Morgunblaðið - 21.09.2003, Blaðsíða 16

16 SUNNUDAGUR 21. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
É
G átti því láni að
fagna á unglingsár-
um mínum í
Reykjavík að kynn-
ast leiklist að
tjaldabaki og á leik-
sviði í Iðnó snemma
á fjórða áratug tutt-
ugustu aldar. Leik-
félag Reykjavíkur, sem var megin-
stoð leiklistar í höfuðstaðnum var
stundum nefnt Leikfélag Íslands-
banka. Sá banki var lagður í rúst af
stjórnvöldum árið 1930 og Útvegs-
banki Íslands reistur á rústum
hans. Starfsmenn hins nýja banka
voru flestir hinir sömu. Ekki hafði
leikgleði þeirra minnkað við nafn-
breytinguna, enda haldið áfram að
tengja Leikfélagið bankanum eins
og gert hafði verið.
Ég var á þrettánda ári þegar ég
réðst til starfa í Útvegsbankanum.
Hafði öðlast rétt til setu í fyrsta
bekk máladeildar í Menntaskólan-
um á komandi hausti. Úr því varð þó
ekki. Jón Axel bróðir minn tilkynnti
mér um haustið að fjölskyldan hefði
ekki ráð á því að kosta mig til náms.
Ég yrði að halda áfram að gera eitt-
hvað, eins og Gvendur í Sumarhús-
um. Þetta eitthvað var auðvitað að
halda áfram sendisveinsstörfum í
bankanum fyrir 75 krónur á mán-
uði, sem var fjórðungur mánaðar-
launa bankastarfsmanns á þeirri
tíð. Mér er nær að halda að sakn-
aðartár mín hafi þornað fljótt vegna
kynna af starfsemi Leikfélags
Reykjavíkur í Iðnó. Vandaður nýr
skíðasleði sem ég skildi eftir við dyr
að leiksviði meðan á leikæfingu stóð
á Litla Kláusi og Stóra Kláusi var
horfinn þegar ég ætlaði að taka til
hans. Þar fór það hvorttveggja í
einu, skíðasleðinn og skólasetan.
„Þerraðu tregatárin“ segir í óperu-
aríunni. Dularfullt og seiðandi and-
rúmsloft í Iðnó, að tjaldabaki, á
leiksviði og í áhorfendasal, litfagur
og ljósum skreyttur heimur leik-
hússins, með sína máluðu jökla,
fossa og óbyggðir og dumbrautt tví-
skipt fortjald sem var dregið til og
frá, var margföld uppbót á heim
hversdagsleikans, þokugráan og út-
vatnaðan eins og labra.
Síðasti víkingurinn
Margar leiksýningar eru minnis-
stæðar. Ein þeirra kemur þó oftar í
hugann en aðrar. Því veldur sorgin,
sem henni fylgdi, og nísti hjarta
góðvinar míns Indriða Waage, leik-
stjóra og bankamanns. Indriði var
góðviljaður og tilfinninganæmur.
Einn í fremstu röð menntaðra leik-
stjóra. Lágmæltur og fátalaður, en
næmur og skilningsríkur. Þeir Emil
Thoroddsen frændi hans af ætt
Knudsena og Guðjohnsena voru um
margt líkir, enda lét þeim vel sam-
starf í leikhúsi. Þetta umrædda
kvöld var flutt leikritið „Síðasti vík-
ingurinn“ eftir Indriða Einarsson,
revisor. Hann var afi Indriða
Waage. Leikritið fjallar um Jörund
þann sem nefndur var Hundadaga-
konungur. Persónur leikritsins eru
21 að tölu. Aðeins eitt hlutverk er
skoplegt. Það er Hákon lögréttu-
maður í Kirkjuvogi. Hákon þessi
kemur á fund Jörundar til þess að
biðja um leyfi verndarans til þess að
kvænast annarri konu, auk þeirrar
sem hann býr með og er einnig
kvæntur. Samtal þeirra Hákonar og
Jörundar er aðeins 3 blaðsíður eða
53 línur. Allan tímann meðan á því
stóð dundu hlátrasköllin við að
hverri setningu lokinni sem Hákon
sagði. Ég fór með lítil hlutverk í
þessu leikriti. Það var Samson, einn
af mönnum Jörundar. Ég stóð því
oft að tjaldabaki meðan aðrir voru á
sviði. Þar sem ég stóð að þessu sinni
fylgdist ég náið með Indriða og
kveið því að hann léti yfirbugast og
hyrfi af sviðinu án þess að ljúka
hlutverki sínu. Systir hans, Kristín,
prúð stúlka, fögur og kurteis, hafði
andast þennan sama dag, aðeins
tæplega tvítug. Indriði lauk síðasta
tilsvari Hákonar bónda. Meðan á
samtali þeirra Jörundar stóð höfðu
hlátrasköll áhorfenda dunið eins og
svipuhögg á Indriða. Nú, er hann
gekk af sviði, fylgdi dynjandi lófa-
klapp og hlátur. Indriði reikaði af
sviðinu. Ég var svo lánsamur að
geta gengið til móts við hann
og tekið hann í faðminn og
mælt einhver huggunarorð um
leið og hann grét og tárin
streymdu niður kinnar hans.
Hann var örþreyttur að lokn-
um þessum miklu átökum og
andlegri þolraun er hann hafði
mátt líða meðan hann lauk hlut-
verki sínu.
Þó Indriði Einarsson rithöf-
undur og revisor hafi verið sann-
orður maður og kostað
kapps um að vanda sem
best til verka sinna verð-
ur að segja eins og er. Í
leikriti sínu um Jörund
fellur hann í þá freistni að
fara rangt með stað-
reyndir og má segja að
erfitt sé að leiðrétta þær
missagnir, sem hann og
ýmsir aðrir höfundar hafa hrundið á
flot um hjónaband þeirra Lars
Michaels Knudsen og Margrétar
Andreu eða Madömu Mohr eins og
hún var kölluð. Indriði Einarsson
leggur henni þessi orð í munn: „Þó
hann hefði ekkert annað gjört, en
gefa mér leyfi til að giftast mann-
inum mínum, þá mundi ég ávallt
minnast hans með innilegri velvild,
því að nú er heimili mitt fullt af ást
og ánægju.“
„Jfr. Guðrún: En hvað segir aum-
ingja gamli Mohr?
Mad. Knudsen: Ég giftist honum
þvernauðug, hans get ég að engu.“
Hér er farið með rangt mál. Ég á í
fórum mínum ljósrit er ég fékk á
Þjóðskjalasafni. Það er leyfi Dana-
konungs til handa þeim Lars M.
Knudsen og Margr. Andreu til þess
að ganga í hjónaband. Konungsleyfi
til handa þeim kom með skipinu
Seyen einmitt um þær mundir sem
Jörundur sat við völd. Sjálfur gerði
Jörundur ekki annað en afhenda
leyfið, með semingi þó og fortölum
um hjúskapartryggð. Árni Óla rit-
stjóri og merkur fræðimaður hefir
lagst á eitt með Indriða Einarssyni
að útbreiða þennan misskilning um
afskipti Jörundar. Hefur þeim ef til
vill þótt það rómantískara og æv-
intýralegra.
Skírnarvotturinn Savignac
Mér kom til hugar að leita í
prestsþjónustubókum Reykjavíkur-
prestakalls og hyggja að því hverjir
væru skírnarvottar á dögum Jör-
undar. Þá blöstu við meiriháttar tíð-
indi. Savignac var skírnarvottur við
skírn tveggja sona Lars M. Knud-
sen og Margrétar Andreu konu
hans, Diðrik Vesty Knudsen, sem
seinna varð tengdafaðir Matthíasar
Jochumssonar og fyrsti formaður
bygginganefndar Reykjavíkur.
Ásamt honum voru helstu kaup-
menn og faktorar Reykjavíkur
Strube, Thomsen, Biering og Fab-
er. Ljósmóðirin Maddama Ragn-
heiður í Hlíðarhúsum. Þá var Savig-
nac einnig skírnarvottur þegar
Knud Peter Knudsen var vatni aus-
inn. Hálft annað ár var milli þeirra
athafna. Samkvæmt því hefir vin-
áttan reynst haldgóð því einnig eru
Savignac var talinn hrappur, en
hann var vinsæll skírnarvottur
Friðrik VI Danakonungur sendi Lars Michael Knudsen og Margréti Andreu Höl-
ter (áður Madömu Mohr) leyfi til þess að ganga í hjónaband. Það var sent með
skipinu Seyen, sem tafðist á leiðinni og kom til Reykjavíkur þegar Jörundur
hafði hrifsað völdin. Friðrik VI átti dóttur, Caroline, sem hann spásseraði oft
með. Hún var stundum nefnd „Arvoline“ vegna erfðatitils. Hún giftist seinna
Ferdinand prins. Konungsleyfi Knudsenshjónanna er til á Þjóðskjalasafni með
innsigli konungs.
Liðsmenn Jörundar í „Síðasta víkingnum“. Jón Aðils er fremstur. Hann fékk lof fyrir leik sinn í hlut-
verki Jóns stúdents. Skúli Skúlason ritstjóri taldi aðra liðsmenn Jörundar einum of álappalega. Pét-
ur Pétursson er Samson, Jón Leós Gísli, Hjörtur frá Skálabrekku Dagur, Vilhelm Norðfjörð Jón fangi.
Ragnar E. Kvaran sem Magnús Stephensen etasráð, Hersteinn Pálsson, dóttursonur höfundar, lék
Alexander Jones, skipherra, Gestur Pálsson lék Jörund Hundadagakonung, Kristinn Kristjánsson
Savignac, kaupmann.
Aðalstræti 10 átti Westy Petræus. Síðar varð það biskupsstofa Geirs Vídalín.
Leikfélag Reykjavíkur setti
svip sinn á menningarlíf í
höfuðstaðnum á fyrri hluta
20. aldar og heillaðist Pétur
Pétursson af andrúmsloft-
inu að tjaldabaki. Hann seg-
ir þó víða, m.a. í leikritinu
Síðasti víkingurinn, farið
með rangt mál varðandi af-
skipti Jörundar Hundadaga-
konungs af hjónabandi
þeirra Lars Michaels Knud-
sen og Madömu Mohr.
Savignac, breskur kaupsýslumaður af frönskum
ættum. Kristinn Kristjánsson feldskeri lék hlut-
verk hans í leikriti Indriða Einarssonar. Kristinn
var sonur Kristjáns Þorgrímssonar, leikara og
bæjarfulltrúa.