Morgunblaðið - 09.03.2004, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. MARS 2004 35
En hvers vegna fór hann aldrei
alla leið? Við þeirri spurningu er
sjálfsagt ekki neitt eitt svar. Heim-
urinn er fullur af góðum píanóleik-
urum og samkeppnin afar hörð. Í
Bandaríkjunum var það talin nauð-
syn slíku fólki að tryggja sér þjón-
ustu umboðsmanna, sem létu sér
ekki nægja gróðavonina ef vel gengi,
en kröfðust fyrirframgreiðslu sem
flestum var ofviða. Hæfni var nauð-
synleg, en fjárhagur réð mestu um
framganginn. Meðal skólasystkina
minna í Yale-háskóla þekkti ég fram-
úrskarandi listamenn sem urðu að
lúta þessu lögmáli.
Þegar Rögnvaldur var unglingur
bauðst honum þátttaka í sundknatt-
leiksliði sem fór á Ólympíuleikana í
Berlín 1936. Þvert gegn ráði kennara
síns Árna Kristjánssonar, sem Rögn-
valdur mat allra manna mest, stóðst
hann ekki freistinguna og tók þessu
boði. Þar hlaut hann meiðsl á hand-
legg sem háðu honum ævilangt og
komu sér verst þegar mest á reyndi,
enda var honum ekki tamt að hlífa
sér og hefur eflaust oft æft sig meir
af kappi en forsjá miðað við þessar
aðstæður.
Skömmu fyrir heimförina frá Am-
eríku 1945 hélt Rögnvaldur tónleika í
National Gallery of Art í Washington
sem hlutu frábæra dóma hörðustu
gagnrýnenda stórblaða í borginni.
Thor Thors sendiherra lagði hart að
Rögnvaldi að fylgja eftir þessum
sigri og hætta við heimförina að svo
stöddu. En Rögnvaldur fór heim, þar
sem fátt beið hans annað en brauð-
stritið.
Ég held að Rögnvaldur hafi alltaf
séð eftir að hafa ekki í þessi tvö skipti
hlítt ráðum manna sem vildu honum
vel, og efalítið hefði ævi hans þá orðið
önnur en raun varð á.
Missir Rögnvalds var mikill og sár
þegar Helga féll frá. Í víðara skiln-
ingi varð allur heimurinn annar og
verri eftir fráfall hennar. Hún var
jarðsett á þeim mikla örlagadegi 11.
september 2001. En hann bar sig
furðu vel, og naut þess að hann var
vinmargur, enda tryggur vinum sín-
um. Og enn sem fyrr var gaman að
hitta Rögnvald og ræða við hann.
Það eru ekki nema nokkrar vikur
síðan að hann var hjá mér kvöld-
stund ásamt Skúla Halldórssyni tón-
skáldi. Eftir að Skúli, sem var okkar
elstur, var farinn heim sátum við
Rögnvaldur enn langa stund tveir
einir á tali og skorti ekki umræðu-
efni. En hvorugan grunaði að þarna
var að líða okkar síðasta samveru-
stund.
Við Sigurjóna Jakobsdóttir send-
um sonum Rögnvalds og Helgu og
fjölskyldum þeirra innilegar samúð-
arkveðjur.
Jón Þórarinsson.
Kveðja frá
Tónlistarskólanum í Reykjavík
Með Rögnvaldi Sigurjónssyni er
genginn einn litríkasti tónlistarmað-
ur þjóðarinnar. Í hartnær fjörutíu ár
var Rögnvaldur einn af aðalpíanó-
kennurum Tónlistarskólans í
Reykjavík og vann hér mikið og óeig-
ingjarnt starf. Áhrifa hans á íslenskt
tónlistarlíf gætir enn í þeirri arfleifð
sem hann skildi eftir sig og list hans
lifir eftir daga hans í þeim fjölmörgu
hljóðritunum sem hann gerði á sinni
löngu starfsævi.
Það er á margan hátt erfitt að
henda reiður á jafnhuglægri eða öllu
fremur hjartlægri grein eins og tón-
list er þar sem ekki er neinn algildur
mælikvarði á áhrifamátt listarinnar.
Grunnþáttur tónlistarinnar, rétt
nóta á réttum stað, er að vísu tiltölu-
lega einföld aðferðafræði sem bygg-
ist á ögun og nákvæmni en þegar róið
er á djúpmiðin vandast málið og full-
yrða má að fáum er gefinn sá hæfi-
leiki að miðla þeirri siglingafræði til
komandi kynslóða. Rögnvaldi var
gefinn þessi hæfileiki sem hann skil-
aði af örlæti til allra sem voru til-
búnir að meðtaka fölskvalausar skoð-
anir hans á flutningi tónlistar. Hann
gat gert sig skiljanlegan um óræða
hluti listar sinnar á máli sem venju-
legur alþýðumaður gat skilið. Þessi
blanda af afburða listamanni sem bjó
yfir feiknamikilli leikni á hljóðfæri
sitt samhliða afburða þekkingu á öllu
sem viðkom klassískri tónlist og al-
þýðlegt yfirbragð þar sem oflof og
upphafning áttu engan samastað ein-
kenndu allt fas hans. Hann var eins
og fersk norðanáttin, hrein og tær. Á
sama tíma viðkvæmur og brothætt-
ur. Þetta virðast ef til vill vera and-
stæður en þegar betur er að gáð fara
allir þessir þættir saman og mynda
það landslag sem við búum í á okkar
landi. Þessi aðlögun heimsmenning-
arinnar að séríslenskum kennileitum
var í raun sterkasti persónuþáttur
Rögnvalds. Með því að missa aldrei
sjónar á arfleifð sinni hvort heldur
sem var á listrænan eða þjóðlegan
hátt sýndi hann fram á hvernig flétta
mætti saman þessa að því er virðist
ólíku þætti í eina órjúfanlega heild.
Fyrir hönd Tónlistarskólans í
Reykjavík þakka ég Rögnvaldi sam-
fylgdina og sendi aðstandendum
hans okkar innilegustu samúðar-
kveðjur.
Kjartan Óskarsson skólastjóri.
Kveðja frá
Nýja tónlistarskólanum
Í anddyri Nýja tónlistarskólans
hefur verið kveikt á hvítu kerti frá
því á mánudagsmorgun. Við hliðina á
því er falleg mynd af Rögnvaldi, á há-
tindi lífs hans.
Á laugardaginn var var Dagur tón-
listarskólanna. Í Nýja tónlistarskól-
anum var verið að taka myndir af
kennurunum að störfum, hverjum
inni í sinni stofu með nemanda sínum
eða nemendum. Eftir hádegi var „op-
ið hús“ og dagurinn endaði með helj-
armiklum tónleikum. En hvernig var
þetta með Rögnvald? Hafði nokkur
séð hann? Var hann kominn og far-
inn? Kannski hafði hann verið seinn
fyrir og ekki komist? Hann hafði ætl-
að í fimmtugsafmæli tengdadóttur
sinnar um kaffileytið. Samt ekki líkt
honum að láta ekki vita. Það svaraði
náttúrlega enginn símanum þennan
dag í skólanum.
Um kvöldmatarleytið kom fregnin
um andlát Rögnvalds. Hún var þung
og sár, og óskiljanleg, óásættanleg,
þrátt fyrir árin hans 85. Ekki síst
nemendum hans. En líka samkenn-
urum og öðrum vinum í skólanum.
Það var um miðjan níunda áratug-
inn að bóndi minn, Ragnar Björns-
son, stofnandi og skólastjóri Nýja
tónlistarskólans, kom heim með þær
makalausu fréttir að Rögnvaldur
Sigurjónsson ætlaði að koma og
kenna hjá okkur, í Nýja tónlistar-
skólanum. Gat þetta verið satt?
Hann sem kenndi í Tónlistarskólan-
um í Reykjavík og hafði kennt þar
áratugum saman? – Tónlistarskólinn
í Reykjavík átti hann! Ójú! – Að af-
loknu ævistarfi, sem flestum hefði
fundist ærið, var bara byrjað upp á
nýtt. Nýr kennari í nýjum skóla. –
Yfirkennari í píanódeildinni. – Stoð
og stytta skólans – til dagsins í dag. –
Já, á morgun líka! Sú jörð sem Rögn-
valdur hefur verið að yrkja í Nýja
tónlistarskólanum í tæpa tvo áratugi
ber stöðugan og ríkulegan ávöxt. Síð-
asta kvöldið hans sat ungur maður
við kné meistara síns. – Hann hafði
komið í skólann, austan af landi
haustið 2002, til að fá að nema hjá
Rögnvaldi Sigurjónssyni. – Báðir
voru glaðir og reifir þegar leiðir
skildi þetta kvöld, stundu fyrir mið-
nætti. Námsmaðurinn ungi gekk
fagnandi mót framtíð sinni, hugsaði
hvílíkt lán það væri að þiggja lærdóm
af þessum manni. – Meistarinn gekk
á vit annarra heima. – Já, við erum
öll, jafnt nemendur og kennarar sem
annað starfsfólk Nýja tónlistarskól-
ans, af hjarta þakklát fyrir að hafa
fengið að njóta víðfeðmrar reynslu
Rögnvalds Sigurjónssonar, ástar
hans og þekkingar á listinni, visku og
vináttu. Og síðast en ekki síst list-
arinnar að gera lífið endalaust
skemmtilegt.
Hjónaminning: Haustið 1983 kom-
um við Ragnar okkur upp sumarbú-
stað í Hvalfirðinum. Frá sumrinu
1984 til sumarsins 1995 var það næst-
um ófrávíkjanleg regla að Helga og
Rögnvaldur heimsæktu okkur í
sveitina.
Mynd úr Hvalfirði: Rögnvaldur á
skóhlífum í rykfrakka og með hatt,
að reyna að finna bláskel milli hleina.
Það er kalsarigning þennan síðsum-
ardag í Hvalfirðinum. Með þykk
nærsýnisgleraugun á nefinu reynir
hann að fóta sig í stórgrýttri fjör-
unni. Allt í einu réttir hann fram
kulvísa spilafingurna, sem liðagigtin
er búin að skemma. „Helga-a, er
þetta ekki skel, er þetta nokkuð
steinn?“ „Jú, jú, elsku Röggi minn,
þetta er skel.“ „Og þetta – og þetta?
Þetta eru skeljar?“ „Já, elsku Röggi
minn! Þetta eru þær stærstu og fal-
legustu skeljar sem ég hef nokkru
sinni séð. Ég skil bara ekkert í því
hvernig þú fórst að því að finna þær.
Við Beggó vorum alveg búnar að fín-
kemba fjöruna þarna.“ Röggi tölu-
vert góður með sig: „Ja, það er nefni-
lega það.“ Önnur mynd úr
Hvalfirðinum: Rögnvaldur lætur
sársaukann í fingrunum lönd og leið,
situr við litla sumarbústaðar-píanóið
hans Ragnars og spilar Liszt. Þetta
hlýtur að vera kraftaverk! Svo er
hann allt í einu kominn út í gamla
Vínarslagara. „Helga, komdu og
syngdu þetta!“ Árið er 1990 og skrif-
að stendur að Helga sé fædd 1918.
Eitthvað er hér sem passar ekki!
Unga stúlkan sem er að syngja þetta
austurríska dægurlag, full af æsku-
þokka og vingsar sér létt eftir laginu,
hún getur ekki verið komin á áttræð-
isaldur! „Stúlka litla“ ávarpaði Helga
mig stundum, stóra, miðaldra, jafn-
vel roskna, sjálf eins og álfakropp-
urinn mjói og síung.
Sumarið 1979 voru þeir Rögnvald-
ur og Ragnar kallaðir til Kaup-
mannahafnar til nefndarstarfa að
velja vinningshafa til Norrænu tón-
listarverðlaunanna. Og aldrei slíku
vant voru þeir þarna í „Nordisk mus-
ikraad“ svo múraðir að þeir buðu
mökunum líka. Meira að segja með
flugi alla leið frá Íslandi. Úr því við
vorum komin þarna fjögur saman,
alla leið til Kaupmannahafnar alger-
lega frítt, ákváðum við halda eitthvað
frekara út í heim. Meðan herrarnir
sátu á þingum gerðum við Helga víð-
reist um ferðaskrifstofurnar að finna
okkur ódýra pakkaferð. Helst lang-
aði okkur til Prag eða Varsjár, en
fjárráðin leyfðu í besta falli vikuferð
til Rómar. „Ég verð nú bara að segja
það, að mér finnst það ansvílli hart,
að svona listamenn eins og Röggi og
Ragnar skuli ekki hafa efni á því að
fara með konurnar sínar til Prag,
einu sinni á ævinni. Eins og þeir eru
búnir að kynna íslenska músík út um
víða veröld.“ Þetta var nú reyndar
það svæsnasta sem ég heyrði ganga
út af munni Helgu Egilson, þau
fjörutíu ár sem við vorum vinkonur.
Já, ferðin til Rómar varð það. Þar
sem Mafían var á hverju horni og
Rögnvaldur albúinn að slá hvaða
mafíósa sem var kaldan, ef á þurfti að
halda. – Og ferðin til Ortisei í Dóló-
mítafjöllum, að halda upp á áttræð-
isafmæli Sigurðar Demetz með ætt-
ingjum hans og vinum á
æskustöðvum hans. Og allt rallið um
Austurríki og Sviss. Allir brandar-
arnir sem ultu upp úr honum Rögn-
valdi. Grallaraskapur og hlegið af
hjartans lyst. Og kærleikurinn og
vináttan, sem þessi yndislegu hjón
hafa umvafið okkur Ragnar og dætur
okkar alla tíð. Heimsborgararnir
Helga og Rögnvaldur, sem áttu höfð-
ingja að vinum, voru eins lítillát og
hógvær og þau voru miklar mann-
eskjur, gáfuð og góð.
Blessuð sé minning þeirra. Guð
blessi ástvini þeirra alla.
Sigrún Björnsdóttir, skóla-
stjóri Nýja tónlistarskólans.
„Í dag er þriðji í konsert.“ Það var
hátíð á heimili Rögnvalds og Helgu
þegar ég hringdi í þau nýkomin heim
úr námi erlendis. Mig langaði að
heyra í mínum gamla kennara. Það
var Helga sem var í símanum. Rögn-
valdur var nýbúinn að halda tónleika
og gleði ríkti á heimilinu. Rögnvaldur
og Helga voru sérlega samrýnd hjón.
Gleði þeirra var gagnkvæm eftir góð-
an konsert. Fátt eða ekkert jafnaðist
á við góða tónleika í þeirra huga.
Mikil og þrotlaus vinna lá þar að
baki, það vissu þau bæði manna best.
Rögnvaldur var kennari minn í
Tónlistarskólanum í Reykjavík öll
mín unglingsár og leiðbeindi mér að
lokum til einleikaraprófs, þess fyrsta
af þeim toga frá Tónlistarskólanum í
Reykjavík. Hann var einlægur, hisp-
urslaus og hreinskiptinn í viðmóti.
Kennsla hans bar kunnáttu hans sem
mikilhæfs píanóleikara glöggt vitni.
Hann hafði unun af því að segja nem-
endum sínum til og fylgdu oft
skemmtilegar frásagnir af lífs-
reynslu hans sjálfs. Gleði hans þegar
hann lék á flygilinn kom beint frá
hjartanu. Hann hafði svo mikil áhrif
á mig að ég ákvað þegar á fyrsta ári í
menntaskóla að hætta öllu óþarfa
námi staðráðin í að gera tónlistina að
lífsstarfi mínu. Ég man að Rögnvaldi
þótti það djörf ákvörðun en studdi
hana samt eftir mætti og veitti mér
af örlæti sínu mun fleiri kennslu-
stundir en honum bar skylda til. Á
sumrin þegar Tónlistarskólinn var
lokaður tók hann mig í tíma heima
hjá sér. Það voru bestu stundirnar.
Yfirleitt var Helga heima og tók á
móti mér. Ég held að henni hafi þótt
það skylda sín að fylgjast vel með
nemendum Rögnvalds. Oft á tíðum
var tekin fram stóra úrklippubókin
þar sem minningar um tónlistarferil
Rögnvalds voru geymdar. Á opinská-
an og einlægan hátt sögðu þau mér
bæði frá litríkum tónlistarferli Rögn-
valds, sigrum sem ósigrum. Minnis-
stæðir eru mér ýmiss konar erfið-
leikar sem hann varð að þola á verstu
tímun eins og t.d. ofreyndur fingur
rétt fyrir tónleika erlendis en aldrei
uppgjöf hvað sem á dundi heldur
brennandi áhugi og óbugandi bar-
áttuþrek. Oft á tíðum þegar tími
vannst til setti hann plötu á fóninn og
leyfði mér að hlusta á túlkun frægra
píanóleikara á verkum sem ég var að
fást við. Mér fannst undravert
hversu gjörkunnugur hann var mis-
munandi tækni hinna ýmsu píanó-
leikara.
Á þessum unglingsárum lét hann
mig þrælast í gegnum hin erfiðustu
verk. Það tók mig auðvitað ómældan
tíma að ná nokkrum tökum á þeim.
En þegar þau loksins hljómuðu var
það sigur okkar beggja. Oft hefi ég
hugsað um það síðan að það var á
þessum árum sem ég lærði að bera
takmarkalausa virðingu fyrir góðum
tónlistarflutningi og um leið rann
upp fyrir mér hversu gefandi mikil
og einbeitt vinna er. Þannig var lagð-
ur grunnur að lífsstarfi mínu.
Skömmu eftir að ég lauk námi hjá
Rögnvaldi fór ég til Þýskalands í
framhaldsnám. Sú hamingja féll mér
þar í skaut að finna þar hljóðfæri
skylt píanóinu sem höfðaði enn
sterkar til mín og ákvað ég að
mennta mig í semballeik. Mér duldist
ekki að Rögnvaldur varð fyrir von-
brigðum með að ég hafði yfirgefið
hljóðfæri hans, flygilinn, en þó fylgd-
ist hann ávallt með mér og kom að
jafnaði á tónleika mína. Í haust er
hann hélt upp á 85 ára afmæli sitt gaf
ég honum í minningu fyrri kennslu-
stunda hans geisladisk með leik Art-
ur Schnabel píanóleikara. Nokkrum
dögum seinna hringdi hann í mig til
að þakka mér gjöfina. Það lá vel á
honum. Eins og oft áður spurði hann
hvernig gengi. Í lok samtalsins, sem
varð okkar síðasta, sagði hann hlýleg
orð um semballeik minn sem hann
hafði nú sæst við. Þessi orð hans
glöddu mig og munu fylgja minningu
hans, áhrifamesta kennara míns.
Helga Ingólfsdóttir.
Við áttum von á okkar kæra,
skemmtilega og einstaka vini í kvöld-
verð eftir viku þegar síminn hringdi
og annar sameiginlegur vinur sagði
okkur frá óvæntu andláti Rögnvald-
ar. Á slíkri stund vantar orð. Tárin
finna sinn farveg. Hann var að vísu
aldraður að árum, en ungur í sálinni
og fullur starfsorku – sem benti til
góðrar heilsu, hugurinn skýr og lif-
andi einsog alltaf. Í það minnsta
hvarflaði varla að nokkrum manni að
hann væri að kveðja, svona fyrir-
varalaust – þó að hálfníræður væri.
Vinir Rögnvaldar og Helgu Egil-
son voru stór og skrautlegur hópur á
öllum aldri, allt frá ungum nemend-
um í Nýja tónlistarskólanum til tón-
listarmanna (sem margir eru gamlir
nemendur og samkennarar), rithöf-
unda og ráðherra menntamála (nú
kominn á eftirlaun); athafnamenn,
sendiherrar og þeirra frúr; Jón
Guðni, Einar Karl og Steinunn (þau
síðastnefndu nágrannar frá Þórs-
götuárunum), svo ekki sé minnst á þá
sem látnir eru á undan þeim hjónum,
nóbelskáld og höfðingjar í tónlistinni.
Rögnvaldur og Helga gleymast
ekki þeim sem urðu þeirrar gæfu að-
njótandi að eignast þau að vinum.
Um glæsilegan tónlistarferil
Rögnvaldar munu aðrir fjalla, en
ekki er að efa að hrífandi skapgerð í
bland við músíkalskt innsæi hafi
fleytt honum langleiðina í heims-
frægð. Þrálát handamein bundu
enda á þær væntingar.
Þessi ljúfi og skemmtilegi og hug-
rakki maður, sem lét hvorki von-
brigði né mótlæti buga sig (höldum
að honum hafi þótt beiskja leiðinlegt
ef ekki ómerkilegt ástand), hafði ein-
stakt næmi fyrir því skoplega í um-
hverfinu og mannlegum tilburðum.
Hann gat líka orðið steinhissa á því
sem hann sá og heyrði, og hver láir
honum. Hann var „jarðbundinn“ í
góðri merkingu orðsins, lítið fyrir há-
stemmt hjal um lífið og listina eða
bara „eilífðarmálin“. Geðríkur var
hann og lá ekki á skoðun sinni ef rétt-
lætiskennd hans, sem var ótvíræð,
var misboðið. Hreinskilni og hug-
rekki voru hans aðalsmerki.
Þessi persónueinkenni áttu án efa
þátt í að móta túlkun hans á ólíkum
tónverkum (maður minnist Brahms-
konsertanna, svo ekki sé minnst á
Liszt og Chopin). Píanóleikur hans
var alltaf lifandi og ferskur, stíltil-
finningin örugg og öfgalaus. Hann
elskaði tónlistina of mikið til að of-
bjóða henni. Vitnisburður um kunn-
áttu og flotta skapgerð.
Þessvegna var svo gaman að
hlusta á hann leika á Steinwayinn
sinn – ekki síst píanóljóð eftir einka-
vini sína Schubert, Schumann og
Chopin, og líka sín eigin! Dýrmætt að
eiga hljóðritanir, sem hefðu mátt
vera fleiri (við minnumst upptöku á
4. konserti Beethovens, sami fersk-
leikinn og músíkalska innsæið – en
vantar kadensuna, og því ekki útgef-
in).
En nú er kveðju- og saknaðar-
stund. Hugurinn hjá Þór og Geir,
Guðlaugu og afabörnum, Ingu og
ástvinum öllum.
– Kæri vinur! Þökk fyrir vinátt-
una, heilindin, skemmtilegheitin,
húmorinn og allt hitt!
Bergljót og Oddur.
Ljósmynd/Ólafur K. Magnússon
Rögnvaldur og Helga á fornum slóðum í Bankastræti.
 Fleiri minningargreinar
um Rögnvald K. Sigurjónsson bíða
birtingar og munu birtast í blaðinu
næstu daga.