Morgunblaðið - 21.02.2004, Blaðsíða 42

UMRÆÐAN
42 LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Í FRUMVARPI sem nú liggur
fyrir Alþingi um erfðafjárskatt,
435. mál, heildarlög, er lögð til
veigamikil breyting
sem varðar hag ís-
lenskra líknar- og
menningarstofnana
eða félaga. Í 5. og 6.
gr. frumvarpsins er
lagt til að þessum að-
ilum verði gert að
greiða 10% erfða-
fjárskatt af erfðagjöf-
um sem þeim kynnu að
hlotnast. Hér er verið
að leggja til grundvall-
arbreytingu sem er
ofangreindum stofn-
unum eða félögum
mjög í óhag og afnema erfðaskatt-
sfrelsi slíkra aðila sem tíðkast hefur
í áratugi.
Virðum mikilvægt framlag
frjálsra félagasamtaka
Þeirri nefnd sem samdi frumvarpið
var ef til vill ekki ljóst hve frjáls fé-
lagasamtök eða stofnanir sem sinna
líknar- eða menningarmálum veita
landsmönnum oft mikla þjónustu
sem þannig sparast ríkinu. Reynt
hefur verið að meta framlag vel-
ferðarstofnana og samtaka sem
ekki eru á vegum hins opinbera til
hagkerfisins hér á landi, hins svo-
nefnda þriðja geira. Bráðabirgða-
tölur samkvæmt þjóðhagsreikn-
ingstölum fyrir árið 1997 sýna að
framlag þriðja geirans nam 3-4% af
landsframleiðslu þess árs. Það jafn-
gildir meira en tvöfaldri ál- og kís-
ilframleiðslu sama árs (sbr. erindi
Jónasar Guð-mundssonar hagfræð-
ings Mbl. 13. sept. 2002). Þá er ekki
talin með sjálfboðin vinna en hún
er víða mikil; í Bandaríkjunum t.d.,
þar sem löng hefð er fyrir slíkri
þátttöku, er hún talin jafngilda um
6% af öllu vinnuafli í landinu.
Jafnframt er því oft þannig hátt-
að að líknar- og menningarstofn-
anir eða félög reiða sig fyrst og
fremst á velvilja almennings til að
halda úti viðamikilli þjónustu á
ýmsum sviðum. Erfðagjafir sem
þeim áskotnast eru gríðarlega mik-
ilvæg tekjuöflun fyrir það starf sem
kosta þarf. Skerðing á slíkum gjöf-
um mundi einfaldlega skerða þá
þjónustu sem veitt er og veikja
þessar stofnanir og félög.
Fjölþætt starf í þágu þjóðar
Þannig er því varið með Krabba-
meinsfélag Íslands. Það er áhuga-
mannafélag sem hefur mörg aðild-
arfélög, bæði svæðafélög víða um
land og einnig stuðningshópa sjúk-
linga og aðstandenda þeirra. En
jafnframt veitir félagið marghátt-
aða faglega þjónustu og stuðning.
Umfangsmikil krabbameinsleit er
rekin með verktakasamningi við
heilbrigðisráðuneytið og sömuleiðis
leggur ríkið til hluta af rekstrarfé
Krabbameinsskrárinnar. Allt annað
starf félagsins er undir velvilja al-
mennings komið og þeim fram-
lögum sem frá velunnurum koma.
Þetta gildir um allt forvarnar- og
fræðslustarf á vegum Krabba-
meinsfélagsins um heilbrigt líferni
en einnig um ýmis krabbamein og
sérstaklega um tóbaksvarnir. Einn-
ig um Heimahlynn-
ingu félagsins fyrir
krabbameinssjúklinga
og aðstandendur
þeirra. Líka um metn-
aðarfullar krabba-
meinsrannsóknir á
heimsmælikvarða sem
eru stundaðar á veg-
um félagsins og veru-
legan hluta af rekstri
Krabbameinsskrár-
innar sem er einstök
heimild og nær til
heillar þjóðar. Enn-
fremur um marg-
háttað stuðningsstarf við krabba-
meinssjúklinga og aðstandendur
þeirra, t.d. á Krabbameinsfélagið
sjö íbúðir, sex í samvinnu við
Rauða krossinn og eina í samvinnu
við Öryrkjabandalagið. Þar dveljast
jafnan krabbameinssjúklingar utan
af landi ásamt aðstandendum, yf-
irleitt sér að kostnaðarlausu meðan
þeir eru í meðferð í Reykjavík.
Margt fleira mætti telja til að
varpa ljósi á þá fjölbreyttu starf-
semi og þjónustu sem Krabba-
meinsfélagið hefur getað veitt
vegna þeirrar velvildar sem félagið
hefur notið meðal þjóðarinnar.
Veglegar erfðagjafir berast félag-
inu stöku sinnum og eru þær afar
mikilvæg tekjuöflun til að standa
undir þeirri fjölþættu þjónustu sem
Krabbameinsfélagið veitir lands-
mönnum. Það mundi rýra verulega
getu félagsins ef þau nýmæli yrðu
tekin upp að skattleggja slíkar gjaf-
ir. Einnig má búast við því að
draga mundi úr slíkum gjöfum við
skattlagningu.
Að hvetja en ekki
letja sjálfboðastarf
Þegar leitað var upplýsinga hjá
krabbameinsfélögum á Norðurlönd-
unum nýlega kom í ljós að hvergi
þar þurfa mannúðar- og líknarfélög
af sama toga og Krabbameinsfélag
Íslands að greiða erfðafjárskatt en
erfðagjafir eru mun stærri þáttur í
tekjuöflun þessara félaga heldur en
gerist hér á landi. Í Danmörku út-
búa skattayfirvöld lista á hverju ári
yfir þau félög eða þær stofnanir
sem hafa almannahagsmuni að leið-
arljósi og eru undanþegin erfða-
fjárskatti. Þau félög eða stofnanir
sem ekki eru á lista geta síðan sótt
um undanþágu. Í Noregi eru líkn-
arfélög einnig undanþegin stimp-
ilgjaldi. Í Svíþjóð er krabbameins-
félagið einnig undanþegið
fjármagnstekjuskatti.
Það virðist sem skattayfirvöldum
og stjórnmálamönnum annars stað-
ar á Norðurlöndunum sé full ljóst
hve mikilvægu hlutverki líknarfélög
gegna til að tryggja velferð sam-
félagsins. Hlutverk sjálfboðaliða
vegur mjög þungt víða erlendis til
að sinna ýmsum þáttum velferðar
sem ríkið tryggir þegnunum ekki.
Mörgum, bæði hér á landi og er-
lendis, hefur fundist að færri ein-
staklingar en áður væru fúsir til að
gefa af tíma sínum í sjálfboðastörf.
Þetta á sérstaklega við um skuld-
bindingu til lengri tíma. Jafnframt
er ljóst að hefðbundnar fjáröfl-
unarleiðir slíkra félaga eins og t.d.
happdrætti gefa sífellt minna af
sér. Það er því að ýmsu leyti þyngri
róður fyrir slík félög en áður.
Sú tillaga sem lögð er fram í
nýju frumvarpi um erfðafjárskatt,
að leggja 10% erfðafjárskatt á líkn-
ar- og menningarstofnanir og félög,
mun verulega raska rekstr-
argrundvelli þeirra og veikja krafta
þeirra til að leggja samfélaginu lið.
Þetta er óheillaspor og er ein-
dregið lagt til að þessi breyting nái
ekki fram að ganga..
Erfðafjárskattur á líkn-
arfélög er óheillaspor
Guðrún Agnarsdóttir
skrifar um lagafrumvarp
um erfðafjárskatt ’Skerðing á slíkumgjöfum mundi ein-
faldlega skerða þá
þjónustu sem veitt er
og veikja þessar
stofnanir og félög.‘
Guðrún Agnarsdóttir
Höfundur er forstjóri
Krabbameinsfélags Íslands.
VEÐUR og náttúruhamfarir
hafa mótað björgin, kraftur sjávar
brotið og meitlað grjót í fjörum.
Þetta hefur mótað
ímyndunarafl þjóð-
arinnar, sem hefur
lesið björgin og séð
tröll og forynjur í
klettum, dröngum og
steinum.
Myndhöggvarar
hafa alltaf leitað fyr-
irmynda í náttúrunni,
tekið grjót og meitlað
myndir og skúlptúra.
Það er skemmtilegt
að sjá hvernig Árni
Johnsen hefur unnið
að sköpun listaverka
þar sem hann notar m.a. fjöru-
grjót og stál. Ég þekki ekki til
þess að neinir seinni tíma lista-
menn hafi farið þá leið sem Árni
hefur valið, ég þekki ekki fordæmi
um sérstæð vinnubrögð Árna í
neinum nútíma listaverkabókum.
Menn hafa meitlað í stein frá
alda öðli, Ítalir í
marmarann sem þeir
eiga nóg af, Íslend-
ingar í grástein.
Skúlptúr er form eða
skreyting sem menn
hafa getað lesið úr
hlutum, jafnvel grjóti
úr fjöruborðinu sem
hver sér með sínum
augum og líklega er
það sérstætt fyrir ís-
lenska grjótið hvað
steinarnir hafa sterk
andlit og svipmikil, en
allt grjót hefur jú
andlit þegar að er gáð.
Ég hef skoðað höggmyndir víða
í heiminum á langri ævi og urmul
listaverkabóka, en aldrei séð neitt
líkt því sem Árni gerir. Það væri
þá helst hjá gömlum vini hans,
Sverri heitnum Haraldssyni list-
málara, en hann sótti grjót í fjör-
una, gataði og þræddi upp á stál-
víra og skapaði spírur (pagodur)
og skreytti með á Hulduhólum.
Það blasir við frá þjóðveginum
undir Lágafelli í Mosfellsbæ.
Árni sækir einnig sitt hráefni í
fjöruna, grjót sem er margra
manna tak og jafnvel heilu bjarg-
hlutana og efniviðinn og mótífin
sækir hann í stórbrotna náttúru
Snæfellsness, björg og fjörur
Grundarfjarðar. Margir skúlptúra
Árna eru með kringlóttum glugg-
um eins og augu inn í náttúruna
eða út úr henni og það er sem
steinarnir verði mennskir.
Það hefur löngum verið sagt að
náttúran og umhverfið móti mann-
inn, ekki síst listamenn, og það er
mjög spennandi þegar þeir ríma á
móti og móta náttúruna inn að
skírskotun til daglegs lífs, tján-
ingar sem allir með venjulegt
brjóstvit geta lesið úr og haft
gleði af.
Árni Johnsen er hæfileikaríkur
orkubolti, listamaður sem lætur
verkin tala hvort sem það er í rit-
uðu máli, tónlist eða grjótinu sem
er nýjasta uppátæki hans. Jafn-
hliða því að vinna 40 skúlptúra á
síðasta ári þá ritaði hann 5 bækur
um margslungið efni auk þess að
breyta fangelsi í margra stjörnu
hótel. Sá veldur sem á heldur.
Það hefur ekki þurft að hvetja
fólk til þess að sjá sýningu Árna í
Reykjanesbæ, því hún hefur slegið
öll sýningarmet, en þó er ástæða
til þess að hvetja fólk til þess að
láta ekki þessa sýningu fara fram
hjá sér, svo sérstök er hún. Sýn-
ingin er opin daglega frá kl. 13–18
fram til 14. mars, en hægt er að
slá margar flugur í einu höggi
með því að heimsækja Duushús í
Reykjanesbæ og njóta þar menn-
ingar og fróðleiks, því í Duus-
húsum er einnig stórkostleg sýn-
ing á skipsmódelum Gríms
Karlssonar, 60 talsins, eins og
spegill af velferð þjóðarinnar, og
sýning Carlosar Baráo, snjalls
listmálara frá Portúgal.
Listaverk Árna í grjót
eru engu lík
Áki Gränz skrifar um
list Árna Johnsens ’Árni Johnsen er hæfi-leikaríkur orkubolti,
listamaður sem lætur
verkin tala …‘
Áki Gränz
Höfundur er málarameistari.
AUKIÐ frjálsræði í viðskiptum er
besti hvati til framfara – á grundvelli
jafnræðis. En þegar lög og reglu-
gerðir sýna galla, eins
og sumt í lögum um
fiskveiðistjórn, þarf að
sýna áræði – og lag-
færa gallana. Margt
hefur tekist vel – annað
þarf að lagfæra.
Tökum SPRON sem
dæmi. Ég ætla ekki að
fjalla um það mál –
nema sem dæmi þar
sem bakslag varð –
hugsanlega vegna gall-
aðrar lagasetningar.
Tregðan við að laga
galla í lögum um fisk-
veiðistjórn í dag kann
að framkalla slíkt bak-
slag. Þá „ganga höftin
aftur“ og frelsi verður
skert. Það sem lagfæra
þarf nú er aðallega
þetta:
1. Aflahámark fisk-
tegunda – og úthlutun
árlegra veiðiheimilda á
að ákvarðast af Alþingi
– eftir samstarf sjáv-
arútvegsnefndar Al-
þingis og sjávarútvegs-
ráðuneytis. Þetta á að
gerast á svipðan hátt og samstarf
fjárveitinganefndar og fjármálaráðu-
neytis – við afgreiðslu fjárlaga. Þetta
er meiri vinna – en skylda Alþingis.
Alþingi er ekki heimilt að framselja
ótakmarkað vald til sjávarútvegs-
ráðherra um að ákvarða aflahámark
með reglugerð. Svo víðtækt – ótak-
markað framsal – um takmörkun at-
vinnufrelsis, samrýmist ekki stjórn-
arskrá – eins og Hæstiréttur hefur
túlkað hana.
2. Fiskvinnslan á atvinnuréttindi –
með tilvitnun í álitsgerð sem prófess-
or Viðar Már Matthíasson gerði fyrir
sjávarútvegsráðuneytið 15. des. 1997.
Lög um fiskveiðistjórn verða þá að
breytast samkvæmt því. Sjáv-
arútvegsnefnd Alþingis getur t.d.
óskað eftir áliti frá Lagastofnun Há-
skóla Íslands – hvernig lagabreyt-
ingu þurfi svo stjórnarskrárvarin at-
vinnuréttindi fiskvinnslu séu virt.
3. Of lágir aflakvótar í botnfiski
valda yfirspenntu ástandi. Vafaatriði
um aflahámark á að túlka sjáv-
arbyggðum í hag – til aukinna afla-
kvóta, því stjórnarskrá er sett til
verndar borgurunum en ekki gallaðri
tölfræði ICES í Kaup-
mannahöfn. Það er
rangtúlkun að áhætta sé
að veiða meira, því það
virðist minni áhætta að
veiða meira – sam-
kvæmt reynslu. Besta
fiskveiðistjórn hérlendis
undanfarin ár er í loðnu-
veiðum þar sem ICES
er ekki með puttana.
4. Erfitt er að vinna
eftir reglugerðum um
fiskveiðistjórn. Þröngt
sniðnar reglugerðir or-
saka óþarfa brottkast.
Aukin sveigjanleiki er
lausnin.
Í komandi togararalli
verður eflaust sami
áhugi hjá útgerðum og
fjölmiðlum um aukningu
bolfiskveiða – eins og
áhugi um aukna loðnu-
veiði síðustu vikur. Lif-
andi áhugi og umfjöllun
um þessi mikilvægu mál
er þjóðarnauðsyn. Nið-
urstöður rannsókn-
argagna úr togararall-
inu verða nú vonandi
fyrst kynnar fyrst hérlendis – í stað
þess að farið sé með rannsóknargögn
til ritskoðunar hjá ICES (Alþjóða
hafrannsóknarráðinu) í Kaupmanna-
höfn. Nýjar upplýsingar um stærðir
botnlægra fiskistofna þarf ekki að rit-
skoða í Kaupmannahöfn enda ólög-
legt.
Mesta áhættan fyrir stjórnkerfi
fiskveiða er í reynd harðlínumenn
sem vilja ekki ljá máls á lagfæringum
á fiskveiðistjórninni. Ef frelsi á áfram
að vera drifkraftur framfara í sjávar-
útvegi verður að lagfæra lög um fisk-
veiðistjórn – í samræmi við ofan-
greinda punkta og auka aflakvóta.
Fyrirhugað auðlindagjald er sjálfsagt
að hætta við – enda er nú sannað mál
að sú fiskihagfræði sem gjaldið bygg-
ist á stenst ekki.
Frelsi í
sjávarútvegi
Kristinn Pétursson skrifar
um sjávarútvegsmál
Kristinn Pétursson
’Mesta áhættanfyrir stjórnkerfi
fiskveiða er í
reynd harð-
línumenn sem
vilja ekki ljá
máls á lagfær-
ingum á fisk-
veiðistjórninni.‘
Höfundur er fiskverkandi
á Bakkafirði.
Laugavegi 54,
sími 552 5201
Útsala
stærðir 36-46
Árshátíðarkjólar
ATVINNA mbl.is