Morgunblaðið - 21.02.2004, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
J
afnréttisumræða er göm-
ul og ný. Jafnrétti á öll-
um sviðum samfélagsins
er ekki staðreynd, held-
ur framtíðarsýn. Þegar
litið er yfir söguna, fortíðina, er
langt frá því að mynd slíks jafn-
réttissamfélags komi upp í hug-
ann. Langt fram eftir síðustu öld
höfðu konur einfaldlega ekki jafn-
an rétt á við karla til að afla sér
menntunar og ná starfsframa. Á
síðustu árum hefur íslenskt sam-
félag hins vegar færst nær því að
geta talist samfélag sem býður
fólki af báðum kynjum jöfn tæki-
færi.
Jafnrétti er
að sjálfsögðu
víðtækara
hugtak en svo
að það taki ein-
göngu til karla
og kvenna.
Hér er hins vegar eingöngu rætt
um jafnrétti í þeim skilningi að
bæði kynin hafi jafnan rétt til að ná
markmiðum sínum, til að hljóta
menntun og komast áfram í at-
vinnulífinu.
Ótal margar konur og karlar
hafa unnið brautryðjendastarf á
sviði jafnréttismála. Fjölmörg
skref hafa verið tekin á allra síð-
ustu árum sem eru til þess fallin að
jafna tækifæri karla og kvenna til
náms og starfa, bæði af stjórnvöld-
um og einstaklingum. Fordæmi
einstaklinga sem rutt hafa braut-
ina í jafnréttismálum er ekki síður
mikilvægt en það fordæmi sem
stjórnvöld sýna.
Það var til dæmis stórt skref í
jafnréttisátt þegar konum var
heimilað að setjast í skólabekk í
Lærða skólanum árið 1904. Annað,
og ekki síður mikilvægt skref, var
tekið sex árum síðar þegar fyrsta
konan lauk námi eftir að hafa setið
í Lærða skólanum.
Fæðingar- og foreldraorlofs-
lögin nr. 95 frá 2000 eru það skref í
jafnréttisátt sem flestir telja það
stærsta hérlendis á undanförnum
árum. Lögunum er ætlað að gefa
bæði konum og körlum kost á að
samræma fjölskyldu- og atvinnulíf,
eins og fram kemur í markmiði
laganna.
Innleiðing laganna tekur vit-
anlega tíma, en sé tekið mið af
stórauknum útgjöldum fæðing-
arorlofssjóðs er ekki annað að sjá
en að þeim hafi verið vel tekið af
foreldrum. Fordæmi sem til dæm-
is karlmenn, sem eru áberandi í
þjóðfélaginu, hafa sýnt með því að
taka sér feðraorlof skiptir ekki
minna máli en lagasetningin sjálf.
Lögin væru gagnslaus ef feður
nýttu sér ekki þær heimildir sem
þau veita.
Lögin um fæðingar- og feðraor-
lof voru mikilvægt skref, sem
stjórnvöld tóku. Einmitt vegna
þess að þetta veigamikla skref var
tekið af stjórnvöldum vilja sumir
meina að þau, stjórnvöld, eigi að
halda áfram að sýna gott fordæmi
og þramma í átt að jafnrétti.
Hvort stjórnvöld búa yfir töfra-
lausn sem frelsar þjóðina út fjötr-
um misréttis skal ekki sagt, en þó
ber að draga það í efa. Ábyrgð á
jafnréttismálum þarf að vera
dreifð, jafnt meðal stjórnarafla og
einstaklinga.
Tvennt skiptir mestu máli þegar
rætt er um jafnrétti kynjanna.
Jafnrétti í nútíð og jafnrétti í fram-
tíð. Þetta tvennt hangir saman, því
ef körlum og konum eru tryggð
jöfn tækifæri í nútíð þá er jafnréttis
í framtíðinni að vænta. En jafnrétti
í fortíðinni verður aldrei náð. Þótt
órtúlegt megi virðast þá eru þeir til
sem neita að trúa því.
Lykilorðið er tækifæri. Hafi kon-
ur og karlar jöfn tækifæri til að afla
sér menntunar, njóta lífsins og
hljóta framgang í starfi, þá er jafn-
rétti náð í nútíð. Stjórnvöld geta
sett fordæmi, líkt og þau gerðu með
því að veita feðrum tækifæri á or-
lofi og með því að veita konum jafn-
an rétt til menntunar.
Jafnrétti í framtíð byggir hins
vegar á fordæmi einstaklinga, bæði
karla og kvenna. Að bæði karlar og
konur nýti þau tækifæri sem eru
fyrir hendi, líkt og Laufey Valdi-
marsdóttir gerði þegar hún lauk
prófi frá Lærða skólanum árið
1910.
Og þá er komið að síðasta hug-
takinu sem hér er kynnt til sög-
unnar: Jafnrétti í fortíð ... sem er að
sjálfsögðu hálfgerð öfugmælavísa
þar sem því verður aldrei við kom-
ið. Einhverra hluta vegna vilja þó
sumir reyna að ná því fram. Tíma-
vélasmíði mun vera vandasöm og
því vilja meintir jafnréttissinnar
fara þá leið að knýja fram það sem
kalla má afturvirkt jafnrétti. Innan
hugtaksins rúmast kynjakvótar og
það sem nú er í tísku að kalla hand-
stýrt jafnrétti, eða stjórnvalds-
aðgerðir. Hið síðarnefnda er að
sjálfsögðu ekki fullkomlega al-
slæmt, eins og hin ágætu lög um
fæðingarorlof sýna fram á. Stjórn-
valdsaðgerðir sem snúa að því að
skapa jöfn tækifæri eru af hinu
góða. Þær sem stefna að því að leið-
rétta ójafnrétti í fortíðinni eru allt
annað mál. Reglur um lágmarks-
fjölda kvenna á tilteknu sviði, t.d. í
stjórnendastöðum eða í stjórnum
fyrirtækja, eru gott dæmi um aft-
urvirkt jafnrétti. Með því að skikka
fyrirtæki til að lyfta konum upp í
æðstu stjórnendastöður eða stjórn
fyrirtækisins er í raun verið að fara
aftur í tímann og gera tilraun til að
leiðrétta það ójafnrétti sem áður
var og olli því að karlar höfðu tíma
til að helga sig starfinu en konur
ekki. Það er ekki jafnrétti að draga
úr tækifærum karla til að hljóta
framgang í starfi. Þótt fortíðin
kunni að fela í sér misrétti þá má
ekki gleymast að misrétti í nútíð, í
formi jákvæðrar mismununar, leið-
réttir það ekki. Stefnuna á að setja
á jafnrétti í reynd, ekki afturvirkt
jafnrétti.
Það sem mestu máli, og eiginlega
öllu máli, skiptir er að konum og
körlum séu sköpuð jöfn tækifæri.
Að stökkpallurinn út í lífið sé jafn-
hár. Hins vegar er það og verður
undir hverjum og einum komið
hvort hann eða hún tekur stökkið.
Aðstoð stjórnvalda við að móta
stökkpallinn getur komið sér vel,
en sú aðstoð á aldrei að verða þann-
ig að konum sé ýtt fram af en karl-
ar stöðvaðir áður en þeir ná að
lenda.
Afturvirkt
jafnrétti
Við eigum að stefna að jafnrétti í nútíð
og jafnrétti í framtíð. Þetta tvennt hang-
ir saman, því ef körlum og konum eru
tryggð jöfn tækifæri í nútíð þá er jafn-
réttis í framtíðinni að vænta. En jafn-
rétti í fortíðinni verður aldrei náð.
VIÐHORF
Eftir Eyrúnu
Magnúsdóttur
eyrun@mbl.is
Í GREIN sem ég skrifaði fyrir
nokkru í Morgunblaðið um vænt-
anlegar skipulagsbreytingar á raf-
orkukerfinu spáði ég því að í upp-
siglingu væri enn ein deilan milli
dreifbýlinga og þétt-
býlinga, ef ekki væri
rétt á spilunum haldið.
Eins og lesendur sjá á
síðum fjölmiðla þessa
dagana þá hef ég
reynst sannspár. Mig
langar til þess að
leggja til viðbótar
nokkur orð í þennan
belg. Ég er sann-
færður um að þéttbýl-
ingar eru tilbúnir til
þess að greiða nokkuð
hærra orkuverð en
þeir í raun þurfa, ef
það er til þess að styðja
við bakið á hinni dreifðu byggð. Við
erum ein þjóð í einu landi, eins og
iðnaðarráðherra réttilega segir. Ég
er líka jafnviss um að þéttbýlingar
eru ekki tilbúnir til þess að greiða
hærra orkuverð sem verður til þess
eins að skapa arð fyrir fáa. Íslenskur
almenningur er ekki tilbúinn til þess
að greiða hærra orkuverð til þess
eins að skapa arð sem rennur í fáa
vasa. Auk þess að reynsla annarra
þjóða segir okkur að rekstraröryggi
minnkar umtalsvert.
Ef orkuverð í þéttbýli væri við
óbreyttar aðstæður í dag hækkað
um 20–25% þá skapar það mögu-
leika til þess að lækka orkuverð um-
talsvert í hinum dreifðu byggðum.
Svona fljótt á litið miðað við fjölda-
hlutföll myndi það skapa möguleika
til þess að lækka orkuverð um helm-
ing úti á landi. En þær tillögur sem
liggja á borðinu í dag gera ráð fyrir
að hækka orkuverð örlítið úti á landi
en miklu meira í þéttbýli. Með öðr-
um orðum, enginn af hinum almenna
borgara græðir, dreifbýlingar fá
áfram svipaðan orkureikning, en
75% landsmanna í þéttbýli fá 20%
hærri orkureikning. Allir búa við
minna rekstraröryggi, ekki síst hin-
ar dreifðu byggðir. Einnig hlýtur
það að vera umhugs-
unarefni fyrir hinar
dreifðu byggðir að það
eru á annað hundrað
starfsmenn orkuveitn-
anna sem búa í hinum
dreifðu byggðum og
eru með hæstu skatt-
greiðendum. Allar lík-
ur eru til þess að
stærsti hluti þeirra
muni flytja til þétt-
býlisins vegna breytts
rekstrarforms. Þá spyr
maður; „Hver er til-
gangurinn?“ Hann
virðist vera sá einn að
skapa möguleika til þess að breyta
skipulagi raforkukerfisins svo hægt
sé selja það.
Langstærsti hluti hækkunarinnar
skapast vegna arðsemiskröfunnar. Í
dag er það svo að arður er lítill, það
er viljandi gert til þess að orkuverð
til eigenda orkufyrirtækjanna sé
lágt. Arðinum er með því móti skilað
í vasa eigendanna. Arður af raf-
orkuframleiðslu nýttur til þess að
greiða niður dreifingarkostnað, það
er réttlætanlegt því almenningur á
nefnilega líka orkuverin. Hann hefur
greitt fyrir þau með orkuverði okkar
og sköttum í gegnum árin. Með nýju
fyrirkomulagi má ekki flytja arð á
milli eininga og auk þess er gerð
krafa um að hver eining skili 7%
arði. Þetta er gert til þess að eigur
almennings verði auðseljanlegar. Í
þeim tillögum sem liggja fyrir má
breyta þessu verulega til hagsbóta
fyrir neytendur, m.a. með því að
leggja gjald á orkuframleiðsluna til
þess að greiða niður dreifinguna og
lækka arðsemiskröfuna verulega.
Það er ekki hægt annað en að
gagnrýna vinnubrögð stjórnvalda
vegna vinnubragða við þessa breyt-
ingu. Í fyrsta lagi er hún tilkomin
sakir þess að stjórnvöld sinntu ekki
hlutverki sínu gagnvart Evrópska
efnahagssvæðinu. Við hefðum auð-
veldlega vegna sérstöðu okkar getað
fengið samþykkt frávik ef því hefði
verið sinnt að sækja um það fyrir til-
skyldan tíma. Í öðru lagi er sett á
laggirnar nefnd til þess að vinna að
tillögum, nefndin fær mjög takmark-
aðar forsendur til þess að vinna úr.
Nefndin hefur ekkert í höndunum til
þess að geta gert sér grein fyrir
verðskrárbreytingum. Ef litið er til
nefndarstarfsins þá getur maður
ekki annað en velt fyrir sér; „Til
hvers var þessi nefnd skipuð?“ Það
nefndarálit sem nú liggur fyrir er
fljótt á litið þannig að það hafi í meg-
inatriðum legið fyrir áður en nefndin
var skipuð. Nefndin var einungis
skipuð til þess að vera skálkaskjól
stjórnvalda.Við hljótum að gera
kröfur til þess að iðnaðarráðherra
sjá til þess að nefndin fái þau gögn
sem hún þarf til þess að geta sinnt
starfi sínu og nefndin fái tíma til
þess að vinna úr þeim gögnum.
Væntanleg launahækkun
fer öll í hærri orkureikning
Guðmundur Gunnarsson
skrifar um raforkukerfið ’Íslenskur almenningurer ekki tilbúinn til þess
að greiða hærra orku-
verð til þess eins að
skapa arð sem rennur í
fáa vasa.‘
Guðmundur
Gunnarsson
Höfundur er formaður
Rafiðnaðarsambands Íslands.
ÞAÐ er ekki oft sem fjölmiðlar
fjalla af einhverri alvöru um áfeng-
ismál og enn sjaldnar að minnzt sé
á hætturnar af áfengisneyzlunni og
öll þau risavöxnu
vandamál sem þar af
stafa. Þeim mun al-
gengari er öll umfjöll-
un, gagnrýnislaus með
öllu um kosti áfeng-
istegunda, enda leikur
sá sterki grunur á að
söluaðilar kosti drjúg-
um slíka umfjöllun og
því skyldi þá einhver
aðvörun fylgja þessum
óbeinu ef ekki beinu
auglýsingum þeirra um
dýrð og dásemd vör-
unnar.
Síendurtekin bein lögbrot varð-
andi áfengisauglýsingar eru með
öllu látin afskiptalaus og er það til
marks um eilífa eftirgjöf og und-
anlátssemi þegar að áfengismálum
er komið. Og fleira kemur þar til
svo sannarlega.
Krafan um verðlækkun á áfengi
er hins vegar tíunduð rækilega og
reglulega og ef trúa mætti for-
kólfum veitingamanna stendur hátt
áfengisverð öllum ferðamálum hér
mjög fyrir þrifum, enda greinilegt
að á þeim bæjum er því staðfastlega
trúað, að erlendir ferðamenn sækist
eftir því einu að koma hingað til að
þamba hér sem ódýrast brennivín.
Þessir aðilar hafa greinilega ekki
kynnt sér skelfilega reynslu Dana
af lækkun þeirra fyrir skömmu á
áfengisverði, en þar í landi hafa
heilbrigðisyfirvöld orðið verulegar
áhyggjur af auknum drykkjuskap
með tilheyrandi vandamálum af
þessum sökum og kalla Danir þó
ekki allt ömmu sína í þeim efnum.
En ástæður verðlækkunar Dana
eru augljósar.
Áhrifin af ákvörð-
unum Evrópusam-
bandsins koma víða
fram í áfengismálum
og allar eru þær eðli-
lega því marki brennd-
ar að þjóna áfeng-
isframleiðendum í
öflugustu ríkjum þess
og því er sótt hart af
þessari miðstýrðu og
um flest ólýðræðislegu
valdastofnun að brjóta
niður allar hömlur sem
þjóðir hafa sett sér við
aukinni áfengisneyzlu,
svo flóðaldan megi óáreitt skola enn
fleirum fyrir borð en nú þegar er
raunin.
Dæmin um þetta eru deginum
ljósari og alltaf teygir EB-krumlan
sig lengra og lengra til áhrifa í þess-
um málum til þess að brjóta niður
þá varnarstefnu sem menn eðlilega
hafa sett sér í þjóðlöndum sínum, til
varnar heilsu og hag.
Til marks um þetta heyrði ég á
dögunum brot af merkilegu viðtali í
útvarpinu við virtan áhrifamann
sænskan, þar sem hann hafði af því
miklar áhyggjur að hin villta mark-
aðsstefna Evrópusambandsins ógn-
aði svo sannarlega velferðarmark-
miðum þeim sem Norðurlöndin
hefðu í heiðri haft. Þar væru gróða-
sjónarmiðin purkunarlaust látin
víkja allri heilbrigðisstefnu til hliðar
og þar til voru áfengismálin sérlega
nefnd.
Það er ekki nema von að ábyrg-
um hugsandi mönnum blöskri slík
helstefna, en þó eru til þeir menn
með þessari þjóð sem vilja auð-
sveipir gangast undir jarðarmen
þessa sambands með t.d. tilheyr-
andi uppgjöf á sjálfstæðri heilbrigð-
isstefnu, en í tilskipunum þessa
sambands eru öllu æðri markaðs-
sjónarmið skammsýninnar með til-
heyrandi óheillaafleiðingum. Er þó
aðeins að þessu eina vikið og ekki
farið út í voveiflegar afleiðingar inn-
limunar fyrir íslenzkt fullveldi sem
þó blasa hvarvetna við og sumir
virðast gefa lítið fyrir, ef þeir aðeins
fá að hvíla í „náðarfaðmi“ sam-
bandsins.
Svo mikið er hins vegar víst að í
heilbrigðismálum þeim er að áfeng-
isvörnum lúta er stefna EB alveg
ótvíræð í þjónkun við vínframleið-
endur og aðeins af þeirri ástæðu
einni ber okkur sem viljum heilbrigt
mannlíf að snúast einhuga gegn allri
frekari aðild að þessu skrif-
finnskubákni markaðshyggjunnar.
Áfengismálin og
Evrópusambandið
Helgi Seljan skrifar
um bindindismál ’Ef trúa mætti forkólfum veitinga-
manna stendur hátt
áfengisverð öllum
ferðamálum hér mjög
fyrir þrifum.‘
Helgi Seljan
Höfundur er formaður
fjölmiðlanefndar IOGT.