Morgunblaðið - 21.02.2004, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
F
æstir vita hvar Máritíus er ...“ sagði í
dagblaðsdálki á dögunum í kjölfar
fréttatilkynningar utanríkisráðuneytisins
þess efnis að stofnað hefði verið til
stjórnmálasambands Íslands og Mári-
tíus. Fæstir vita þá væntanlega að Máritíus er eyríki
við Austur-Afríku þar sem búa 1,2 milljónir manna.
Þessi gráglettnu ummæli blaðamanns virtust end-
urspegla efasemdir um mikilvægi eða gagnsemi tví-
hliða samskipta Íslands við fjarlæg smærri ríki og
hefur þeirra orðið vart í umræðunni upp á síðkastið
eftir því sem Íslendingar hafa tekið upp stjórnmála-
samband við fjölmörg ríki, nú síðast Kyrrahafseyjuna
Nauru.
Almenn skilgreining á „smærra ríki“ á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna er að þar búi færri en tíu millj-
ónir íbúa og því telst tæpur helmingur aðildarríkja í
þeim hópi. Af þessum smærri ríkjum er fjöldi smáey-
ríkja. Innan Sameinuðu þjóðanna eiga þessi ríki sam-
ráð og samstarf í svonefndum vettvangi smærri ríkja
(Forum of Small States – FOSS), bandalagi smáeyja
og strandríkja (The Alliance of Small Island States –
AOSIS) og á alþjóðlegum fundum um málefni smá-
eyþróunarríkja (Small Island Developing States –
SIDS). Hvert um sig vega flest þessara ríkja e.t.v.
ekki þungt á vogarskálum alþjóðastjórnmála en það
væri óráðlegt að vanmeta hugsanlegan samtakamátt
þeirra, a.m.k. á vettvangi Sameinuðu þjóðanna.
Jafnólík og þau eru mörg
Smærri ríki og smáeyríki eru jafnólík og þau eru
mörg, enda mismunandi hvað varðar stærð og land-
fræðilega legu, náttúruauðlindir, fólksfjölda og trúar-
brögð. Það breytir því ekki að þau eiga marga sam-
eiginlega hagsmuni á tímum hraðra breytinga í
alþjóðastjórnmálum, hnattvæðingar og loftslags-
breytinga. Í kjölfar loka kalda stríðsins hefur borið á
minnkandi meðvitund um jafnræðisregluna í milli-
ríkjasamskiptum og meir orðið vart við skiptar skoð-
anir á forræði eða túlkun alþjóðalaga. Nauðsynleg
aðlögun vegna hnattvæðingar hefur krafist m
sveigjanleika af hálfu smærri ríkja. Þegar orð
fyrirsjáanlegar afleiðingar loftslagsbreytinga
smáeyríki öðrum fremur. Það eru því til hnatt
hagsmunir smærri ríkja og smáeyríkja.
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra hefu
áherslu á að víkka sjóndeildarhring íslenskrar
ríkisstefnu, m.a. með því að stórauka virkni u
isþjónustunnar í alþjóðlegu og fjölþjóðlegu sa
og efla tvíhliða samskipti við ríki sem íslensk
völd hafa áður látið afskiptalaus. Á sama tíma
útrás íslenskra fyrirtækja hafist fyrir alvöru.
þessari viðleitni hefur verið að stofna til stjórn
sambands við fjölda fjarlægra ríkja sem er fo
þess að hægt sé að þróa opinber samskipti.
Í almennri umræðu um íslensk utanríkismá
stundum örlað á stórkarlalegum staðhæfingum
að vægi Íslands á alþjóðavettvangi sé metið e
hvaða ríkjum það eigi samleið með, m.a. í þeim
ingi að forðast beri samneyti við smærri ríki á
grundvelli smæðar. Í slíkri afstöðu felst hvort
tveggja yfirlæti og sjálfsblekking. Fólksfjöldi
landrými á Íslandi eru staðreyndir sem eru ku
öllum þeim sem vilja vita. Það segir ekki allt u
þjóðlegt vægi landsins því staða Íslands ákvar
fleiri þáttum, þ.á m. efnahag og þátttöku í alþ
og fjölþjóðlegu samstarfi. Ríki sem framkvæm
irvegaða utanríkisstefnu á grundvelli traustra
og vel skilgreindra hagsmuna leita ekki samst
einvörðungu stærri eða smærri ríki heldur við
ríki sem eru raunhæfir samstarfsaðilar. Val á
starfsríkjum ræðst því af fyrrnefndum gildum
hagsmunum.
Þar sem hnattrænir hagsmunir smærri ríkj
smáeyríkja eru í mörgu einnig hagsmunir Ísla
spyrja: Hvað hafa íslensk stjórnvöld gert og h
hyggjast þau gera til að ná betur til þessara r
viðbótar við önnur alþjóðasamskipti? Viðleitni
lenskra stjórnvalda til að stofna til stjórnmála
sambands við sem flest aðildarríki Sameinuðu
anna tengir Ísland betur við smærri ríki og
smáeyríki því flest þeirra ríkja sem eftir stan
Af hverju stjórn
Eftir Björn Inga Hrafnsson
Á
tökin á Haítí milli uppreisnarmanna og her-
manna stjórnarinnar hafa aukið enn á eymd-
ina í þessu örsnauða landi. Tugir manna hafa
fallið í valinn og nokkrar borgir eru þegar á
valdi uppreisnarmanna. Flest bendir því til,
að blóðbaðið muni halda áfram. Á sama tíma kemur óöldin
í veg fyrir, að hundruð þúsunda manna geti nýtt sér þá
mataraðstoð, sem í boði er.
Á Haítí eru um 80% íbúanna undir fátæktarmörkum.
Útbreiðsla alnæmis er hvergi meiri en þar utan Afríku og
eitt af hverjum þremur börnum þjáist af langvarandi
næringarskorti. Ástandið hjá fullorðna fólkinu er ekki
betra. Hvergi er matarskammturinn jafn kaloríusnauður,
ekki einu sinni í Afganistan og Sómalíu. Áætlað er, að inn-
an við fjórðungur barna til sveita fái einhverja upp-
fræðslu.
Skógareyðingin á Haítí hefur leitt til stórkostlegs um-
hverfisslyss en íbúarnir hafa fyrst og fremst lifibrauð sitt
af landbúnaði. Síðustu sáningu, svo lítil sem hún var, hef-
ur nú skolað burt í flóðum.
Celia Valbrun hefur aldrei þekkt neitt annað er ör-
birgð. Hún er 31 árs, alnæmissjúk og berst fyrir lífi sínu.
Lyf hafa ekki staðið henni til boða og hingað til hefur hún
aðeins tórt á matarskammti frá Matvælaaðstoð Samein-
uðu þjóðanna, WFP. Nú er hann uppurinn. „Ég svelt og
get ekki fundið nógan mat til að halda mér á lífi,“ segir
hún og undir það geta tekið tugir þúsunda Haítíbúa.
Haítí er innan við þúsund km frá Bandaríkjunum, í
miðju Karíbahafi, leikvangi hinna ríku og frægu. Örbirgð-
in þar er samt meiri en í afskekktustu kimum Afríku.
Upplausn, óstjórn og náttúruhamfarir hafa haldið íbúun-
um í gíslingu fátæktar og ömurleika.
Alþjóðasamfélagið hefur harðlega gagnrýnt kosninga-
fyrirkomulagið, sem leiddi núverandi forseta, Jean-
Bertrand Aristide, til valda árið 2000. Vegna þess hafa al-
þjóðlegar fjármála- og þróunarstofnanir dregið verulega
úr starfsemi sinni í landinu og það hefur aftur bitnað mest
á þeim hópum samfélagsins, sem höllustum fæti standa.
Í átökunum nú eru það óbreyttir borgarar, sem líða
mest, eins og jafnan endranær. Hjálparstofnanir, þar á
meðal WFP, hafa hætt starfsemi víða í landinu og heita
má, að skólahald hafi lagst niður. WFP þarf um 660 millj.
ísl. kr. til að standa undir matvælaaðstoðinni á þessu ári
en hefur aðeins fengið fyrirheit um rúmar 400 millj. kr.
Íbúar Haítí eru hjálpar þurfi. Á þessari stundu erum
við samt að bregðast þeim.
Óöld og örbirg
Eftir Sheila Sisulu
Sheila Sisulu er aðstoðarframkvæmdastjóri Matvælaaðstoðar
Sameinuðu þjóðanna, WFP, og fyrrverandi sendiherra Suður-
Afríku í Bandaríkjunum. Konur á Haíti ganga framhjá vopnuðum
MÚR SUNDRUNGAR
Allt frá því að framkvæmdirhófust við múrinn sem Ísr-aelar eru að reisa á milli
Ísraels og Vesturbakkans – sem að
stórum hluta til er á palestínsku
landi – hefur mikið verið rætt um
hann á alþjóðavettvangi. Sú gagn-
rýni sem Ísraelar sæta fyrir þess-
ar aðgerðir sínar verður sífellt
þyngri og nú er svo komið að meira
að segja Alþjóðanefnd Rauða
krossins ICRC, sem beinlínis hef-
ur það að markmiði að gæta fyllsta
hlutleysis, hefur fundið sig knúna
til að tjá sig um málið.
Í yfirlýsingu sem sagt var frá í
Morgunblaðinu sl. fimmtudag,
segir að skoðun ICRC sé sú „að
múrinn brjóti gegn alþjóðalögum
að svo miklu leyti sem hann víkur
frá Grænu línunni [milli svæða Ísr-
aela og Palestínumanna] og er á
hernumdu svæði.“
Yfirlýsingin sætir töluverðum
tíðindum þar sem sjaldgæft er að
Alþjóðanefnd Rauða krossins tjái
sig um málefni sem tengjast stefnu
einstakra ríkja, en samkvæmt
fréttinni var hún gefin út með til-
vísan til ábyrgðar og skyldna Ísr-
aels sem hernámsveldis. Segir þar
m.a. að múrinn svipti „þúsundir
Palestínumanna aðgangi að brýn-
ustu nauðsynjum eins og vatni,
heilsugæslu og menntun og [komi]
einnig í veg fyrir, að þeir geti
framfleytt sér með jarðyrkju eða
annarri atvinnu“. Bent er á að
„Palestínumenn milli ísraelsku
landamæranna og múrsins [hafi] í
raun verið aðskildir frá sínu eigin
samfélagi. Vegna múrsins hafa
Ísraelar gert upptækt land og aðr-
ar eignir Palestínumanna og eyði-
lagt byggingar og akra.“
Sú skoðun sem þarna er lýst
endurspeglar gagnrýni allsherjar-
þings Sameinuðu þjóðanna sem
beðið hefur Alþjóðadómstólinn í
Haag að taka fyrir lögmæti þessa
aðskilnaðarmúrs og verður málið
tekið upp eftir helgina. Í frétt sem
birtist í Morgunblaðinu í gær var
vitnað til orða Olivier Ribbelink,
hjá TMC Asser-lagastofnuninni í
Haag, sem sagði málið ekki ein-
ungis snúast um hve langt Ísraelar
megi ganga til að verja sig heldur
einnig um „skyldur hernámsveldis
gagnvart óbreyttum borgunum“,
en sú skylda er auðvitað mikil og
afar vandmeðfarin.
Flestir sérfræðingar – og meira
að segja dómsmálaráðherra Ísr-
aels – virðast telja að niðurstaða
Alþjóðadómstólsins verði Ísr-
aelum í óhag. Á undanförnum
misserum hafa enda margir bent á
þá sögulegu kaldhæðni sem felst í
framferði Ísraela gagnvart ná-
grönnum sínum í Palestínu;
þ.e.a.s. því að þeir sem áður voru
ofsóttir skuli nú beita aðra ofsókn-
um, að þeir sem áður voru múraðir
inni skuli nú reisa múra, að þeir
sem áður gátu ekki farið frjálsir
ferða sinna skuli nú setja skorður
við ferðum annarra. Staðreyndin
er þó sú að mönnum hefur löngum
reynst erfitt að draga lærdóm af
sögunni og þó deilurnar fyrir botni
Miðjarðarhafs snúist auðvitað um
hagsmuni tveggja andstæðra
hópa, má aldrei gleyma því að
fórnarlömb hernaðaraðgerða sem
og hryðjuverka eru fyrst og fremst
einstaklingar – einstaklingar sem
samkvæmt alþjóðlegum sáttmál-
um eiga að geta notið sjálfsagðra
mannréttinda og séð sómasamlega
fyrir sér og sínum. Múrinn mun
aldrei leysa vanda þessa fólks
frekar en aðrir slíkir múrar hafa
gert. Hann mun einungis auka
sundrunguna beggja vegna og með
þeim hætti opinbera þá hyldjúpu
gjá sem iðulega er á milli leiðtoga
og þess sem þeir telja nauðsyn-
legt, og hagsmuna þeirra fjöl-
mörgu einstaklinga sem þurfa að
búa við misráðnar ákvarðanir
þeirra.
MERKILEGT STARF
Á síðasta ári fjölgaði innlögnumá Vog um 300 frá árinu áður.
Á blaðamannafundi nú í vikunni
skýrði Þórarinn Tyrfingsson, yfir-
læknir á Vogi, frá þróun starfsins
þar og sagði m.a.:
„Meðferðarstarf okkar hefur
gjörbreytzt á undanförnum árum.
Við höfum færzt yfir í mun meiri
bráðalækningar fyrir vímuefna-
sjúklinga og afeitrun, sem er í
höndum lækna, hjúkrunarfræð-
inga og sjúkraliða á Vogi.“
Þórarinn sagði jafnframt: „Góðu
fréttirnar eru þær, að endurinn-
lögn ungs fólks í aldurshópnum 19
ára og yngri, sérstaklega karl-
manna, sem eru 18 til 19 ára, fækk-
ar. Þetta bendir til þess að það
meðferðar- og forvarnarstarf, sem
beint er að þessum einstaklingum,
sé að skila árangri þó að nýgeng-
istölur standi í stað. Við gerum
okkur vonir um að ef við erum að
minnka þennan hóp þá smiti hann
ekki eins út frá sér, svo við vænt-
um þess, að nýgengistölurnar í
þessum aldurshópi fari niður á
næsta ári. Þetta eru kannski einu
góðu tíðindin, sem við erum með.“
Þórarinn Tyrfingsson og sam-
starfsfólk hans á Vogi hafa unnið
afrek á undanförnum árum í að
bjarga fólki frá ofneyzlu bæði
áfengis og annarra vímuefna. Á
Vogi er unnið stórmerkilegt starf,
sem ástæða er til að þakka fyrir og
veita allan þann stuðning, sem
hægt er. Oft er Vogur eina von
fólks, sem hefur leiðzt út í ofneyzlu
vímuefna og þar kemur fólk ekki
að lokuðum dyrum.