Morgunblaðið - 21.09.2003, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 21. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
V
iðtalið hefst eins
og leynilögreglu-
saga. Ég ek heim
að húsinu, það er
fyrir enda göt-
unnar, dimmrautt
og horfir til mín
tómlátum, myrk-
um gluggum – enginn svarar þegar
ég ber að dyrum og mér sýnist dyra-
hamar í ljónslíki glotta háðslega með-
an höggin enduróma í kvöldkyrrðinni.
Ég leita Árna Helgasonar og hafði
áður komið við þeirra erinda á dval-
arheimili aldraðra í Stykkishólmi. Ég
sný frá húsinu og meðan ég ek aftur
að dvalarheimilinu fara í gegnum
huga mér allar þær sögur sem ég hef
heyrt af þessum annálaða bindindis-
manni og „fréttahauk“ Morgunblaðs-
ins þar vestra.
Sagan segir að þegar hið glæsilega
hótel í Stykkishólmi var opnað hafi
menn komið sér saman um að bar
þess skyldi draga nafn af þeim gesti
sem fyrstur kæmi þar inn fyrir dyr
eftir opnunina. Það var auðvitað Árni
Helgason sem kom til að leita frétta
fyrir blað sitt – barinn hlaut umsvifa-
laust nafnið Árnabar. Aðra sögu
heyrði ég þess efnis að Árni hefði eitt
sinn gengið fram á illa drukkinn
mann og tekið hann tali.
„Ef þú færir ekki svona að ráði
þínu gætir þú komið þér vel fyrir í líf-
inu, þú gætir meira að segja eignast
hús eins og þetta,“ sagði Árni meðal
annars og hnykkti til höfðinu í átt að
glæsilegu húsi þar rétt hjá.
„Ég á þetta hús, það er nú einmitt
meinið,“ svaraði maðurinn grát-
klökkur yfir örlögum sínum. Loks
kemur upp í huga minn hve brot-
gjarnar aðsendar brennivínsflöskur
voru sagðar í póstmeistaratíð Árna
Helgasonar.
Þegar ég hitti Árna loks í matsal
dvalarheimilisins spyr ég hann að
bragði um sannleiksgildi þessara
sagna. Hann kannast ekki við að til-
drögin að nafngift Árnabars séu rétt,
né heldur rekur hann minni til að hafa
rætt við fyrrnefndan húseiganda en
neitar því ekki að stundum hafi viljað
til að vínflöskur hafi komið brotnar í
hendur eigenda sinna.
„En það var auðvitað ekki af því að
ég bryti þær, öðru nær, það var bara
svona illa um flöskurnar búið,“ segir
hann og býður mér að setjast við mat-
borðið hjá sér og þiggja hressingu.
Mér verður ljóst hve heppin ég er
að hitta á Árna heima við þegar ein
konan á dvalarheimilinu segir:
„Fáum við nú að halda þér hér dá-
litla stund, Árni minn.“ Árni brosir
góðlátlega og segist því miður senn
þurfa að skreppa frá.
„Já, þú ert alltaf jafn mikið á far-
aldsfæti,“ segir konan og kveður
Árna með nokkurri eftirsjá. Hann er
augljóslega vel metinn af sínu sam-
fylgdarfólki, um það sannfærist ég
enn betur þegar ég kem heim í dimm-
rauða húsið og sé þar á veggjum og í
hillum allar þær viðurkenningar og
heiðursskjöl sem Árna hefur hlotnast
fyrir störf sín á ýmsum vettvangi á
þeim nær 90 árum sem hann hefur
lífgað upp á Íslandssöguna. Eitt
skjalanna sýnir að Árni er heiðurs-
borgari Stykkishólms og fálkaorðuna
fékk Árni fyrir störf sín að bindindis-
og félagsmálum.
„Það var svo einkennilegt að þótt
vínflöskurnar væru brotnar og ég
byðist til að senda þær til baka og fá
nýjar, þá vildu menn bara taka send-
inguna strax, fá hinar flöskurnar, þá
gekk alveg yfir mig,“ segir Árni þegar
við erum sest saman við borðstofu-
borðið hans til að spjalla saman.
„Ég lét þá fá flöskurnar – en ræddi
við þá áður. Spurði þá að því hvort
þeir hefðu efni á þessu, fjárhagslega
og gagnvart heimili sínu, konu og
börnum,“ bætir hann við. „Þá kom
stundum fyrir að þeir vildu hvorki
sendinguna né nýjar flöskur þegar ég
hafði talað yfir hausamótunum á
þeim. En svo fór því fólki fækkandi
sem fékk sendar vínflöskur í pósti –
hvernig sem á því stóð,“ segir Árni.
En hver skyldi vera bakgrunnur
þessa manns, sem svo mjög hefur lát-
ið til sín taka – heima og heiman?
„Ég fæddist á Skólavörðustíg í litlu
húsi sem pabbi og mamma áttu. Þau
kynntust í Reykjavík, voru bæði fædd
sama árið, 1888. Faðir minn kom frá
sundruðu heimili, foreldrar hans
höfðu gefist upp fyrir fátæktar sakir
og börn þeirra fjögur voru sett niður
á sitt hvern bæinn. Pabbi hafði það
slæmt í sinni vist, en þegar
hreppstjórinn kom til að athuga með
líðan hans og sá hvers kyns var sendi
hann drenginn, þá 10 ára gamlan, til
Reykjavíkur þar sem Guðmundur
landlæknir kom honum fyrir á góðu
heimili og hvatti hann til að æfa
íþróttir til þess að hann næði þreki og
þroska. Hann gekk í glímufélag hjá
Sigurjóni á Álafossi. Um þetta leyti
kom Þórður Sveinsson læknir heim til
Íslands frá Kaupmannahöfn til starfa
á Kleppi. Prófessorinn hans ytra
hafði ráðlagt honum að hafa alltaf
með sér íþróttamann á stofugang til
þess að bregðast við ef sjúklingar
yrðu árásargjarnir og hamramir
vegna veikinda sinna. Sigurjón á
Álafossi benti á föður minn til þessara
starfa og hann fékk og það embætti
hjá Þórði að vera keyrslumaður.
Hann hafði þá þrjá eða fjóra hesta og
annaðist aðdrætti að sjúkrahúsinu.
Mamma hafði ætlað að læra að
sauma og hafði samið við útgerðar-
og kaupmann að fá kaupið sitt greitt í
peningum. Þá setti hún í kistil en á
leiðinni var honum stolið og hún kom
allslaus til Reykjavíkur. Hún fór þá
til kunnugs fólks, Jóns Ólafssonar
alþingismanns og konu hans, og fékk
að vera þar. Jón sagði henni nokkru
síðar að Þórð á Kleppi vantaði konu í
eldhúsið vegna veikindaforfalla og
gæti hún fengið þar eina krónu á dag
og allt frítt ef hún færi í þetta starf.
Mamma sló til enda var þetta gott
boð. Þannig kynntust foreldrar
mínir.
Hélt á lausum fingrinum
Faðir minn var líka keyrslumaður
fyrir holdsveikraspítalann. Þar þótti
honum ömurlegt um að litast. Sjúk-
lingarnir beinlínis grotnuðu niður af
sjúkdómi sínum. Hinn þekkti Sigurð-
ur Kristófer Pétursson, sem bæði orti
og skrifaði bókina Hrynjandi ís-
lenskrar tungu, bauð honum t.d. einu
sinni sem oftar í krók. Pabbi datt aft-
ur á bak á gólfið og sér þá að hann
heldur á einum fingri Sigurðar – hann
hafði losnað af en ekkert blæddi samt
úr, svona fór holdsveikin með fólk.
Árið 1914, þegar ég var nýfæddur,
hófst fyrri heimsstyrjöldin. Afa mín-
um var ekki rótt að vita uppáhalds-
dóttur sína í Reykjavík, þar sem var
hald manna að kafbátar gætu gert
árás. Hann hvatti hana því til að koma
til Eskifjarðar. Það varð úr að for-
eldrar mínir fluttu með mig austur og
þaðan fór ég ekki fyrr en 27 ára gam-
all.
Faðir minn stundaði þar alls konar
daglaunavinnu. Tvær vertíðir var
hann líka í Seley. Þar var hann sam-
tíða kennara mínum, Jóni Valdimars-
syni. Hann gaf mér í fermingargjöf
myndina „Síðasta kvöldmáltíðin“,
sem hefur fylgt mér fram á þennan
dag,“ segir Árni og bendir mér á um-
rædda mynd sem hangir yfir borði í
eldhúsi hans.
„Ég tók ferminguna mjög alvar-
lega, enda alinn upp í mikilli trúrækni
heima.
Systkini mín þrjú yngri, Georg,
Ingigerður og Kristrún Líney, fædd-
ust öll á Eskifirði. Auk þeirra ólu for-
eldrar mínir upp tvö fósturbörn, þau
Trausta Guðveig og Ingigerði Frið-
rikku. Faðir minn dó úr berklum 37
ára, þegar ég var ellefu ára. Hann lést
á Franska spítalanum í Reykjavík og
eftir stóð móðir mín með fjögur börn
sín og tvö fósturbörn.
Mamma var mjög stolt kona, hún
vildi alls ekki þiggja af sveit. Hún
barðist áfram og trúði á Drottin og
alltaf komu einhver ráð – margar
andvökunæturnar hefur hún þó sjálf-
sagt átt. Heilræði mömmu til okkar
barnanna voru ekki margbrotin. Hún
sagði: „Engu máli skiptir hvað aðrir
gera þér, heldur hvað þú gerir öðr-
um.“
Til Stykkishólms
Það var ekki fyrr en í kringum 1940
sem við systkinin fórum að geta gert
henni lífið léttara en hún naut þess
skamma hríð – fékk illkynjaðan sjúk-
dóm sem dró hana til dauða 3. febrúar
1942. Hún var þá aðeins 53 ára gömul.
Hún var komin í dauðann þegar ég
lagði af stað til Stykkishólms til þess
að starfa þar á skrifstofu sýslumanns.
Ég var búinn að koma farangri mínum
um borð í Súðina þegar til mín komu
boð um að móðir mín væri að skilja við.
Hún hafði verið flutt með sjúkraflugi
til Reykjavíkur á Landakot meðan ég
var á leið með Esjunni suður, áleiðis í
Stykkishólm. Ég fór til hennar strax
og ég fékk boðin, sjaldan hef ég séð
fegurra bros en á látnu andliti hennar.
Mildi hennar var einstök.
Ég missti vegna þessa af Súðinni
sem sigldi burt með farangur minn.
Ég hringdi til sýslumannsins í Stykk-
ishólmi og bað hann að taka dótið –
sem hann gleymdi að gera.
Ég fékk far með línuveiðaranum
Fróða vestur þremur dögum eftir lát
móður minnar. Ég var settur af skip-
inu hér í Stykkishólmi en Fróði fór út
í Grundarfjörð, þar sem þá var hvorki
komið kauptún né höfn. Í Grundar-
firði rakst skipið á eina klettinn sem
þar stendur upp úr sjónum og fyrir
neðan hann liggur Fróði enn í dag –
skipverjar björguðust allir.
Ég var kominn til starfa í Stykk-
ishólmi þegar útför móður minnar fór
fram.
Kvöldið áður en hún var jörðuð
settist ég niður og orti til hennar
kveðjuljóð sem ég sendi í símskeyti til
prestsins sem jarðsöng hana. Í því er
m.a. þetta erindi:
Ég hef þinni leiðsögn lotið,
líka þinnar ástar notið,
finn hve allt er beiskt og brotið,
elsku, besta mamma mín.
Allt, sem gott ég hefi hlotið,
hefir eflst við ráðin þín.
Ég gat sem fyrr sagði ekki fylgt
móður minni til grafar en lokaði
Drekkum aldrei dropa
Ungur mótaðist Árni Helgason, fyrrv. sýsluskrifari,
póstmeistari, gamanvísnasöngvari og þekktur
fréttaritari í Stykkishólmi, af stúkustarfi. Hann
segir hér Guðrúnu Guðlaugsdóttur brotabrot af því
sem hann hefur fengist við á langri vegferð sinni.
Árni Helgason í dyrum húss síns í Stykkishólmi.
Morgunblaðið/Guðrún
Árni og Ingibjörg nýtrúlofuð 17. júní 1947.
Morgunblaðið/Guðrún
Árni Helgason póstmeistari á skrifstofu sinni ásamt viðskiptavini og Lárusi
Kristni Jónssyni.
Morgunblaðið/Guðrún
Nýi sýsluskrifarinn í Stykkishólmi –
Árni Helgason.