Morgunblaðið - 21.09.2003, Blaðsíða 17

þar taldir Faber, Biering og Fell
ásamt Savignac. Knud Peter var
samtíðarmaður Jónasar Hallgríms-
sonar. Hann varð prestur á Jót-
landi: Fann barn í sefinu eins og
dóttir Faraós forðum. Varð einn af-
komenda síðar verkfræðingur á Ís-
landi, Langvad að nafni.
Westy Petræus kemur snemma
við sögu barneigna hér á landi, ekki
einvörðungu í hjónabandi heldur
einnig utan hjónabands. Í Keflavík
er hann talinn eignast dóttur, sem
skírð er Valgerður. Hún fæðist 18.
nóvember 1791. Móðir hennar er
Halldóra Þorvaldsdóttir. Skírnar-
vottar eru Sigurður Árnason, Jón
Sigurðsson og Katrín Einarsdóttir.
Engar upplýsingar um stétt eða
stöðu. Á manntali í Reykjavík 1801
er skráð vinnustúlka Halldóra Þor-
valdsdóttir þá 29 ára. Kynni að vera
hin sama.
Þá er Westy Petræus einnig tal-
inn hafa eignast dóttur með stúlku í
Hlíðarhúsum í Reykjavík. Þar hafði
hann á leigu hluta af túni ásamt
ýmsum öðrum borgurum, en Pet-
ræus átti fjórar kýr og leigði haga-
göngu hjá Hlíðarhúsabændum. Ilm-
andi taðan kann að hafa orðið þess
valdandi að kaupmaðurinn féll fyrir
ungri píu sem þar freistaði hans,
eða hvort hann kann að hafa neytt
stöðumunar, en dóttur eignaðist
hann, sem hann lét skíra Sophie
Petræa. Móðirin var Ragnheiður
Guðmundsdóttir frá Hlíðarhúsum.
Skírnarvottar eru Factor L. Knud-
sen, Bjering, Savignac og ljósmóð-
irin Ragnhildur Þorvaldsdóttir.
Það að helstu faktorar Reykja-
víkurkaupstaðar eru skírnarvottar
þegar lausaleiksbarn Westy Pet-
ræusar er vatni ausið, að honum
fjarstöddum (erlendis) sýnir ein-
læga vináttu og samstöðu þeirra
faktoranna. Þá er Savignac í besta
bróðerni með þeim. Þetta gerist 1.
janúar árið 1811. Þá er liðið á annað
ár, eitt ár og fjórir mánuðir síðan
bylting Jörundar var gerð og Sav-
ignac gekk hvað fastast fram.
Westy Petræus átti sjálfur börn í
hjónabandi sínu. Hann var tengda-
sonur Diðriks Hölters kaupmanns í
Höfðakaupstað á Skagaströnd og
svili Adsers Knudsens, sem hér
stundaði kaupsýslu og Bierings
faktors. Sonur þeirra Westys og
Önnu Katrínar konu hans var
Westy Petræus fæddur hér í
Reykjavík 18. september 1806.
Hann varð bæjarfógeti í Næstved á
Sjálandi. Hann hlaut afbragðsgóða
einkunn á lögfræðiprófi frá Hafn-
arháskóla, I. einkunn. Hann var
sæmdur etasráðsnafnbót árið 1876.
Páll Skúlason lögmaður og rit-
stjóri var svo vinsamlegur að ljá
mér heimildarrit um Westy.
Um Næstved var eitt sinn kveðið.
Elsk þin næste í Næstved,
næst ved siden af dig.
Jeg er din næste i Næstved
du er nærmest ved siden af mig.
Mjög skipti í tvö horn um orð það
sem fór af Westy Petræus kaup-
manni. Hann er ýmist hafinn til
skýjanna og talinn fremstur allra
kaupmanna eða talinn Frísasvín.
Nýtti sér gróðavænlega kosti
Í Reykjavíkurmanntali árið 1801
er Westy Petræus skráður ásamt
fólki sínu.
Seyen, skip sem Westy Petræus
átti hlut í var hertekið er það flutti
farm fyrir Holger P. Clausen (salt-
fisk), „gert upptækt til ríkisþarfa“.
Seyen mun hafa flutt til Íslands
leyfisbréf Friðriks VI Danakon-
ungs til hjónabands þeirra Lars
Michael Knudsens faktors og Mar-
grétar Andreu Hölter (Maddömu
Mohr), sem gefin hafði verið nauðug
Mohr faktor og hljópst frá honum
eftir fárra daga sambúð.
Indriði Einarsson, sem sjálfur
var kvæntur Mörtu, dótturdóttur
Margrétar Andreu fer með stað-
lausa stafi er hann lætur Jörund
Hundadagakonung veita þeim leyfi
sökum frjálslyndis í ástamálum.
Þau höfðu skriflegt og fullgilt leyfi
Danakonungs. Árni Óla, sem ann-
ars var merkur fræðimaður skrá-
setur samskonar villu.
Anna Agnarsdóttir ritaði dokt-
orsritgerð um tímabil Jörundar.
Hún léði mér ritgerðina til afnota
og kann ég henni bestu þakkir fyrir.
Ingibjörg Jónsdóttir móðir Gríms
Thomsens skálds og bónda á Bessa-
stöðum skrifar bróður sínum Grími
Jónssyni sem búsettur er á Sjálandi
skammt frá Næstved oft með skip-
um Westys Petræusar. Segir hún
að Westy Petræus hafi kunnað að
færa sér í nyt ýmsa gróðavænlega
kosti. T.d. mun á ríkisdölum á Ís-
landi og í Danörku. Einnig hafi
hann keypt úr hér heima og farið
með þau til viðgerðar ytra. Allt varð
það honum til hagnaðar.
Ingibjörg ritar bróður sínum um
dauða „gamla“ Petræusar en hann
dó í sept. 1828. Fálkahúsið varð
honum til framdráttar, en þar hafði
hann mikil umsvif um langt skeið og
hagnaðist vel.
Áður en látið er lokið frásögn
þessari um atburði í tíð Jörundar
Hundadagakóngs skal aukið við fá-
einum orðum um dyggasta félaga
hans, sem flestir sagnaritarar for-
dæma fyrir hörku og dólgshátt.
Þegar hefir komið í ljós að hann átti
marga vinveitta félaga í kaup-
mannastétt. Heimildir þær sem hér
er vitnað til eru sóttar í rit dr. Helga
P. Briem og annála Gísla Konráðs-
sonar, auk lögreglubóka.
Á bls. 103 í hinu mikla riti sínu
segir dr. Helgi Briem: Með samn-
ingum við Jackson skipstjóra bætt-
ist nýr maður í kaupmannastéttina í
Reykjavík. Savignac mun hafa verið
franskur að ætt, svo sem nafn hans
bendir til. „Hann var karlmannleg-
ur að sjá, en ekki sterkur,“ segir
Espólín. En Gísli Konráðsson lýsir
honum aðeins með þessum orðum:
„Hann var ljótur maður og órökuð
efrivör hans, og þótti flestum það
óvanalegt að sjá.“ Hann hafði nokk-
urn áhuga á íþróttum og stofnaði
einhverntíma til bændaglímu á
Austurvelli. Skotmaður var hann
nokkur og gekk með skammbyssu
við belti. Lenti hann oft í ryskingum
og barsmíðum. Þótti friðsömum
borgurum mikil landhreinsun, er
hann fór héðan árið 1812. Kom hann
þó aftur hingað til lands í júlímánuði
1814, en fékk þá alls ekki að koma á
land nema nokkrar stundir á dag,
og varð skipstjórinn að lofa upp á
æru og samvisku að flytja hann
burtu aftur og leggja að auki 6.000
dala veð.
Þó að eftirfarandi saga sé sjálf-
sagt ósönn, sýnir hún vel hvernig
mönnum lá orð til Savignacs og eng-
in furða að skikkanlegir lærdóms-
menn eins og Geir biskup Vídalín
hafi ekki kunnað vel við háttsemi
mannsins. Savignac átti sér vin-
stúlku uppi í holtum (innskot: Þing-
holtum?) „og brá Gísli (Símonarson
kaupmaður) honum um þernu hans
er áður hafði verið með Jörgensen
(Pétur Gunnarsson hefir flutt út-
varpsþætti um Guðrúnu frá Dúki).
Skoraði Savignac Gísla þegar á
hólm, en er einvígið skyldi hefjast
(það var inni í stofu hjá Geir bisk-
upi) fékk hann Gísla óhlaðna
skammbyssu, en hélt sjálfur hlað-
inni byssu.
Þá segir frá andúð Magnúsar
Stephensens etasráðs vegna fram-
ferðis Savignacs í æðarvarpi í Eng-
ey, Viðey og Þerney að skjóta æð-
arfugl.
Hvað sem öðru líður var Savignac
hrósað fyrir ræktun og var hann tal-
inn „búsýslumaður góður og virðist
ekki hafa haft þá miklu ótrú á lofts-
laginu og ræktun, sem Íslendingar
hafa sjálfir haft fram á síðustu ár.
„Lét hann snemma sem hann mátti
efna til kálgarða stórra,“ segir Esp-
ólín og mun hann haft lagt grund-
völlinn að garði þeim er enn er við
lýði bak við Landfógetahúsið svo-
kallaða í Austurstræti.“ Björn bak-
ari Björnsson tók við fögrum ald-
inreit og opnaði Reykvíkingum
aðgang að unaðsreit þeim sem Árni
Thorsteinsson hafði hlúð að blóm-
um og trjágróðri á.
Það má gjarnan vitnast að báðir
áttu þeir Savignac það að þakka að
hafa fyrstur manna lagt grunninn
að gróðurreit þessum með braut-
ryðjendastarfi sínu. Hugsum hlýtt
til áflogamannsins, sem fór með yf-
irgangi og barsmíðum árið 1809, en
átti jafnframt til sínar góðu hliðar
og var einkar vinsæll skírnarvottur.
Knud Peter
Knudsen var
prestur á Jót-
landi.
Þótt Savignac saumaði að Trampe greifa árið 1809 og setti hann í varðhald
kom það ekki í veg fyrir góð viðskipti þeirra árið 1811. Þá keypti Savignac Smed-
ens hus af Trampe greifa.
Westy Martin
Petræus, bæj-
arfógeti í Næst-
ved á Sjálandi.
Höfundur er þulur.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. SEPTEMBER 2003 17
Vakin skal athygli á því að verði innheimtu fylgiréttargjaldi ekki ráðstafað til handhafa höfundaréttar,
þá rennur fylgiréttargjaldið til Myndstefs og verður síðar ráðstafað í þágu myndlistarmanna skv.
nánari ákvörðun stjórnar. Þeim eindregnu tilmælum er beint til ofangreindra listamanna eða erfingja
þeirra sem fara með höfundarétt, að skila inn umboði til samtakanna svo unnt sé að skila þegar
innheimtu fylgiréttargjaldi.
Nánari upplýsingar eru veittar á skrifstofu Myndstefs að Hafnarstræti 16, sími 562 7711,
netfang: myndstef@myndstef.is. Opnunartími er kl. 10–13.
Auglýsing frá Myndhöfundasjóði Íslands – Myndstefi
Samkvæmt reglugerð um fylgiréttargjald frá 11. júní 2001 um fylgiréttargjald ber að greiða höfundum
10% af andvirði seldra málverka, mynda og listmuna á listmunauppboðum. Myndstef annast
innheimtu og skil gjaldsins til höfunda. Stjórn Myndstefs lýsir hér með eftir því að handhafar
höfundaréttar eftirtalinna myndlistarmanna gefi sig fram við stjórn félagsins fyrir 1. desember 2003
til að taka við innheimtu fylgiréttargjaldi.
Alfreð Flóki Níelsen
Axel Einarsson
Axel Helgason
Ágúst Lárusson
Árni Garðar
Ása M. Gunnlaugsson
Ásgeir Bjarnþórsson
Baldur Edwins
Baldvin Björnsson
Benedikt Jónsson
Bjarni Guðjónsson
Bjarni Jónsson
Bjarni Sæmundssen
Björg Hafsteinsdóttir
Björgvin S. Haraldsson
Carl Frederik Emanuel
Colin Porter
Dagur Sigurðarson
Eggert Laxdal
Einar Benediktsson
Einar Karl
Elísabet Geirmundsdóttir
Elvar Guðni Þórðarson
Emil Thoroddsen
Engilbert Gíslason
Eyborg Guðmundsdóttir
Eyjólfur J. Eyjólfsson
Eyjólfur Jónsson
Gerhard Henning
Gísli Guðmann
Guðjón E. Sigurðsson
Guðmundur Benediktsson
Guðmundur Másson
Gunnfríður Jónsdóttir
Harry Sigurjónsson
Helga Weisshappel Foster
Helgi Guðmundsson
Helgi M.S. Bergmann
Henry Ness
Hjálmar Hafliðason
Hjálmar Stefánsson
Höskuldur Björnsson
Inga Hlöðversdóttir
Jóhannes Frímannsson
Jón Helgason
Jósep Kristjánsson
Jörundur Pálsson
Katrín Jósepsdóttir
Kristinn Ástgeirsson
Kristinn Morthens
Kristinn Pétursson
Kristinn Pétursson
Lára Magnúsdóttir
Leó Árnason
Loftur Guðmundsson
Logi Eldon
Lúðvík Einarsson
Mac Bouller
Magnús Heimir
Magnús Ingvarsson
Magnús Jónsson
Margared Jónsson
Ólafur Magnússon
Ragnar Jónson
Ragnheiður Jónsdóttir Ream
S.Á. Ísfjörð
Sigurður Benediktsson
Sigurður Einarsson
Sigurður Sigurðsson
Snorri Arinbjarnar
Snorri Árnason
Stefán Axel
Stefán Gíslason
Steingrímur Guðmundsson
Steingrímur Gunnarsson
Steingrímur S. Th.
Steinþór M. Gunnarsson
Svala Þórðardóttir
Sveinbjörn Blöndal
Sæmundur Guðmundsson
Úlfur Ragnarsson
Valur Norðdahl
Vigdís Kristjánsdóttir
Viktor Gestsson
Zator
Þorgeir Pálsson
Þórdís Egilsdóttir
Þórður Valdímarsson
Þórunn Eiríksdóttir
Skógarhlíð 18, sími 595 1000.
www.heimsferdir.is
Fegursta borg Evrópu.
Heimsferðir bjóða nú ótrúlegt tilboð á síðustu sætunum til Prag þann 6. október.
Þú bókar tvö flugsæti, en greiðir aðeins fyrir eitt og getur kynnst þessari fegurstu
borg Evrópu á einstökum kjörum. Þú
getur valið um
úrval góðra hótel í
hjarta Prag og að
sjálfsögðu nýtur þú
traustrar þjónustu
fararstjóra
Heimsferða í Prag
allan tímann.
Munið Mastercard
ferðaávísunina
Verð kr. 19.550*
Flugsæti til Prag, út 6. okt, heim 9. okt.,
2 fyrir 1. Flug og skattar á mann miðað
við að 2 ferðist saman. Almennt verð kr.
20.950.
Verð kr. 39.950
25. september - helgarferð
Flug og hótel í 3 nætur, helgarferð
25. sept. M.v. 2 í herbergi á Quality
Hotel. Skattar innifaldir.
Síðustu 28 sæti
2 fyrir 1 til
Prag
6. október
frá kr. 19.550
Tryggðu þér sæti
25. sept. – 11 sæti
28. sept. – laust
2. okt. – uppselt
6. okt. – laust
9. okt. – 7 sæti
13. okt. – laust
16. okt. – uppselt
20. okt. – 22 sæti
23. okt. – 32 sæti
27. okt. – laust
30. okt. – 25 sæti
3. nóv. – laust
6. nóv. – uppselt
AUGLÝSINGADEILD
netfang: augl@mbl.is eða sími 569 1111