Morgunblaðið - 21.09.2003, Blaðsíða 22

LISTIR
22 SUNNUDAGUR 21. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
hafi verksins hafi faðirinn þegar beðið lægri
hlut. Hinar persónurnar bíða þess eins að hann
taki sinnaskiptum.
Stærsta vandamál Péturs er að hann hefur lif-
að á væntingum um framtíð Garðars, sonar síns.
Það er himinhrópandi mótsögn fólgin í því að
hann hefur þraukað í óhamingjusömu hjóna-
bandi áratugum saman til að geta ræktað sam-
bandið við son sinn, einu mannveruna sem hon-
um þykir vænt um. En væntingarnar snúast
allar um að sonurinn finni hamingjuna í hjóna-
bandi með konu – aðrir möguleikar eru ekki
teknir til greina. Þegar Pétur bregst við ást-
arsambandi Kjartans og Garðars með afneitun
og vanþóknun lokar hann um leið á samskiptin
við son sinn – tilfinningasamband sem skiptir
hann sjálfan öllu máli. Hann fótar sig ekki við
breyttar aðstæður, öll sjálfsmynd hans riðlast
þegar hann gerir örvæntingarfullar tilraunir til
að nálgast son sinn aftur.
Athyglisverðasta hlið sýningarinnar er
hvernig þessari baráttu persónanna er komið til
skila í flæði þar sem farið er frjálslega fram og
aftur í tíma og jafnvel skilin milli persónanna og
þeirra hlutverka sem þær gegna í verkinu eru
ekki alltaf klippt og skorin. Það heppnast mjög
vel að fjarlægja persónurnar úr hversdagslegu
streði utan leikhússins – með því að stilla tilvís-
unum um líf þeirra sem allra mest í hóf er lögð
áhersla á það málefni sem hér er til umræðu.
Þegar Kjartan kvartar yfir að enginn hafi áhuga
á honum sem persónu, aðeins sem þátttakanda í
þessu verki, er höfundur öðrum þræði að leika
sér að brechtískri hugmynd um takmörkuð
tengsl leikpersónu við utanaðkomandi veru-
leika. Persónurnar eru hér til að þjóna verkinu,
þær eiga sér ekkert líf utan þess. Þessi tilraun
með formið gefur innri baráttu Péturs víðtækari
skírskotun, einstrengingsháttur hans gegn
breyttum aðstæðum minnir á harmleikjaper-
HAUSTIÐ 2001 var Englabörn, leikrit Háv-
ars Sigurjónssonar, frumsýnt í Hafnarfjarðar-
leikhúsinu við góðar undirtektir enda einstak-
lega eftirminnileg sýning. Leikritið skipaði
Hávari sess meðal athyglisverðustu leikskálda
þjóðarinnar og er m.a. eitt örfárra íslenskra
leikrita á síðustu árum sem hafa vakið áhuga er-
lendra leikhúsmanna. Nú, réttum tveimur árum
síðar, er nýtt verk eftir Hávar frumsýnt á Litla
sviðinu í Þjóðleikhúsinu. Leikstjóri, útlitshönn-
uður og tónskáld eru þeir sömu og við fyrri sýn-
inguna.
Þessi tvö verk eiga fleira sameiginlegt en höf-
undinn og aðstandendur sýningarinnar. Þema-
tískt eru þau lík. Eins og í Englabörnum snýst
verkið um baráttu hins ríkjandi karls við aðra
meðlimi fjölskyldunnar. Meginmunurinn er að
Englabörn hverfast um systkinin í verkinu og
hvernig þau reyna að lifa af eftir það sem á und-
an er gengið en hér er faðirinn í sviðsljósinu.
Þessi togstreita í verkinu milli viðhorfa hans og
hinna persónanna hefur víðtæka skírskotun í
þjóðfélagslega umræðu síðustu ára. Verkið
fjallar um viðbrögð heimilisföður við þeirri stað-
reynd að sonur hans ákveður að viðurkenna fyr-
ir sjálfum sér og umheiminum að hann sé sam-
kynhneigður og í framhaldi af því hefja sambúð
með öðrum karlmanni. Í raun má segja að í upp-
sónur sem eru leiksoppar grimmra örlaga.
Leikmyndin er mjög stílfærð – persónurnar
eiga sér skjól í skápum þar sem komið er fyrir
munum sem vísa til sjálfsmyndar þeirra. Þessi
tilhögun gefur ýmsa möguleika í stuttum atrið-
um í flókinni tímaröð en áherslan á tvær ljós-
keilur sem skarast og mynda kross í rýminu
kom einatt í veg fyrir að hægt væri að greina
svipbrigði leikaranna nógu vel. Jóhann Jó-
hannsson snýr gersamlega við blaðinu frá þeirri
ljóðrænu sem setti svo mikinn svip á tónlist hans
við Englabörn; ætla má að tónlistinni sé ætlað
að endurspegla hinn tætta veruleika í tíma og
rúmi textans sem sýningin endurspeglar. Því
miður fer tónlistin fyrir ofan garð og neðan, hug-
ur áhorfandans á fullt í fangi með að fylgjast
með flókinni sýningunni og á bágt með að leggja
hlustir við ómstríðum tónum í ofanálag. Búning-
arnir eru aftur á móti ofurvenjulegir í látleysi
sínu og gefa kærkomið tækifæri á að samsama
persónurnar við einhverskonar hversdagsleika
utan dyra leikhússins. Þeir styðja leikarana í að
túlka auðþekkjanlegar persónur – hversdags-
fólk sem byggir þessa táknrænu veröld.
Valdimar Örn Flygenring leikur Pétur, föð-
urinn, og nálgast persónuna af þeirri hófsemi og
nærfærni sem hæfir rýminu. Honum tekst vel
að sýna stífnina sem einkennir Pétur á yfirborð-
inu og örvæntinguna sem kraumar undir niðri.
Valdimar Örn tekur hér stórt stökk fram á við í
listrænu tilliti og sýnir blæbrigðaríkan leik af
miklu öryggi.
Ívar Örn Sverrisson leikur Garðar blátt
áfram sem tilfinninganæman strák sem skilur
ekki af hverju pabbi hans hefur brugðist honum.
Hér veltur allt á því að hann sé trúverðugur í
hlutverkinu og honum bregst ekki bogalistin í
samskiptum sínum við hinar persónurnar sem
eru allar eldri og þroskaðri en hann og vilja allar
leyna hann einhverju.
Atli Rafn Sigurðarson og Edda Heiðrún
Backman nálgast bæði fullkomnun í hlutverkum
maka þeirra feðga. Hvert svipbrigði, hvert tillit
sannfærir þann sem fylgist með að þau séu þess-
ar persónur og þrátt fyrir að fátt sé gefið upp
um fortíð þeirra og aðstæður í verkinu ber inn-
lifunin það með sér að þær eru annað og mun
meira en svipmyndir á sviði.
Hér eru athyglisverðar nýjungar á ferðinni:
Leikrit þar sem grafist er fyrir um orsakir nei-
kvæðra viðbragða við samkynhneigðum ein-
staklingum í búningi sem er allt í senn leikur að
formi, tíma og rúmi – og allt saman borið uppi af
gæðaleikurum.
Faðir og sonur
Morgunblaðið/Kristinn
Valdimar Örn Flygenring og Edda Heiðrún
Backman sem hjónin óhamingjusömu.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
Höfundur: Hávar Sigurjónsson. Tónlist: Jóhann Jó-
hannsson. Leikstjóri: Hilmar Jónsson. Hönnun leik-
myndar: Finnur Arnar Arnarson. Hönnun búninga:
Finnur Arnar Arnarson og Margrét Sigurðardóttir.
Hönnun lýsingar: Kjartan Þórisson. Aðstoðarmaður
leikstjóra: Ingibjörg Þórisdóttir. Leikarar: Atli Rafn
Sigurðarson, Edda Heiðrún Backman, Ívar Örn Sverr-
isson og Valdimar Örn Flygenring. Föstudagur 19.
september.
PABBASTRÁKUR
Sveinn Haraldsson
HVAÐA ímynd vill Reykjavík-
urborg draga upp af sjálfri sér á
sviði lista og menningar?
Hvaða ímynd höfum við af Reyk-
víkurborg á sviði lista og menning-
ar?
Að undanförnu hefur hvert vand-
ræðamálið á fætur öðru komið upp,
þar sem Reykjavíkurborg stendur
andspænis menningarstofnunum
sínum, og virðist ekki geta komist
frá kringumstæðum, nema með því
að sverta ímynd sína svo að list-
hneigðum borgurum, að ekki sé tal-
að um listamönnum, finnst nóg um.
Fjárskortur Leikfélags Reykja-
víkur og rekstur Borgarleikhúss er
eins og sagan
endalausa og
formaður Fé-
lags íslenskra
leikara auglýsir
eftir framtíð-
arsýn Borgarinnar í leikhússmálum.
Fjárskortur Nýlistasafnsins
stendur rekstri þess fyrir þrifum;
rekstrarfé er af illri nauðsyn nýtt til
umbóta á gölluðu húsnæði í stað
þess að það fari í sýningarhald og
safnstarfsemi og verkageymsla
safnsins er einn óhrjálegasti sagga-
hjallur borgarinnar.
Sinfóníuhljómsveit Íslands er
sagt upp. Borgin boðar að hún vilji
ekki lengur taka þátt í rekstri hljóm-
sveitarinnar með þeim hætti sem
hún hefur gert; – segist þó alveg til í
að styðja hljómsveitina, en virðist þó
ekki getur ekki stunið því út úr sér
hvernig.
Austurbæjarbíó skal rifið, „til að
þétta byggð“, þrátt fyrir að húsið
hafi ómetanlegt gildi fyrir menning-
arsögu borgarinnar og gildi í sjálfu
sér sem fallegur arkitektúr.
Tónlistarskólarnir í borginni reka
upp ramakvein vegna fyrirvaralítils
niðurskurðar borgarinnar, sem bitn-
ar verulega á starfsemi þeirra, og
þjónusta við nemendur er dregin
saman og deildum lokað.
Þá er þeim börnum sem stunda
nám í reykvískum tónlistarskólum,
en búa utan borgarinnar úthýst úr
skólunum – borgin vill ekki lengur
greiða með tónlistarnámi þeirra,
eins og hún gerir með sínum eigin
börnum.
„Hvað er eiginlega í gangi?“ –
spyr fólk í undrun sinni, og ræðir
þessi mál – á tónleikum, á sýningum,
í leikhúsum, á kaffihúsum, á vinnu-
stöðum og bara víðast hvar þar sem
maður hittir mann. „Er borgin að
missa allt niðrum sig í menningar-
málunum?“
Það er ekkert annað en eðlilegt að
spurt sé, þegar allt virðist vera í
hnút, og ekkert heyrist frá borginni
um það hvernig hún vill skipa sínum
menningarmálum. „Eigum við svo
að trúa því að þessi borg ætli sér að
standa við það að byggja Tónlistar-
hús?“
Um þessi mál er talað, og tilvitn-
anirnar hér að ofan, eru einmitt
sprottnar úr hversdagslegu rabbi
við fólk á förnum vegi. Svo virðist
sem fólk hafi almennt trúað því að
R-listinn myndi standa sig með
sóma í menningarmálum, en að nú
séu að renna á það tvær grímur.
En hverju var lofað? Hver er
stefnan?
Á heimasíðu Reykjavíkurborgar
er að finna plagg undir heitinu
„Menningarstefna Reykjavík-
urborgar, samþykkt í borgarráði 11.
desember 2001, með breytingum 12.
febrúar 2003“. Þar eru tíunduð
nokkur markmið í menningar-
málum, og fyrir neðan, eitthvað sem
kallað er „leiðir“. Yfirskrift þessara
markmiða er „Leiðarljós í menning-
armálum.“
Það má því ætla að þetta sé ein-
hvers konar vegvísir borgarinnar að
því hvernig hún vill bera sig að í
menningarmálum. Bjartsýnir gætu
jafnvel haldið að plaggið gæti varpað
nokkru ljósi á ofangreind vandræða-
mál.
Það þarf ekki að lesa lengi til að
sannfærast um að menningarstefna
Reykjavíkurborgar er ekki burðugt
plagg. Lítum á fyrsta markmiðið:
„Menning og listir séu snar þáttur
í uppeldi og kennslu barna“.
Jú, allt gott og blessað um það að
segja. En hvernig skal því markmiði
náð? Hverjar eru „leiðirnar“? Það
sem skilgreint er sem „leiðir“, er lít-
ið annað en almennt orðuð und-
irmarkmið, sem segja ekkert um það
hvernig raunverulega eigi að fara að
því að ná settum markmiðum. Leið-
arljósið er ekki að lýsa leiðina. Hvað
þýðir til dæmis. „aukin áhersla verði
lögð á listsögu og listnautn í skóla-
starfi“. Þetta óljósa undirmarkmið,
gæti gefið til kynna að fyrir dyrum
stæði að kenna listfræði í grunn-
skólum, stofnuð verði grunnskóla-
leikhús, eða jafnvel að borgin ætlaði
sér, ef til vill, hugsanlega, að standa
við þá skyldu sína að veita öllum
þeim grunnskólabörnum sem rétt á
eiga, lögboðna menntun í list-
greinum – tónmennt og myndmennt
– ekki bara sumum. Á meðan borgin
vanrækir jafnvel að sinna laga-
skyldu í þessum efnum, þýða yf-
irmáta almennt orðuð markmiðin
ekki neitt.
En kíkjum aðeins aftur á þetta
fyrsta markmið: „Menning og listir
séu snar þáttur í uppeldi og kennslu
barna“. Hlýtur þetta ekki að þýða
það, að borgin vilji að börn njóti
menningar og lista? Er hægt að
skilja þetta markmið á einhvern
annan veg?
Þrátt fyrir fögru orðin blasir sú
staðreynd við að tónlistarskólarnir í
Reykjavík bera sig afar illa vegna
mikils niðurskurðar á fjár-
framlögum frá borginni, utan ör-
fárra skóla sem fá nú fjárveitingu í
fyrsta sinn, eða alltént meira en áð-
ur. Sú staðreynd blasir við, að enn
hafa ekki náðst samningar milli fjöl-
margra tónlistarskóla og borg-
arinnar um fjárframlög þessa vetr-
ar, sem þegar er hafinn.
Fjárhagsáætlun borgarinnar gerir
ráð fyrir því að þetta skólaár verði
tæpum 546 milljónum króna varið í
tónlistarskólana í borginni. Endur-
skoðuð áætlun frá síðasta ári nam
573 milljónum – jú, rétt, það er
nokkru hærri tala en er á áætlun
þessa árs. Í hitteðfyrra nam þessi
upphæð 386 milljónum króna.
Nú segir einhver: „mikið rosalega
hafa framlög til tónlistarskólanna
hækkað frá því árið 2001.“ Jú, það er
rétt, það hafa þau vissulega gert.
Það er þó ekki hægt að horfa
framhjá því að sú hækkun er fyrst
og fremst til komin vegna kjara-
samninga við tónlistarkennara sem
gerðir voru á tímabilinu, eftir lang-
varandi verkfall kennaranna sem
höfðu þá lengi verið á algjörum lús-
arlaunum. Engu að síður segir for-
maður menningarmálanefndar,
Stefán Jón Hafstein, að framlög til
tónlistarkennslu hafi hækkað um
32% frá árinu 2001.
Staðreyndin er þó sú, að tónlistar-
skólarnir hafa ekki fengið aðrar
hækkanir á framlögum frá borginni
en sem nemur auknum kostnaði
vegna kjarasamnings tónlistarkenn-
ara, að undanskildum þeim skólum
sem koma nýir inn á fjárlög borg-
arinnar. Staðreyndin er sú, að þeim
kennslustundum sem greitt er með
er ekki að fjölga, þeim fækkar ef
eitthvað er. Staðreyndin er sú að
fjárhagsáætlun þessa starfsárs
hljóðar upp á tæplega 30 milljón
króna lækkun á heildarframlögum
til tónlistarskólanna. Staðreyndin er
sú, að þrátt fyrir ákvörðun borg-
arinnar um að vísa öðrum en reyk-
vískum börnum frá námi í skólunum,
er reykvískum börnum ekki að
fjölga sem því nemur, því þegar á
hólminn kom ákváðu mörg sveit-
arfélög utan borgarinnar að greiða
sjálf með sínum börnum, sem fá þá
að halda áfram tónlistarnámi sínu í
borginni – þó ekki nema til áramóta,
að því er séð verður í dag. Nið-
urskurðurinn á framlögum til tón-
listarskólanna nemur víða svipaðri
upphæð og borgin sparaði með því
að greiða ekki með utanborgarbörn-
unum, sums staðar hærri upphæð,
eins og hjá Tónmenntaskóla Reykja-
víkur sem horfðist í augu við 30%
niðurskurð við byrjun skólaárs eins
og fram hefur komið í fréttum.
Eftir stendur að upphæðin sem
verður til skiptanna í vetur dreifist á
fleiri skóla en áður, en er samt tæp-
um 30 milljón krónum lægri en á síð-
asta skólaári.
Er hægt að skilja þetta á einhvern
annan veg en að um niðurskurð sé að
ræða?
Ein af ástæðum þess að enn hafa
ekki allir tónlistarskólar samning við
borgina um reksturinn í vetur, er sú
Ímynd menningarborgar
Elsti starfandi tónlistarskóli landsins er Tónlistarskólinn í Reykjavík. Bóka-
safni skólans hefur verið lokað vegna niðurskurðar á fjárframlögum.
AF LISTUM
Eftir Bergþóru
Jónsdóttur