Morgunblaðið - 21.09.2003, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. SEPTEMBER 2003 25
in, sem kjósa í ráðið, og iðnríkin gera að meðaltali
– og helzt að gera betur. Jafnframt þarf Ísland að
afla sér aukinnar þekkingar á málefnum þróun-
arríkja, sem taka mikið af tíma Öryggisráðsins.
Í þriðja lagi eru menn á Vesturlöndum nú farn-
ir að átta sig á því að til lengri tíma litið eru það
efnahagslegir hagsmunir þeirra að hagkerfi þró-
unarríkjanna eflist og viðskipti við þau vaxi. Þá er
mikilvægt að veita ríkjunum aðstoð í formi fjár-
muna, þekkingar og tækni, en ekki síður að fjar-
lægja hindranir í vegi viðskipta milli þeirra og
iðnríkjanna.
Viðskipti
og þróun
Það er raunar mikil-
vægt að stefna ís-
lenzkra stjórnvalda
varðandi aðstoð við
þróunarríkin stangist ekki á við stefnuna í við-
ræðum um alþjóðaviðskipti. Á fundi Heimsvið-
skiptastofnunarinnar í Cancún í Mexíkó, sem fór
út um þúfur vegna ósamkomulags um fjölda
mála, var Ísland í hópi þeirra ríkja, sem voru and-
snúnust niðurfellingu tolla og lækkun ríkis-
styrkja til landbúnaðarins. Margir hafa orðið til
að benda á hversu fjandsamleg þróunarlöndun-
um slík stefna er. Jeffrey Sachs, hinn þekkti
bandaríski hagfræðingur sem var aðalræðumað-
ur á áðurnefndri ráðstefnu um þróunarmál, sagði
í viðtali hér í blaðinu sl. mánudag: „Að opna
markaði fyrir landbúnaðarafurðir þýðir að lækka
verður niðurgreiðslur og leyfa innflutning, en
þetta hefur verið pólitískt erfitt í ríku löndunum.
Munurinn er sá að í ríku löndunum er þetta
spurning um pólitíska erfiðleika en í þeim fátæku
er þetta í raun spurning upp á líf og dauða í
ákveðnum skilningi.“
James Wolfensohn, forstjóri Alþjóðabankans,
skrifaði grein um Cancún-fundinn hér í blaðið í
síðustu viku. Hann benti þar m.a. á að samanlagt
væru niðurgreiðslur ríkra þjóða á innlendri land-
búnaðarframleiðslu hærri en samanlögð þjóðar-
framleiðsla Afríku og að samanlagður stuðningur
við bændur í aðildarríkjum Efnahags- og fram-
farastofnunarinnar, OECD, væri sexfalt hærri en
öll þróunaraðstoð þeirra. Ef við Íslendingar lítum
í eigin barm í þessu efni sjáum við að framleiðslu-
tengdur stuðningur við landbúnað nemur 11–12
milljörðum króna, samkvæmt minnisblaði utan-
ríkisráðuneytisins vegna Cancún-fundarins, en
samanlögð þróunaraðstoð Íslands að útgjöldum
til friðargæzlu meðtöldum nemur 1,3 milljörðum.
Hér er munurinn u.þ.b. nífaldur. Fyrir hvern
milljarð, sem sparast við aukna hagkvæmni og
minni sóun í landbúnaði á Íslandi, er hægt að
gera stóra hluti í fátæku þróunarríki og bjarga
mörgum mannslífum, í beinum og óbeinum
skilningi.
Hvert á að beina
kröftunum?
En hvert eigum við að
beina þeim nýju fjár-
munum, sem ætla má
að verði lagðir til þró-
unaraðstoðar á næstu árum? Í skýrslu Jónasar
Haralz og Hermanns Arnar Ingólfssonar er lagt
til að áfram verði meirihluta fjárins varið til þátt-
töku í alþjóðlegum stofnunum, sem vinna að þró-
unarmálum. Stuðningur við sérstofnanir SÞ, sem
vinni að þróunarmálum, verði aukinn og hugað
sérstaklega að því að styrkja tengslin við Þróun-
armálastofnunina og Matvæla- og landbúnaðar-
stofnunina. Þá verði lögð áherzla á áframhald-
andi virka þátttöku í Alþjóðaframfara-
stofnuninni, sem starfar á vegum
Alþjóðabankans, og Norræna þróunarsjóðnum,
auk þess sem Ísland taki þátt í Alþjóðaumhverf-
issjóðnum, sem raunar hefur lengi verið á dag-
skrá. Jafnframt verði stuðningur við Háskóla
Sameinuðu þjóðanna, sem stendur nú að jarð-
hitaskóla og sjávarútvegsskóla hér á landi, auk-
inn.
Þá leggja skýrsluhöfundarnir til að tvíhliða að-
stoð Íslands, þ.e. aðstoð sem fer beint til ein-
stakra ríkja á vegum Þróunarsamvinnustofnun-
ar, verði tvöfölduð á næstu þremur árum.
Ísland hlýtur áfram að leggja áherzlu á þau
svið, þar sem sérþekking er fyrir hendi, sem get-
ur nýtzt þróunarríkjunum. Til umræðu er að
bæta við þriðja skólanum á vegum Háskóla SÞ
hér á landi, sem yrði landgræðsluskóli. Eyðing
jarðvegs og skóga er mikið vandamál í mörgum
þróunarríkjum og ekki útilokað að þar geti
reynsla Íslendinga nýtzt, þrátt fyrir mikinn mun
á veðurfari. Þá setti Ólafur Ragnar Grímsson,
forseti Íslands, fram þá hugmynd á áðurnefndri
ráðstefnu í Háskóla Íslands, að Ísland miðlaði
þróunarríkjum af reynslu sinni í stjórnsýslu og
uppbyggingu stofnana. Þar gætu tvær nýjar
stofnanir við Háskóla Íslands haft hlutverki að
gegna, Stofnun stjórnsýslufræða og stjórnmála
og Rannsóknasetur um smáríki.
Jeffrey Sachs sagði á ráðstefnunni og í áður-
nefndu viðtali hér í blaðinu að Ísland gæti kennt
fátækum ríkjum ýmislegt um það hvernig lítið
land gæti lifað af auðlindum sínum, t.d. fiskimið-
um og jarðhita. „Ísland hefur verið í forystu í
sjávarútvegi og fiskveiðistjórnun í heiminum og
reynt að nýta vísindalegar aðferðir við athuganir
á fiskistofnum. Allar rannsóknir sýna að fiski-
stofnar í heiminum eru í slæmu ástandi. Ísland
hefur leiðtogahlutverki að gegna á því sviði. Ég
sé hlutverk Íslands í því að hjálpa til við að deila
með öðrum þeim árangri sem náðst hefur hér og í
því að vinna vísindalega að stýringu fiskveiði-
stofna í höfum heimsins. Íslendingum hefur
gengið vel að fylgjast með sinni helstu auðlind,
fiskinum í kringum landið, og ættu að nýta þekk-
ingu sína á því sviði svo fiskistofnar heimsins
klárist ekki,“ sagði Sachs.
Í þessu efni geta Íslendingar vafalaust lagt
mikið af mörkum, bæði á vettvangi alþjóðlegra
stofnana og í tvíhliða þróunarsamstarfi. Ísland
hefur raunar nú þegar beint kröftum sínum að
því að aðstoða nokkur Afríkuríki (Grænhöfðaeyj-
ar, Malaví, Mósambík og Namibíu) við hafrann-
sóknir og fiskveiðistjórnun. Í skýrslu Jónasar og
Hermanns kemur fram að þótt staðið hafi verið
vel að þessum verkefnum af hálfu ÞSSÍ sé árang-
ur þeirra lítill, nema í Namibíu. Ætla má að Þró-
unarsamvinnustofnun sé reynslunni ríkari í þess-
um efnum, en í skýrslunni kemur fram að
lykillinn að árangri sé að þróunarlandið sjálft hafi
frá upphafi „eignarhald“ og stjórn á verkefnum
af þessu tagi. Ekki dugi að Íslendingar haldi um
stjórnartaumana og afhendi samstarfsríkjum
sínum síðan verkefnin, ef takmörkuð geta sé til
að halda þeim áfram.
„Þegar íslensk þróunaraðstoð hófst var gert
ráð fyrir að hún fæli í sér yfirfærslu á íslenskri
þekkingu og reynslu og greiðslum fyrir íslenska
tækniaðstoð og íslenska framleiðslu, svo sem
fiskiskip og útbúnað þeirra. Íslenskt framlag
skyldi vera sýnilegt í byggingum, búnaði og þjálf-
uðu starfsfólki stofnana sem væru afhentar þró-
unarlandinu til rekstrar og afnota. Þróunarað-
stoð af þessu tagi er nú á undanhaldi og við er að
taka annars vegar eignarhald þróunarlanda á
verkefnum frá upphafi, en hins vegar almenn
fjárhagsleg aðstoð tengd tilteknum greinum eða
einstökum verkefnum. Aðlögun að þessum nýju
aðstæðum verður eitt helsta viðfangsefni ís-
lenskrar þróunaraðstoðar á næstu árum,“ segja
skýrsluhöfundar.
Það liggur í augum uppi að Ísland verður að
axla ábyrgð á því að hjálpa þróunarríkjunum til
sjálfshjálpar. Okkur ber til þess siðferðileg
skylda að sitja ekki hjá þegar hundruð milljóna
manna líða skort. Við höfum af mikilvægri
reynslu að miðla og sérþekkingu á ýmsum svið-
um, sem getur nýtzt þróunarríkjunum vel. Þró-
unaraðstoð á að vera mikilvægur hluti af utanrík-
isstefnu Íslands, sem miðar að því að tryggja
hagsmuni landsins á breiðum grundvelli. Síðast
en ekki sízt erum við ein ríkasta þjóð heims og
ættum að geta gert betur en að vera hálfdrætt-
ingar á við nágrannalönd okkar.
Morgunblaðið/ÞorkellMósambísk börn við brunn, sem Hjálparstofnun kirkjunnar gaf til að bæta úr skorti á hreinu vatni.
„Á það hefur t.d.
verið bent að ætli
Ísland að keppa að
sæti í Öryggisráði
Sameinuðu þjóð-
anna, eins og nú er á
stefnuskrá stjórn-
valda, verði það að
leggja a.m.k. jafn-
mikið af mörkum til
aðstoðar við þróun-
arríkin, sem kjósa í
ráðið, og iðnríkin
gera að meðaltali –
og helzt að gera
betur.“
Laugardagur 20. september