Charles de Gaulle, forseta Frakklands, til að mót-
mæla tilraun Frakka yfir Mururoa-kóralrifinu ár-
ið 1968. Síðan hafa borgarstjórar Hiroshima sent
leiðtoga viðkomandi ríkis bréf í hvert sinn, sem
gerð hefur verið kjarnorkutilraun.
Enn er kjarnorkuárásarinnar á Japan minnst
með kertafleytingum víða um heim og er Ísland
þar engin undantekning. Núverandi borgarstjóri
Hiroshima, Tadatoshi Akiba, veittist gegn kjarn-
orkustefnu Bandaríkjanna þegar sprengingar-
innar í Hiroshima var minnst á miðvikudag.
„Sáttmálinn gegn útbreiðslu kjarnorkuvopna,
helsta alþjóðasamkomulagið um að vinna að út-
rýmingu kjarnorkuvopna, er við það að bresta,“
sagði hann í ávarpi. „Helsta ástæðan er kjarn-
orkustefna Bandaríkjamanna, sem með því að
lýsa yfir því opinberlega að kjarnorkuárás að
fyrrabragði í forvarnarskyni komi til greina og að
hvetja til þess að hefja að nýju rannsóknir á
litlum kjarnorkuvopnum og svokölluðum „not-
hæfum kjarnorkuvopnum“ virðast tilbiðja kjarn-
orkuvopn eins og guð.“ Akiba skoraði á George
W. Bush Bandaríkjaforseta og Kim Jong-Il, leið-
toga Norður-Kóreu, að heimsækja Hiroshima og
„standa frammi fyrir raunveruleika kjarnorku-
stríðs“.
Vísindamennirnir, sem unnu að því að smíða
fyrstu kjarnorkusprengjurnar, fylltust flestir
óhug yfir því, sem þeir höfðu gert – því afli, sem
þeir höfðu leyst úr læðingi. Talað var um að með
kjarnorkuvopninu væri hafinn nýr kafli í mann-
kynsögunni því að aldrei fyrr hefði maðurinn búið
yfir mætti til að tortíma sjálfum sér. Hvað sem
ógn kjarnorkusprengjunnar leið hafði mikið
kapphlaup verið hafið. Í kalda stríðinu kepptu
Bandaríkin og Sovétríkin um að smíða kjarnorku-
vopn og fleiri ríki bættust í hópinn þótt í minna
mæli væri. Talað var um ógnarjafnvægi, sem
markaðist af því að hvorugur þyrði að láta til
skarar skríða vegna vissunnar um gagnkvæma
gereyðingu. Meðan á kalda stríðinu stóð gengu
samningaviðræður risaveldanna út á að koma
böndum á kapphlaupið og í kringum kjarnorku-
vopnin spunnust flókin fræði, sem fæstir kunnu
skil á. Það þurfti hins vegar engin æðri vísindi til
að skilja óttann við kjarnorkuvopnin og hafi ein-
hver efast um hættuna varð Kúbudeilan til þess
að taka burt allan vafa. Þótt risaveldin gerðu með
sér samninga um afvopnun var langt í frá að
kjarnorkuváin hyrfi. Þegar kalda stríðinu lauk
var eins og kjarnorkuváin hyrfi af sjónarsviðinu.
Helst var rætt um hættuna af því að kjarnorku-
vopn Rússa féllu í rangar hendur og vandann,
sem Rússar ættu við að etja vegna þess að þeir
hefðu ekki efni á að gera hættulaus þau vopn, sem
samið væri um að taka úr umferð.
Japanar ræða
kjarnorku-
vígbúnað
Kjarnorkuvopnaum-
ræðan hefur hins veg-
ar heldur betur tekið
við sér. Nú hefur
meira að segja kvikn-
að umræða um það í
Japan að Japanar þurfi að koma sér upp kjarn-
orkuvopnum, en fyrir nokkrum árum hefði slíkt
þótt óhugsandi þar í landi og þarf aðeins að nefna
Hiroshima og Nagasaki til að útskýra það.
Ástæðan fyrir þessari umræðu er kjarnorku-
vopnavæðing Norður-Kóreu. „Fólk er greinilega
að opna augun fyrir hugmyndinni,“ sagði Shingo
Nishimura þingmaður á japanska þinginu í sam-
tali við fréttastofuna AP í vikunni. „Það finnur að
eitthvað er að í Japan.“ Nishimura þurfti að segja
af sér sem aðstoðarvarnarmálaráðherra árið 1999
fyrir að impra á þeim möguleika að Japanar ættu
að íhuga að koma sér upp kjarnorkuvopnum. Nú
er hann í stjórnarandstöðu og er fenginn til að út-
lista skoðanir sínar á þessu máli í sjónvarpsþátt-
um. Yasuo Fukuda og Shintaro Abe eru áberandi
í þingliði stjórnarliða og þeir hafa báðir haldið því
fram að Japanar eigi rétt á að eiga kjarnorku-
vopn.
„Japanar verða nú að byrja að lýsa yfir því að
þeir gætu látið af verða að smíða kjarnorkuvopn,“
hefur AP eftir Tadae Takubo, sem er prófessor
við Kyorin-háskóla. „Það er líkt á komið fyrir
þjóð, sem afsalar sér réttinum til kjarnorku-
vopna, og hnefaleikara, sem fer í hringinn og lofar
að slá ekki sveifluhögg.“
Áður hefðu þessar raddir verið taldar til
ómarktækra öfga í Japan, en nú hefur það breyst.
Þó er ljóst að búast mætti við mikilli andstöðu í
Japan ef ákveðið yrði í alvöru að væðast kjarn-
orkuvopnum. Junichiro Koizumi, forsætisráð-
herra Japans, lýsti yfir því í Hiroshima 6. ágúst
að Japanar stæðu við þá stefnu að banna að fram-
leiða, eiga og flytja kjarnorkuvopn. „Afstaða
lands okkar mun ekki breytast,“ sagði hann. „Við
munum gera allt, sem í okkar valdi stendur, til að
koma á framfæri kröfunni um að hefta útbreiðslu
kjarnorkuvopna og vinna um leið að því að losa
heiminn við kjarnorkuvopn.“
Nýtt kjarn-
orkuvopnakapp-
hlaup?
Menn velta hins vegar
fyrir sér hvort þessi
afstaða gæti breyst ef
Norður-Kóreumenn
halda ótrauðir áfram
kjarnorkuáætlun
sinni. Dick Cheney, varaforseti Bandaríkjanna,
hefur bent á að kjarnorkuvopnabrölt Norður-
Kóreu gæti orðið kveikjan að vopnakapphlaupi í
Asíu: „Og þá gætu aðrir, til dæmis Japanar,
neyðst til að velta fyrir sér hvort þeir þurfi ekki
að fjalla um kjarnorkuspurninguna að nýju.“
Norður-Kóreumenn lýstu yfir því í janúar að
þeir hefðu ákveðið að draga sig út úr sáttmál-
anum gegn útbreiðslu kjarnorkuvopna. Þeir hafa