Morgunblaðið - 30.11.2003, Qupperneq 32

32 SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
30. nóvember 1993: „Þrjú að-
ildarfélög Bandalags starfs-
manna ríkis og bæja hafa
undirritað kjarasamninga við
hið opinbera, sem eru hlið-
stæðir þeim samningum, sem
gerðir voru milli Alþýðu-
sambands Íslands og Vinnu-
veitendasambands Íslands í
vor. Eru tvö stærstu félög
BSRB, Starfsmannafélag
ríkisstofnana og Starfs-
mannafélag Reykjavík-
urborgar, meðal þeirra félaga
sem hafa samið, og er búist
við að önnur félög BSRB
gangi frá samningum á
næstu dögum.
Ein af forsendum kjara-
samningsins í vor var sú
ákvörðun ríkisstjórnarinnar
að lækka verulega virð-
isaukaskatt á matvæli, eða úr
24,5% í 14%. Morgunblaðið
gagnrýndi þá ákvörðun harð-
lega með þeim rökum að ekki
væru forsendur fyrir því að
hið opinbera legði fram þetta
mikla fjármuni í tengslum við
kjarasamninga.“
. . . . . . . . . .
30. nóvember 1983: „Mik-
ilvægasta viðfangsefni
stjórnmálamanna þessa daga
er að ná víðtækri samstöðu
um skynsamlega fisk-
veiðistefnu á næsta ári. Þessi
stefna þarf að taka mið af
þeirri staðreynd að fiskifræð-
ingar leggja til 200 þúsund
tonna hámarksafla af þorski
1984, fjölmörg útgerðarfyr-
irtæki berjast í bökkum, at-
vinna er óviss í mörgum
byggðarlögum og staða okk-
ar hefur versnað á mikilvæg-
ustu fiskmörkuðum und-
anfarin ár.
Ekki liðu nema fáeinir dagar
frá því Þjóðhagsstofnun lagði
fram áætlun um afkomu
þjóðarbúsins fyrir 1984 þar
sem byggt var á um 300 þús-
und tonna þorskafla þar til
fiskifræðingar sögðu að hann
mætti ekki vera meiri en 200
þúsund tonn. Enn er ekki
ljóst hver lokaniðurstaðan
verður um þetta lykilatriði í
afkomu íslensku þjóð-
arinnar.“
. . . . . . . . . .
30. nóvember 1973: „Lýsing
Kristjáns Ragnarssonar, for-
manns L.Í.Ú. við setningu
Landssambandsþings í fyrra-
dag á horfum í útgerð-
armálum þjóðarinnar var
ekki uppörvandi. Í stuttu
máli taldi hann óvissuna svo
mikla, að óvíst væri, hvort út-
gerð gæti hafizt með eðlileg-
um hætti um áramót. Um
þetta sagði Kristján Ragn-
arsson: „Fiskifræðingar spá
minnkandi þorskafla um 10%
á næsta ári og vegna minnk-
andi hrygningarstofns megi
búast við því, að minnkun
þorskaflans verði hlutfalls-
lega meiri á vetrarvertíðinni.
Sjómenn hafa sagt upp öllum
kjarasamningum og þótt
mánuður sé liðinn frá upp-
sögn hafa engar óskir komið
fram um breytingar á samn-
ingum. Verkafólk og aðrir
launþegar hafa lagt fram þær
hæstu kaupkröfur, sem
nokkru sinni hafa verið lagð-
ar fram. Verðbólgan æðir
áfram stjórnlaust og kaup-
greiðsluvísitalan hefur hækk-
að um 33 stig á einu ári.““
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SÍÐASTI MANNAPINN
Mannapinn er í útrýmingar-hættu. Ef ekkert verður aðgert verður hann aðeins að
finna í dýragörðum og uppstoppaðan
á söfnum. Þetta er niðurstaða, sem
Umhverfisstofnun Sameinuðu þjóð-
anna, UNEP, kynnti í upphafi nóvem-
ber og á miðvikudag hófst þriggja
daga ráðstefna fulltrúa 23 Afríku-
landa og landa í Suðaustur-Asíu til að
fjalla um það til hvaða aðgerða hægt
er að grípa til að snúa hinni voveiflegu
þróun við.
„Klukkuna vantar aðeins eina mín-
útu í miðnætti hvað varðar framtíð
fjögurra stærstu mannapategund-
anna, górillunnar, sjimpansans,
dvergsjimpansans og órangútan-ap-
ans,“ sagði í yfirlýsingu frá UNEP.
Fjallað var um það á ráðstefnunni
hvernig hægt væri að stöðva veiði-
þjófa og ólögleg viðskipti með apa.
Um leið er stefnt að því að auka upp-
lýsingu og efla vistvæna ferða-
mennsku.
En það eru ekki aðeins þjófar og
rummungar, sem stefna mannapan-
um í hættu. Mestur skaði hefur hlotist
af námavinnslu, vegalagningu, öðrum
framkvæmdum og síðast en ekki síst
stríðsrekstri. Í niðurstöðum skýrslu
frá UNEP eru vegirnir sérstaklega
teknir fyrir: „Þótt vegir séu oft lagðir
vegna iðnaðarþarfa, geta þeir beint
eða óbeint átt þátt í ofnýtingu og
breytingu á heimkynnum mannapans
og um leið aukið aðgengi veiðiþjófa og
veiðimanna að svæðum, sem áður
voru óaðgengileg. Þessir vegir eru oft
lagðir fyrir framlag frá fjölþjóðafyrir-
tækjum og samsteypum í hinum iðn-
vædda heimi. Talið er að nú séu um
400 þúsund mannapar eftir í Afríku
og Asíu, en á nítjándu öld skiptu þeir
milljónum. Ef fram heldur sem horfir
með framkvæmdir í Afríku verða að-
eins 10% skóganna, sem teljast heim-
kynni mannapans í Afríku, eftir árið
2030. Sjimpansar eru sagðir alveg
horfnir úr sumum löndum álfunnar,
til dæmis Benín, Gambíu og Tógó og
annars staðar eru fáir eftir – 200 til
400 villtir sjimpansar í Senegal og 300
til 500 í Ghana, svo dæmi séu nefnd.
Að óbreyttu er talið að ekkert ósnert
land verði eftir fyrir órangútan-apann
í Suðaustur-Asíu eftir 28 ár.
Á ráðstefnunni var rætt um að nú
þegar væri þörf á 24 milljónum doll-
ara til að hefja björgun mannapans,
en ljóst væri að mun hærri upphæðar
væri þörf ætti að tryggja viðgang
hans. Var haft á orði að 15 til 20 ár
væru til stefnu ætti að bjarga mann-
apanum.
Mannapinn er sú dýrategund, sem
er skyldust manninum. 96% af kjarn-
sýrum mannsins og mannapategund-
anna fjögurra eru sameiginleg og eru
þær skyldari manninum en nokkur
önnur dýr í lífríkinu. Staða mann-
apans er táknræn fyrir framgöngu
mannsins gagnvart umhverfi sínu.
Ekki er hægt að kenna neinum öðrum
en manninum um það hvernig komið
er fyrir mannapanum. Með mann-
apanum hyrfu einnig ýmsar aðrar
dýrategundir og væri tilteknum vist-
kerfum sömuleiðis stefnt í hættu.
Björgun mannapans snýst því um
annað og meira en þessa einu dýra-
tegund. En það yrði einnig táknrænt
fyrir umgengni mannsins við plánet-
una sem tryggir að hann geti dregið
fram lífið ef apanum yrði leyft að
deyja út og fengi að hverfa án þess að
nokkur fengi rönd við reist. Við verð-
um að gera okkur grein fyrir því að
það er ekki alltaf hægt að endur-
heimta lífríki, sem hverfur. Regn-
skógar snúa ekki aftur þegar þeim
hefur á annað borð verið rutt brott.
Tegundir koma ekki til baka þegar
þeim hefur verið útrýmt. Það er löngu
ljóst að lífið á jörðunni felst ekki að-
eins í því að taka. Það þarf að koma
mannapanum til bjargar áður en sá
síðasti hverfur á braut.
Þ
að er smátt og smátt að koma í
ljós um hvað stjórnmálaum-
ræður næstu mánaða og
missera munu snúast. Kjarni
þeirra verður umfjöllun um
stóru viðskiptasamsteypurn-
ar og hvernig þeim verður
með skynsamlegum hætti
settur skýrari lagarammi til að starfa eftir. Annar
þáttur þeirra umræðna mun snúa að bönkum og
fjármálastofnunum sérstaklega og hlutverki
þeirra í samfélagi okkar.
Eftir umræður á Alþingi sl. fimmtudag fer tæp-
ast á milli mála, að víðtæk samstaða getur tekizt í
þinginu um lagasetningu, sem tekur á ýmsum
vandamálum, sem upp hafa komið að undanförnu
í viðskiptalífinu. Morgunblaðið hefur nokkrum
sinnum á undanförnum vikum haft orð á því, að
þingið hefði síðasta orðið og það var ánægjulegt
að sjá í umræðunum í fyrradag, fimmtudag, að
þingmenn eru tilbúnir til þess að beita því valdi,
sem þeir hafa fengið frá þjóðinni og þar með gera
skyldu sína. Í stuttu máli sagt leiddu umræðurnar
í ljós, að þingið er tilbúið til að setja viðskiptajöfr-
unum á Íslandi eðlilegan og sjálfsagðan starfs-
ramma.
Í þessum umræðum voru það ekki sízt orð Jó-
hönnu Sigurðardóttur, alþingismanns Samfylk-
ingarinnar, sem vöktu athygli en hún efndi til
þeirra með fyrirspurn til viðskiptaráðherra. Sam-
fylkingin hefur farið sér hægt undanfarnar vikur í
þeim umræðum, sem sprottið hafa af gefnu tilefni
í viðskiptalífinu. Það hefur komið mörgum á óvart
í ljósi þeirrar pólitísku arfleifðar, sem Samfylk-
ingin hefur tekið að sér að ávaxta. Nú hefur gam-
alreyndur forystumaður jafnaðarmanna, Jóhanna
Sigurðardóttir, hins vegar látið til sín heyra með
afdráttarlausum hætti. Og ganga verður út frá því
sem vísu, að með því hafi hún slegið þann tón, sem
Samfylkingin muni fylgja næstu mánuði og miss-
eri. Í ræðu sinni á Alþingi sl. fimmtudag vísaði Jó-
hanna Sigurðardóttir til atburða síðustu vikna og
sagði að þeir kölluðu á að settar yrðu reglur um
stjórnarhætti í fyrirtækjum til að koma í veg fyrir
hagsmunaárekstra og að stjórnir fjármálafyrir-
tækja verði skipaðar óvilhöllum aðilum, sem
engra hagsmuna hafi að gæta. Hún spurði við-
skiptaráðherra, hvort það gengi ekki gegn hluta-
félagalögum að gera kaupréttarsamning til fimm
ára við stjórnarformann sem kosinn væri á hlut-
hafafundi til eins árs í senn. Hún skoraði á við-
skiptaráðherra að bregðast við af fullri festu og
reisa þær girðingar, sem dugi.
Þegar horft er til yfirlýsinga Davíðs Oddsson-
ar, forsætisráðherra, fyrir rúmri viku, sem öllum
er ljóst, að endurspegluðu nákvæmlega tilfinn-
ingar þjóðarinnar á þeim degi, vegna kauprétt-
arsamninga í Kaupþingi-Búnaðarbanka, ummæla
Valgerðar Sverrisdóttur, viðskiptaráðherra sama
dag um að henni væri gersamlega ofboðið og um-
mæla Jóhönnu Sigurðardóttur á þingi sl. fimmtu-
dag fer ekki á milli mála, að á Alþingi er jarðvegur
fyrir þverpólitíska samstöðu allra flokka um að
setja löggjöf og þess vegna reglugerðir á grund-
velli þeirrar löggjafar, sem setja viðskiptalífinu
skýrari starfsreglur. Ummæli talsmanna Vinstri
grænna og Frjálslynda flokksins í umræðunum
sýna, að þeir munu ekki láta sitt eftir liggja.
Þessi viðbrögð alþingismanna þurfa ekki að
koma neinum á óvart. Umsvif manna í viðskipta-
lífinu hafa verið með þeim hætti, að þeir hinir
sömu hafa kallað á þessi viðbrögð. Það þarf heldur
ekki að koma forsvarsmönnum bankanna á óvart,
þótt sterkari starfsreglur verði settar um starf-
semi þeirra. Breyttir starfshættir bankanna hafa
líka kallað á þau viðbrögð.
Ljóst er, að framvinda mála á Íslandi um skeið
hefur orðið fleirum umhugsunarefni en alþingis-
mönnum. Margeir Daníelsson, framkvæmdastjóri
Samvinnulífeyrissjóðsins, skrifaði athyglisverð
ávarpsorð í skýrslu sjóðsins í maí sl., þar sem
hann segir m.a.: „Mikil gjörningaveður hafa að
undanförnu geisað á hinum íslenzka fjármála-
markaði með óþægilegum afleiðingum fyrir bæði
fyrirtæki og einstaklinga. Sumar fjármálastofn-
anir eiga í völ að verjast í opinberri umræðu og
hafa mátt þola umtalsvert gengisfall í almenn-
ingsáliti og kemur þar margt til. Í hnotskurn má
rekja rætur þessa til örrar markaðs- og upplýs-
ingavæðingar í samfélaginu með ýmsum kvillum,
sem henni virðast fylgja og er í augum almenn-
ings talin græðgi. Okkur berast fréttir af hneyksl-
ismálum í fyrirtækjarekstri. Morgunblaðið birtir
greinaflokk, þar sem atburðarásin er svo drama-
tísk að frjóustu rithöfundum þjóðarinnar hefði
tæpast dottið í hug að setja hana á blað þannig að
trúverðugt gæti talizt í skáldsögum ... Dæmin
sanna að fyrirtæki geta ekki lengur verið viss um
að trúnaður ríki í samskiptum við eigin lánastofn-
anir. Þess sjást einnig merki að samskipti lána-
stofnana við fyrirtæki stjórnist í æ ríkara mæli af
skammtímasjónarmiðum. Tvö atriði settu á síð-
asta ári sterkan svip á allt fjármálalíf í landinu,
þ.e. einkavæðing ríkisfyrirtækja og stóraukið
samrunaferli fyrirtækja. Báðir þessir þættir
stuðluðu að aukinni samþjöppun fjármálalegs
valds í þjóðfélaginu en smæð hins íslenzka mark-
aðar kann að gera þessa þróun óæskilega. Samt
virðist hún vera áframhaldandi eins og nýleg
dæmi sanna.“
Þessi sjónarmið Margeirs Daníelssonar sýna
að það er ekki bara á hinum pólitíska væng þjóð-
félagsins sem áhyggjur eru komnar upp um sam-
félagsþróunina.
Mannamunur og
fyrri afstaða
Í umræðum um mál-
efni viðskiptalífsins
undanfarnar vikur
hefur tvennt komið
upp, sem valdið getur ágreiningi á milli þing-
manna og snýr í sjálfu sér ekki að efni málsins. Í
fyrsta lagi er því haldið fram, að ekki sé sama hver
í hlut á. Sumir megi það, sem öðrum eigi að vera
óheimilt. Þar sem Morgunblaðið hefur tekið tölu-
verðan þátt í þessum umræðum ekki bara und-
anfarnar vikur og mánuði heldur í u.þ.b. einn og
hálfan áratug er kannski ekki úr vegi að rifja upp
ummæli blaðsins frá fyrri tíð um sama málefni.
Í aprílmánuði 1993 birtist hér í blaðinu viða-
mikil úttekt á eignarhaldstengslum í íslenzku við-
skiptalífi, sem unnin var af Ásdísi Höllu Braga-
dóttur, sem þá starfaði á ritstjórn
Morgunblaðsins en er nú bæjarstjóri í Garðabæ. Í
úttekt hennar sagði m.a.: „Ekki er óalgengt að al-
menningshlutafélög fjárfesti hvert í öðru enda
getur það verið mjög æskileg leið fyrir félögin til
að dreifa áhættu sinni. Þó vekur athygli á tiltölu-
lega ungum hlutabréfamarkaði hér á landi,
hversu samofið eignarhaldið og einnig seta sömu
einstaklinga í stjórnum nokkurra stærstu al-
menningshlutafélaganna er orðið. Nefna má félög
eins og Eimskip (eða Burðarás, dótturfélag þess)
Flugleiðir, Íslandsbanka, Skeljung, Sjóvá-Al-
mennar, Granda og Sameinaða verktaka. Auk
gagnkvæmra tengsla sín á milli eiga þessi fyr-
irtæki hlut í ýmsum öðrum hlutafélögum.“
Í framhaldi af þessari úttekt Ásdísar Höllu
Bragadóttur birtist forystugrein hér í blaðinu
hinn 15. apríl 1993, þar sem sagði m.a.: „Sú spurn-
ing hlýtur að vakna hvaða tilgangi öll þessi gagn-
kvæmu eignarhalds- og hagsmunatengsl eiga að
þjóna. Þjóna þau hagsmunum allra hluthafa í al-
menningshlutafélögum, sem um ræðir? Þjóna þau
hagsmunum íslenzks atvinnulífs sem slíks? Er ýtt
undir nýsköpun og vaxtarbrodd með því, að þessi
öflugu fyrirtæki fjárfesti hvert í öðru? Morgun-
blaðið hefur margoft bent á ákveðnar hættur, sem
felast í samþjöppun eignarhalds og hagsmuna-
tengslum milli fyrirtækja og stjórnenda þeirra.
Meðal annars hefur blaðið bent á, að ein forsenda
þess, að öflugur og virkur hlutafjármarkaður
verði til hér á landi sé að almenningur hafi traust
á honum. Slíkt gerist seint ef litlir hluthafar í al-
menningshlutafélögum fá þá mynd af viðskiptum
á markaðnum að þeir séu leiksoppar í valdatafli
fáeinna aðila.“
Þessi upprifjun á afstöðu og sjónarmiðum
Morgunblaðsins fyrir rúmum áratug ætti að duga
til þess að sýna fram á, að í umfjöllun sinni á seinni
árum er Morgunblaðið ekki að gera neinn manna-
mun. Frá sjónarhóli blaðsins skiptir ekki máli
hverjir eigi hlut að máli heldur hitt hver þróunin
er og hvort hún er æskileg eða óæskileg frá sjón-
armiði almannahagsmuna.
Eins og dæmin sanna er forsætisráðherra full-
fær um að svara fyrir sig, þegar þingmenn stjórn-
arandstöðuflokkanna minna á, að hann ekki sízt
hafi beitt sér fyrir því frelsi á markaðnum, sem
margir telja að nú sé misfarið með. En einmitt
vegna þess, að Davíð Oddsson er óumdeilanlega
sá stjórnmálamaður, sem haft hefur mesta for-
ystu um að koma á því frjálsræði markaðarins,
sem hér hefur orðið til í ráðherratíð hans, svo og í
að einkavæða ríkisfyrirtæki, er ljóst að aðvörun-
arorð hans nú vega margfalt þyngra en ella. Þeg-
ar sá maður, sem haft hefur þessa forystu talar
með þeim hætti, sem forsætisráðherra talaði til
þjóðarinnar og fyrir hönd þjóðarinnar á föstudag
fyrir rúmri viku hlustar fólk meira en ella og eng-
inn getur sakað hann um að vera pólitískur and-
stæðingur þess markaðsfrelsis, sem hann nú vill
augljóslega setja ákveðnari starfsramma um.
Í þessu sambandi má heldur ekki gleyma því,
að fleiri tóku þátt í að koma markaðsfrelsinu á en
Davíð Oddsson einn og flokkur hans, Sjálfstæð-
isflokkurinn. Alþýðuflokkurinn, sem nú er hluti af
Samfylkingunni (og er enn til undir forystu Guð-
mundar Árna Stefánssonar) tók fullan þátt í því í
samstjórn Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks á ár-
unum 1991-1995 undir forystu Jóns Baldvins
Hannibalssonar og í þeirri ríkisstjórn átti Jó-
hanna Sigurðardóttir sæti og reyndar einnig nú-