Morgunblaðið - 09.03.2004, Blaðsíða 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 9. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
LANDBÚNAÐURINN
OG HNATTVÆÐINGIN
Guðni Ágústsson landbúnaðarráð-herra vakti í ræðu sinni á Bún-aðarþingi á sunnudag athygli á
því að sá tími væri liðinn er þróun ís-
lensks landbúnaðar réðst nær eingöngu
af innlendum áhrifavöldum. „Hnattvæð-
ingin hefur náð fótfestu í landbúnaðinum
sem og öðrum sviðum mannlífsins. Í dag
hafa alþjóðlegir samningar og sú stefna
sem einstök ríki eða ríkjahópar taka í
framkvæmd skuldbindinga sinna á þeim
vettvangi mikil áhrif á starfsumhverfi
landbúnaðarins. Framhjá þeirri stað-
reynd verður ekki litið,“ sagði landbún-
aðarráðherra.
Hann sagðist jafnframt vilja kanna til
hlítar hvernig koma mætti stuðningi við
landbúnaðinn fyrir með öðrum hætti en
tíðkast hefði, sem betur samræmdist
þeirri þróun sem alþjóðlegir samningar
boðuðu. „Landbúnaðurinn er í örri þró-
un allt í kringum okkur. Á síðasta ári
lauk til að mynda endurskoðun á sameig-
inlegri landbúnaðarstefnu Evrópusam-
bandsins þar sem gerðar eru grundvall-
arbreytingar á ýmsum þáttum er varða
ríkisstuðning. Verið er að draga úr og
hverfa jafnvel frá beinum stuðningi við
búvöruframleiðslu og miða stuðninginn
frekar við önnur gildi, í samræmi við
hugsunina um fjölþætt hlutverk land-
búnaðarins, t.d. byggðir og umhverfi,“
sagði Guðni. „Þetta gerist í Evrópusam-
bandinu og víðar, m.a. sökum þrýstings
frá samningum Alþjóðaviðskiptastofn-
unarinnar, samningum sem eru ekki síð-
ur áhrifavaldar á okkur hér. Er það lík-
legt að vera til farsældar fyrir íslenskan
landbúnað að ríkisstuðningur hér sé á
annarri sporbraut en gengur og gerist
þegar horft er til framtíðar? Er ekki far-
sælla að hefja aðlögun að því sem koma
skal á okkar eigin forsendum, frekar en
að lenda í nauðvörn á forsendum ann-
arra?“
Svarið við þessum spurningum land-
búnaðarráðherra liggur nokkurn veginn
í augum uppi. Það þýðir lítið að streitast
á móti og reyna að viðhalda núverandi
kerfi ríkisstuðnings við landbúnaðinn ef
umheimurinn stefnir í aðra átt. Það er
miklu skynsamlegra að hefja nú þegar
undirbúning og aðlögun að því, sem lík-
legt er til að verða niðurstaðan í land-
búnaðarviðræðunum á vettvangi Heims-
viðskiptastofnunarinnar (WTO). Á þessu
verða forsvarsmenn bænda að átta sig.
Guðni ræddi sérstaklega um mjólkur-
framleiðsluna og þá staðreynd að kúa-
bændum hefði fækkað mjög á undan-
förnum árum. Hann benti á að
neytendur gerðu nú kröfu um að ávinn-
ingur af hagræðingu í greininni skilaði
sér til þeirra. Hann hefði hins vegar velt
upp þeirri spurningu hversu mikið
bændum mætti fækka án þess að byggð
og lífi í sveitunum væri ógnað. „Búum
fækkar og þau stækka, slík er einfald-
lega þróunin. Hef ég ekki talað fyrir
skerðingu á athafnafrelsi manna í þeim
efnum. Það sem ég hef vakið athygli á er
að það er ekki sjálfsagt að stuðningur
ríkisvaldsins við búvöruframleiðsluna
fylgi mönnum óbreyttur á þeirri braut. Í
hagkvæmni stærðarinnar hljóta að
liggja þau mörk að eðlilegt getur talist
að ríkisstuðningur, þ.e.a.s. fjármunir
skattgreiðenda sem veittir er í þessu til-
felli til mjólkurframleiðslu, dragist sam-
an eftir að þeim mörkum er náð. Ef hag-
ræðing er aðalmarkmiðið, leiðir það ekki
af eðli máls að skýr mörk eiga að vera
fyrir hlutskipti ríkisstuðnings í þróun-
inni og að markaðslögmálin fái í stað
þess í vaxandi mæli að njóta sín?“
Þetta er eðlilegt sjónarmið hjá land-
búnaðarráðherra. Markmiðið á að sjálf-
sögðu að vera að með vaxandi hagræð-
ingu og samkeppnishæfni verði
stuðningur skattgreiðenda við landbún-
aðinn óþarfur. Á meðan sá stuðningur er
fyrir hendi mega menn hins vegar ekki
falla í þá gryfju að haga honum þannig að
bændur hafi ekki hvata til að hagræða,
m.a. með því að stækka búin og auka
sjálfvirkni. Hugsanlega má komast hjá
slíkum vanda með þeim aðferðum, sem
landbúnaðarráðherra gerði sjálfur að
umtalsefni; að greiða bændum fasta
styrki, óháða framleiðslu. En landbún-
aðurinn verður að ná bæði meiri hag-
kvæmni og meiri gæðum, eigi hann að
standast sívaxandi alþjóðlega sam-
keppni.
SIGUR GRÍSKRA HÆGRIMANNA
Grískir hægrimenn fögnuðu sigri íþingkosningunum á Grikklandi á
sunnudag og var þar með bundinn endi á
langt valdaskeið sósíalista. Þessi um-
skipti eru ekki talin boðberi gagngerra
breytinga, enda leitaði Costas Karaman-
lis, leiðtogi Nýs afls, flokks hægri manna,
inn á miðjuna í kosningabaráttunni. Sósí-
alistar, sem hafa verið við völd í hartnær
tvo áratugi, höfðu bakað sér óvinsældir í
röðum sinna traustustu kjósenda með
ýmsum hætti. Flokkur þeirra, Pasok,
hafði legið undir ámæli fyrir spillingu og
hagsmunagæslu. Uppsveifla hefur reynd-
ar fylgt hinum gríðarlegu framkvæmd-
um, sem hleypt var af stokkunum vegna
Ólympíuleikanna í sumar, en hún skilaði
sér ekki til láglaunafólks, sem kvartar
undan hækkandi leigu og verði á nauð-
synjum.
Það vakti athygli að í kosningunum
tókust ekki aðeins á vinstri og hægri,
heldur fulltrúar þeirra ætta, sem mest
létu að sér kveða í grískum stjórnmálum á
liðinni öld. Costas Karamanlis er bróð-
ursonur Konstantíns Karamanlis, sem
var forsætisráðherra 1955–63 og 1974–80
og forseti 1980–85. Costas Karamanlis
þykir ekki litríkur og sú ákvörðun hans að
leita inn á miðjuna var umdeild á sínum
tíma, en hann þykir nú hafa sannað sig.
Andstæðingur hans, George Papandreou,
á ekki síður pólitíska arfleifð að verja. Afi
hans, Georgios Papandreou, varð for-
sætisráðherra þegar Þjóðverjar hörfuðu
frá Grikklandi 1944 og sat þar til út
braust borgarastyrjöld sama ár. Hann
komst aftur til valda 1963–65. Nokkrum
árum eftir lok herforingjastjórnarinnar
varð sonur hans, Andreas Papandreou,
forsætisráðherra og sat frá 1981–1989 og
aftur frá 1993–1996. Georgios Papandr-
eou þykir líkjast afa sínum og persónu-
legar vinsældir hans hafa mælst meiri en
vinsældir Karamanlis, en það dugði ekki
til að leiða flokkinn til sigurs.
Eitt fyrsta verk Karamanlis var að lýsa
yfir því að Ólympíuleikarnir yrðu haldnir
með glæsibrag. Hann er mikill Evrópu-
sinni og fylgir þar í fótspor föðurbróður
síns, sem leiddi Grikki inn í Evrópusam-
bandið árið 1979. Það verður ekki auðvelt
fyrir hann að taka yfir stjórnkerfi, sem
sósíalistar hafa ráðið yfir svo lengi, og
hans bíður það erfiða verkefni á tímum
þverrandi styrkja frá Evrópusambandinu
að tryggja áframhaldandi hagvöxt eftir
að Ólympíuleikunum lýkur. Afgerandi 30
sæta meirihluti á þingi ætti hins vegar að
færa honum sjálfstraust til aðgerða.
BJÖRN Bjarnason, dóms- ogkirkjumálaráðherra, kynnti ádögunum eflingu sérsveitar lög-reglunnar; fjölgun sérsveitar-
manna úr 21 í 50 á næstu árum og flutning
þeirra frá lögreglunni í Reykjavík til rík-
islögreglustjóra, þar sem sérsveitin verður
gerð að sérstakri stoðdeild. Breytingin tók
gildi 1. mars síðastliðinn þegar 16 sérsveit-
armenn fluttust undir embætti ríkislög-
reglustjóra. Tíu lögreglumenn verða í stað
þeirra ráðnir til lögreglunnar í Reykjavík.
Verða 30–35 milljónir settar í eflingu lög-
reglunnar í ár vegna þessara skipulags-
breytinga, en talið er að kostnaður við frek-
ari stækkun sveitarinnar nemi um 250
milljónum króna, þegar allt er talið.
Björn segir að hann hafi talið tímabært að
efla öryggi lögreglunnar og búa sérsveitina
þannig úr garði að hún geti gripið inn hvar
sem er og hvenær sem er og verið tiltæk til
að skapa öllum lögreglumönnum í landinu
öruggara starfsumhverfi.
Því hefur verið velt upp, m.a. í umræðum
utan dagskrár á Alþingi, hvort efling sér-
sveitarinnar sé fyrsta skrefið í átt að ís-
lenskum her. „Mér finnst þær umræður
vera frekar til þess fallnar að draga athygl-
ina frá kjarnanum í þessum ráðstöfunum og
drepa málinu á dreif. Þetta snýst fyrst og
fremst og einvörðungu um það að lögreglan
á Íslandi sé í stakk búin til að takast á við
sem flest viðfangsefni sem falla undir lög-
reglu og lögregluverkefni. Þetta er ekki
þannig að við séum að þjálfa menn til að
taka þátt í hernaðaraðgerðum,“ segir
Björn.
Skilin milli hers og lögreglu
ógreinilegri en áður
„Skilin á milli hers og lögreglu eru að
mörgu leyti að verða ógreinilegri en áður
vegna þeirrar hættu sem við stöndum
frammi fyrir, en herinn er eitt og lögreglan
annað, engu að síður,“ segir Björn. Hann
bendir á að sérsveitin muni áfram starfa
innan ramma lögreglulaganna. „En hlut-
verk lögreglu, við þær aðstæður sem hafa
skapast í heiminum, við mat á þeirri hættu
sem getur steðjað að þjóðfélögum, tekur
náttúrlega mið af aðstæðum á hverjum
tíma. Við erum ekki lengur í umhverfi þar
sem menn geta sagt: „Þetta er óvinurinn,
hann er þarna og hann mun koma þessa
leið.“ Við erum frekar í umhverfi þar sem
menn búa um sig með leynd innan þjóðríkj-
anna og ætla, eftir að þeir eru búnir að
koma sér þar fyrir, að grípa til ráðstafana til
að ógna öryggi borgaranna. Þar verða menn
líka að skilja á milli herafla annars vegar og
lögreglu hins vegar. Æ meiri áhersla er lögð
á öryggisgæslu sem byggist á lögreglusveit-
um og að þær séu sveigjanlegar og til taks
til að sinna verkefnum sem ekki voru áður á
dagskrá og menn hugleiddu ekki með sama
hætti og gert er núna,“ segir Björn.
Hann segir heimavarnir vera af öðrum
toga. „Ég hef verið og er málsvari þess að
bandarískt varnarlið sé hér á grundvelli
varnarsamnings við Bandaríkin. Það er
ekki svo að lögreglan komi í stað varnarliðs-
ins, ég er ekki að búa neinn undir það. Ef
varnarliðið færi þyrftum við að líta á málin í
öðru samhengi en þessu.“
Viljum ekki hafa erlenda menn í
ákveðnum verkefnum
Aðspurður segir hann að sérsveitin muni
þó gegna ákveðnu hlutverki í vörnum lands-
ins. „Jú, að sjálfsögðu gerir hún það á þeim
sviðum sem við viljum og teljum okkur hafa
getu til að sinna sjálf. Hún hefur gert það
frá 1979, þegar hún var stofnuð. Þessi við-
fangsefni eru að breytast og þau eru orðin
þess eðlis að við viljum ekki láta erlenda
menn sinna þeim. Við eigum að gera það
sjálf og verðum að þjálfa innlenda menn til
að sinna þeim og taka á þeim, gæslu mann-
virkja og viðkvæmra þátta í innviðum þjóð-
félagsins. Eins og allar þjóðir, höfum við
gagn af því að vera í öflugu varnarsamstarfi
og skilgreina öryggishagsmuni okkar þann-
ig að þeir falli að öryggishagsmunum ann-
arra þjóða. Í því efni er mikils virði að vera
með tvíhliða varnarsamning við Bandaríkin
og eiga aðild að Atlantshafsbandalaginu.“
Er sérsveitin að taka við einhverju hlut-
verki af hernum?
„Nei, hún er ekki að gera það. Á hinn bóg-
inn er óhjákvæmilegt skilgreina öryggis-
gæslu, t.d. vegna orkumannvirkja á annan
hátt en við höfum gert til þessa. Við þurfum
að svara spurningu eins og þessari: Hver
eru skotmörk hryðjuverkamanna og hvaða
ráðstafanir gerum við? Þessum spurningum
eigum við að svara á eigin forsendum og
eiga samstarf við aðra um framkvæmdina
eftir því, sem nauðsynlegt er. Hér hafa verið
æfingar, t.d. Samvörður og Norðurvíking-
ur, og þar hafa menn m.a. farið á staði sem
eru viðkvæmir í þessu tilliti.
Við byggjum á því að fleiri komi að mál-
um ef á þarf að halda. Allar þjóðir Atlants-
hafsbandalagsins treysta á öryggistrygg-
inguna í 5. gr. Atlantshafssáttmálans um að
árás á einn sé árás á alla, en þessi grein hef-
ur aðeins einu sinni verið virkjuð síðan 1949
– það var eftir árásina á New York og Wash-
ington 11. september 2001. Það var gert til
þess að minna á samheldni og viðbrögð allra
ef það yrði gert meira,“ segir Björn.
Má segja að þessi efling sérsveitarinnar
núna tengist eitthvað hugmyndum Banda-
ríkjamanna um að draga úr viðverunni hér?
„Nei, hún er ekki í tengslum við varn-
arliðið, eins og ég hef margsagt, enda erum
við ekki að skilgreina verkefni sérsveitar-
innar öðruvísi en þau hafa verið skilgreind á
undanförnum árum, þótt eðli þeirra kunni
að hafa breyst. Við erum ekki að breyta lög-
reglulögunum, sérsveitin starfar innan
sömu lagaákvæða og áður,“ segir Björn og
bætir við að forsendan fyrir þeim ákvörð-
unum sem hafa verið teknar um sérsveitina
sé miklu nær daglegu lífi en allar vangavelt-
ur um varnarliðið. Hann hafi lagt mat á
stöðu lögreglunnar og talið nauðsynlegt að
styrkja innviði hennar og þ.m.t. öryggi
borgaranna.
„Sagt hefur verið, að einhver bernsku-
draumur minn sé að rætast með því að efla
lögregluna. Mig dreymir enga lögreglu-
drauma og lifi almennt ekki í draumaheimi.
Hér horfist ég einfaldlega í augu við kaldan
veruleika og hef unnið þessum tillögum
fylgi á þeim forsendum. Til að tryggja ör-
yggi borgaranna er óhjákvæmilegt að stíga
þetta skref,“ segir hann.
Sveitin mun taka að sér
ný verkefni
Sérsveit lögreglunnar var stofnuð árið
1981 á formlegan hátt, en grunnur lagður að
henni árið 1979. Hún er þjálfuð til að sinna
margvíslegum verkefnum. Björn nefnir að
eitt af hlutverkum sveitarinnar sé að gæta
öryggis einstaklinga, þar á meðal öryggis
erlendra gesta sem hingað koma auk þess
að geta tekist á við óaldarflokka og hafa
stjórn á slíkum hópum. Einnig nefnir hann
áhlaupsaðgerðir á byggingar, flugvélar,
skip og annað slíkt.
Björn segir að ýmis ný verkefni muni
bætast á könnu sérsveitarinnar á næstunni,
t.d. hvað flug- og siglingavernd varðar og
eins gegni sérsveitarmenn mikilvægu hlut-
verki í friðargæslu. Þetta séu verkefni sem
Ísland taki að sér sem sjálfstætt ríki og
þurfi að hafa bolmagn til að sinna. Efling
sérsveitarinnar komi m.a. til vegna þessara
nýju verke
það betur e
11. septem
halda uppi
um en áður
Björn ne
urflugvelli
irgengist rí
„Það eru u
flugumsjón
sjáum það
kemur upp
hvað slíkt.
gerst sem
að sinna og
um sé að ræ
varnarsvæ
inga um sig
ari áhersla
„Þessir
gæslu. Við
skuldbindin
að það er a
verkefni. Þ
til að kanna
sýklavopna
niðurstöðu
alveg sann
ur fram að
gerðir til a
mun sérsve
Björn.
H
Telur þú
verkum?
„Ég tel
leggi á ráði
landi. Ég s
lokað.“ Bjö
hjá því sem
t.d. ekki úti
dalsjökli e
bóginn og
hann í fyrr
veitingu til
áhættumat
Björn segir
bóginn er ó
an hátt en
eru skotmö
Efling sérsveitar lögreglu ekki kostnaðars
„Fleira hættul
inum en óblíð
Dómsmálaráðherra segir ekki útilokað að hryðjuverka-
menn láti að sér kveða á Íslandi og því sé nauðsynlegt
að hafa áætlanir og viðbragðskerfi til að bregðast við
slíkri vá. Efling sérsveitar lögreglunnar sé ekki skref í
átt að íslenskum her, en skilin milli hers og lögreglu séu
að mörgu leyti að verða ógreinilegri en áður vegna
breyttrar heimsmyndar og nýrra ógna sem steðji að.
’Sagt einhve
ur min
með þv
una. M
lögreg
almen
heimi.