Morgunblaðið - 09.03.2004, Blaðsíða 34

34 ÞRIÐJUDAGUR 9. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
S
UMT vitum við ekki
hvernig á að skilja og
túlka í Biblíunni, hún
er full af mótsögnum
eins og annað í lífinu.
Samt halda jafnt íslenska þjóð-
kirkjan sem kaþólska kirkjan
fast við þá stefnu að ekki megi
leyfa samkynhneigðum að gift-
ast. Það sé ekki leyft í Biblíunni,
hafi aldrei verið leyft og hljóti
því að vera bannað. En er öruggt
að alltaf sé þar rétt farið með
allt, einnig orð Frelsarans, og
hvergi rétt að velja og hafna?
Margt sanntrúað fólk segir að
þannig getum við ekki hagað
okkur. Biblían sé ekki eins og
hvert annað hlaðborð. En í reynd
höfum við stundað þá iðju í
margar aldir
að hnika til
þegar við
sjáum að
Ritningin er
ekki aðeins
Guðs orð
heldur líka rit sem spratt upp úr
sögulegu umhverfi í fátæku og
frumstæðu þjóðfélagi. Sumt í
henni er innblásinn skáldskapur
en ekki leiðsögn.
Í hjónabandsformálanum er
vissulega sagt skýrum orðum að
karl og kona gangi hjónaband,
hvergi minnst á að það geti einn-
ig gert tveir af sama kyni. En
mætti þá ekki breyta formál-
anum þegar samkynhneigðir
ganga í hjónaband, ætli Guð
myndi ekki fyrirgefa okkur það?
Fróðir menn hafa leitað uppi
ýmislegt í Biblíunni um hjóna-
bandið og samskipti kynjanna
sem varla hefur sömu skírskotun
til okkar núna og sjálfur kjarninn
í kærleiksboðskap Jesú Krists,
að við eigum að elska og fyr-
irgefa.
„Og sá sem gengur að eiga frá-
skilda konu, drýgir hór,“ segir
hann í 5. kafla guðspjalls Matte-
usar. Þetta er afar skýrt. Ætla
Bush Bandaríkjaforseti og menn
hans þá að ógilda öll hjónabönd
þar sem annar aðilinn hefur áður
skilið? Það ættu þeir að gera til
að vera sjálfum sér samkvæmir.
Í sjöunda kafla Mósebókar
bannar Guð Ísraelsmönnum að
taka sér maka meðal þjóðanna
sem bjuggu fyrir í landinu. Núna
myndum við segja að slík fyr-
irmæli væru ekkert annað en
kynþáttahatur. Við hunsum þau.
Fjallræðan er í 5. kafla Matte-
usarguðspjalls og þar segir
Kristur: „Þér hafið heyrt, að sagt
var: „Þú skalt ekki drýgja hór.“
En ég segi yður: Hver sem horfir
á konu í girndarhug, hefur þegar
drýgt hór með henni í hjarta
sínu.“
Fyrirmælin í 5. Mósebók um
ekkjur eru skýr. „Mágur hennar
skal ganga inn til hennar og taka
hana sér fyrir konu og gegna
mágskyldunni fyrir hana en
fyrsti sonurinn, er hún fæðir,
skal teljast sonur hins látna
bróður hans, svo að nafn hans
afmáist ekki úr Ísrael.“
En hverjar eru skyldur kon-
unnar? Lítum í Efesusbréf Páls
postula. „Verið hver öðrum und-
irgefnir í ótta Krists: Konurnar
eiginmönnum sínum eins og það
væri Drottinn.“ Og í fyrra bréf-
inu til Tímóteusar: „Ekki leyfi ég
konu að kenna eða taka sér vald
yfir manninum, heldur á hún að
vera kyrrlát.“ Í þriðju Mósebók
eru reglur um hjúskap presta.
„Ekkju eða konu brott rekna eða
mey spjallaða, skækju, eigi skal
hann slíkum kvænast, heldur
skal hann taka sér fyrir konu
mey af þjóð sinni.“
Sumt sem sagt er í Biblíunni
um sambúð hjóna er auðvitað
saklausara þótt það verði að telj-
ast – já eigum við að segja frem-
ur karllægt? „Betra er að búa í
eyðimerkur-landi en með þras-
gjarnri og geðillri konu,“ segir í
21. kafla Orðskviðanna.
Þrátt fyrir þetta eru Biblían og
kristin trú okkur dýrmæti sem
koma fyrst almennilega í ljós
þegar þau týnast. Tómlæti gagn-
vart trúnni, glott þegar minnt er
á sannindi sem forfeðurnir hafa
tileinkað sér gegnum árþúsundin,
er eitt hvimleiðasta einkennið á
reigingslegum menntamönnum í
vestrænum löndum. Stundum
fullyrða þeir spekingslega að
trúarbrögðin séu aðalorsök
hörmunga og mannvíga. Þá
gleymist að þeir Stalín, Hitler og
Maó voru allir guðleysingjar og
drápu samanlagt fleira fólk en
tölu verður á komið. Misnotkun
glæpamanna á trúnni sannar að-
eins að þeir nota það sem þeim
hentar, hvort sem þeir kalla sig
kristna, múslíma eða hindúa.
En stundum getur trúin orðið
meðvitað eða ómeðvitað skálka-
skjól þegar menn reyna að finna
röksemdir gegn einhverju sem
þeir hræðast, til dæmis samkyn-
hneigð. Ég er ekki að segja að
allir sem nota Biblíutilvitnanir
gegn hjónaböndum samkyn-
hneigðra séu skálkar. En þegar
Bush og aðrir ráðamenn gera
það er erfitt að gleyma því að
hann telur sig geta grætt á því
atkvæði.
Prestar fordæma að vísu ekki
samkynhneigða, aðeins syndina
sem þeir drýgja. En ekki hjálpar
það samkynhneigðum mikið.
Ætli blökkumönnum hefði á sín-
um tíma þótt huggun fólgin í því
að fá að vita að hvítir menn hefðu
ekkert á móti þeim sjálfum held-
ur bara húðlitnum? Fræðimenn
hafa ekki hugmynd um ástæður
samkynhneigðar. En sennilega
er álíka auðvelt að breyta kyn-
hneigð sinni og að skipta um
húðlit.
Samkynhneigð er kannski
óskiljanleg eins og lífsgátan og
þess vegna ógnvekjandi fyrir þá
sem telja ástina aðeins geta
gegnt einu hlutverki: Að tryggja
viðgang tegundarinnar. En eitt-
hvað hlýtur Guð að hafa ætlað
sér með þessu. Kannski fannst
honum nauðsynlegt að gera
mannlífið litríkara en ella, nota
samt aðferð sem aldrei gæti
stefnt manninum í hættu. Sam-
kynhneigðir eru svo lítið brot af
mannkyninu að við hin getum
hæglega tryggt viðgang tegund-
arinnar manns.
En svo getur líka verið að Guð
hafi ákveðið að senda okkur hin í
próf. Hann vilji sjá hvort við tök-
um fyrirmæli Krists um að láta
okkur þykja vænt um annað fólk
fram yfir tortryggni, hatur og
löngun til að sparka í þá sem eru
öðruvísi en við. Hver veit?
Biblían er
hlaðborð
„En stundum getur trúin orðið með-
vitað eða ómeðvitað skálkaskjól þegar
menn reyna að finna röksemdir gegn
einhverju sem þeir hræðast, til dæmis
samkynhneigð.“
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
kjon@mbl.is
sem ég var í þá daga, að ég gat ekki
fyrirgefið sjálfum mér, ef ég var ekki
kominn heim af einhverjum fundin-
um í tæka tíð til að skemmta mér
með Rögnvaldi á þessum fimmtu-
dagskvöldum. Allt var þetta flutt
blaðlaust og spontant, eins og snill-
ingum einum er eiginlegt. Óviðjafn-
anleg frásagnarlist Rögnvaldar kom
líka vel til skila í endurminningabók-
um hans, sem Guðrún Egilson,
frænka Helgu, skrifaði eftir honum
og hétu „Spilað og spaugað“ (1978)
og „Með lífið í lúkunum“ (1979). Guð-
rún á þakkir skildar fyrir að hafa
varðveitt frásagnargleði þessarar
listelsku hamhleypu, sem Rögnvald-
ur var.
Þótt sambúð okkar Bryndísar og
Rögnvaldar og Helgu á Vesturgöt-
unni stæði skemur en hálfan áratug
og oft hafi verið vík milli vina síðan,
slitnuðu aldrei þau vináttubönd, sem
við bundumst á þessum árum. Rögn-
valdur og Helga voru miklir vinir
vina sinna. Vinátta þeirra var gjöful
og við munum njóta hennar enn um
stund, þótt bæði séu þau nú horfin
okkur sjónum. Minning þeirra mun
lifa í hjörtum þeirra, sem nutu.
Helsinki, 3. mars 2004
Jón Baldvin Hannibalsson.
Ég var tólf ára þegar ég varð pí-
anónemandi Rögnvalds og lærði hjá
honum næstu sex árin. Hann mótaði
mig á unglingsárunum og veitti mér
góða undirstöðumenntun sem kom
að gagni síðar á námsferli mínum.
Hann var mér þá og alltaf síðan
fyrirmynd. Ég kynntist líka, og eign-
aðist að vinum, fjölskyldu hans:
Helgu og syni þeirra Þór og Geir.
Rögnvaldur var frábær kennari.
Hann gerði miklar kröfur til nem-
enda sinna.
Setti þeim fyrir verk sem voru
stundum of erfið fyrir þá. Það hvatti
suma til dáða.
Hann var spar á hólið. Ég var him-
inlifandi þegar Rögnvaldur sagði:
„Nokkuð gott.“ Ýmsum fannst hann
vera naumur á einkunnir. En hann
sagði: „Ef ég gef ágætiseinkunn,
hvað á ég þá að gefa ef fram kemur
nemandi sem hefur hæfileika eins og
Hóróvíts?“ En það voru einmitt þess-
ar miklu kröfur sem gerðu það að
verkum að maður lagði sig allan
fram.
Og svo var hann fyrirmynd. Þegar
hann settist sjálfur við flygilinn og
tók nokkrar strófur, þá vissi maður
hvernig verkið ætti að hljóma, hverju
maður ætti að ná, að hverju bæri að
stefna. Þetta sagði meira en miklar
útlistanir í orðum.
Þegar ég hóf nám við Tónlistarhá-
skólann í Köln reyndist undirbún-
ingsnámið hjá Rögnvaldi í fínasta
lagi – bara halda áfram. Prófessor-
arnir Pillnay og Schmidt báðu að
heilsa Herr Sigurjonsson í Reykja-
vík. Og Vladimir Askenazy trúði
Rögnvaldi fyrir því að kenna Vovka
syni sínum.
Námsferill Rögnvalds var glæsi-
legur, bæði í París og New York. Að
honum loknum hélt hann mikla tón-
leika vestra og fékk frábæra dóma.
Svo settist hann að hérna heima. Það
var okkur mikil gæfa.
Hann var víðsýnni og opnari en
flestir aðrir tónlistarmenn hér
heima. Hann var mjög metnaðgjarn
listamaður, sem glímdi við stærstu
og erfiðustu verk píanóbók-
menntanna. Ég gleymi seint túlkun
hans á b-moll píanókonsert Tsjæ-
kofsís og h-moll sónötu Liszts svo
fátt eitt sé nefnt.
Hann var duglegur við að halda
tónleika, bæði hér heima og erlendis.
Á þeim árum var það sjaldgæft að
íslenskir tónlistarmenn legðu land
undir fót og flyttu list sína til útlanda,
því utanlandsreisur voru mikið fyr-
irtæki.
Þar ruddi hann brautina.
Viðfangsefni Rögnvalds spönnuðu
nær allar píanóbókmenntirnar.
Hann var einn fárra tónlistarmanna
hérlendis sem fluttu tónlist 20ustu
aldar. Fyrir flesta aðra lauk tónlist-
arsögunni einhvern tímann á 19du
öld.
Flutningur Rögnvalds á verkum
Prokoffíefs var magnaður. Svo frum-
flutti hann íslensk píanóverk með
glæsibrag: hin risastóru tilbrigði
Páls Ísólfssonar við stef eftir Ísólf
Pálsson, og Strákalag Jóns Leifs,
snjallt verk og þrælerfitt.
Kannski var Rögnvaldur fyrst og
fremst rómantískur virtúós af rúss-
neska skólanum. Fyrirmyndir hans
voru, að ég hygg, Hórovíts og Rakk-
maninoff.
Hann hafði mikla tækni. Túlkun
hans var mjög persónuleg, hann fór
oft ótroðnar slóðir, treysti á innblást-
ur augnabliksins, tók áhættu á kons-
ertum; var þess vegna stundum
brokkgengur, en þegar allt gekk í
haginn tók hann salinn með trompi
og var ógleymanlegur öllum sem á
hlýddu.
Gamlar hljóðritanir með leik
Rögnvalds hafa verið gefnar út á
geisladiskum og eru fagur vitnis-
burður um spilamennsku hans.
Eftir að Rögnvaldur hætti að spila
opinberlega hélt hann áfram að
kenna. Og hann gerðist vinsæll út-
varpsmaður: ræddi um og bar saman
mismunandi túlkun mikilla píanista á
meistaraverkum tónlistarinnar.
Dómar hans voru afdráttarlausir og
skorinorðir. Skoðanir hans byggðar
á þekkingu og settar fram á óhátíð-
legu máli án belgings og merkileg-
heita. Hann var mikill fagmaður í
öllu því sem að píanóinu laut.
Þar fyrir utan var Rögnvaldur
mannblendinn samkvæmismaður.
Bæði hann og Helga voru einstak-
lega gestrisin og alltaf töluvert renn-
irí í kringum þau: kæti, kúltúr og
gleði. Samband þeirra var fallegt,
þau löðuðust hvort að öðru á æskuár-
unum; voru eins og nýtrúlofuð alla
tíð. Þau voru dálítið gamaldags
bóhemar, og báru aristókratískan
þokka. Rögnvaldur samkvæmisljón,
sögumaður og brandarakall, Helga
brosmild og hlý, enda sjálf Dimma-
limm prinsessa.
Rögnvaldur missti mikið þegar
Helga féll frá fyrir nokkrum árum,
en hann var ern og bar aldurinn vel.
Mér þótti hann alltaf eins. Hann fékk
hægt andlát og dó í svefni.
Ég mun lengi sakna Rögnvalds og
sendi fjölskyldunni samúðarkveðjur.
Atli Heimir Sveinsson.
Það eru næstum liðin fimmtíu ár
síðan ég kynntist Rögnvaldi Sigur-
jónssyni.
Hjarta mitt er fullt af söknuði eftir
honum og Helgu Egilson sem kvaddi
þetta jarðlíf fyrir nokkrum misser-
um.
Allt frá fyrstu stund voru þau svo
hlý og góð við mig og unga manninn
sem ég þá var í þann mund að taka
saman við, Leif Þórarinsson, og
börnin okkar, að það verður aldrei
launað.
En þau voru ekki bara góð við okk-
ur, heldur ótal marga aðra. „Þau
voru lífsakkerið okkar Halldórs,“
hefur Auður Laxness einhvers stað-
ar sagt. Og alltaf var jafn glatt á
hjalla, hvort sem það var flóð eða
fjara í matarbuddunni. Og hvort sem
boðið var upp á rósavín eða bara kaffi
og tvíbökur. Og líka þegar þau sátu
tvö ein langt fram á nætur og spjöll-
uðu saman og hlógu og hlustuðu á
tónlist. Rögnvaldur hafði dýrðlegt
skopskyn og fljótur að sjá eitthvað
fyndið við hversdagslegustu aðstæð-
ur.
Nú verða heldur betur fagnaðar-
fundir hjá þeim hjónum. Vísast er að
englar komi þjótandi með ódáins-
veigar og ætli ekki verði hægt að
draga gylltan flygil fram úr einhverj-
um skýjabólstrinum. Og áreiðanlega
halda þau áfram að senda hlýjar
hugsanir niður til afkomenda,
tengdafólks og vina. Það væri ekki
líkt þeim að gleyma okkur!
Inga Huld Hákonardóttir
og fjölskylda.
„Mínir vinir fara fjöld, feigðin
þessa heimtar köld,“ orti Bólu-
Hjálmar og koma þau orð oft í hug
þeim sem gamlir verða. Líka þau orð
sem næst fara: „Ég kem eftir,
kannski’ í kvöld …“
Svo einkennilega vill til að við
Rögnvaldur Sigurjónsson áttum
heima undir sama þaki um skeið þeg-
ar hann var að verða tveggja ára en
ég þriggja. Faðir minn hafði verið
settur til að annast einhver reikn-
ingsskil við sýslumannsembættið á
Eskifirði, og bjó ég ásamt foreldrum
mínum í sýslumannshúsinu þá mán-
uði sem þetta tók. Í þessu húsi fædd-
ist Rögnvaldur. Sýslumaðurinn var
Sigurjón Markússon, ákaflega mús-
íkalskur maður, sjálfur píanóleikari
eins og þeir gerðust bestir af hans
kynslóð, og söngstjóri. Ein fyrsta
bernskuminning mín er af því þegar
hann var að æfa karlakór í stofu
þeirra hjóna. Ég man meira að segja
enn lagið sem sungið var. Minnis-
stæð er mér líka vinsemd og hlýja
sýslumannsfrúarinnar, Sigríðar
Björnsdóttur, og kveðjugjöf sem
dætur þeirra hjóna gáfu mér að
skilnaði. Þetta ágæta fólk var hið
fyrsta sem ég kynntist á ævinni utan
fjölskyldu minnar. En ég man lítið
eftir Rögnvaldi, og sjálfur mundi
hann ekkert frá þessum tíma, sem
ekki var von.
Það er því ekki hægt að segja að
kynni okkar hafi hafist þarna. Þessi
samvera stóð líka skamma hríð.
Sýslumannsfjölskyldan fluttist til
Reykjavíkur um þetta leyti en við til
Seyðisfjarðar þar sem ég ólst upp.
Rögnvaldur helgaði sig píanóinu frá
bernsku og útskrifaðist úr Tónlistar-
skólanum 1937, sama ár og ég lauk
stúdentsprófi á Akureyri.
Hans braut var þá þegar mörkuð,
en ég var miklu óráðnari. Hann fór
þá um haustið til framhaldsnáms í
París.
Fundum okkar bar eiginlega fyrst
saman í New York. Við vorum sam-
tímis í Bandaríkjunum um það bil tvö
ár, Rögnvaldur í New York en ég í
New Haven, Connecticut. En það er
stutt á milli, ekki nema hálfrar ann-
arrar stundar ferð í lest. Ég sótti því
oft tónleika í New York, og að sjálf-
sögðu samkomur Íslendinga, svo að
ekki gat hjá því farið að við hittumst
öðru hverju.
En það var ekki fyrr en við vorum
báðir orðnir kennarar við Tónlistar-
skólann í Reykjavík sem náin kynni
tókust með okkur Rögnvaldi og
Helgu Egilson konu hans. Þau voru
ólík um margt. Rögnvaldur var ræð-
inn og glaðbeittur, en Helga hæglát,
íhugul og orðvör. En samband þeirra
var svo náið, að hvorugt gat án hins
verið. Þau voru eins og tvær hliðar á
sama peningi. Ég held þau hafi verið
samrýndustu hjón sem ég hef
nokkru sinni þekkt, og þau urðu,
hvort um sig og bæði saman, meðal
allra kærustu og bestu vina minna.
Nánust urðu kynni okkar þann
vetur sem við vorum samtímis í Vín-
arborg, 1954–55, ásamt fjölskyldum
okkar. Þá var nær daglegur sam-
gangur milli heimilanna, og margir
voru þeir tónleikar sem við Rögn-
valdur sóttum saman. Annanhvorn
sunnudag heimsóttum við ásamt
börnunum Ástu von Jaden sam-
kvæmt gamalli hefð, og ógleymanleg
er ökuferð sem við Rögnvaldur og
nokkrir fleiri fórum vestur í Týról og
suður yfir Alpana um vorið. Um vet-
urinn hélt Rögnvaldur tónleika í
Graz og stóð til að ég æki honum
þangað, en þegar til kom var ófærð
og hálka á vegum og þótti þá ráð-
legra að hann færi með lest.
Þegar þessir tónleikar nálguðust
varð ég líklega taugaveiklaðri en
Rögnvaldur sjálfur og kvað svo
rammt að þessu að ég missti mat-
arlyst.
Þá spurði Ágúst sonur minn, 6 ára:
„Pabbi, þarf hann Rögnvaldur nokk-
uð að vera að þessu?“ Eftir stutta
umhugsun svaraði ég: „Já, hann má
til.“
Rögnvaldur var fæddur konsertpí-
anisti, og hafði til að bera allt sem til
þess þarf: hæfileikana, kunnáttuna,
viljann og þörfina fyrir að tjá sig og
miðla öðrum skilningi sínum, reynslu
og upplifun tónlistar.
Vissulega átti hann margar glæst-
ar stundir á tónleikum sínum víða um
lönd, en þær hefðu átt að verða miklu
fleiri.
Guðrún Egilson, frænka Helgu,
skrifaði tvær bækur byggðar á sam-
tölum við Rögnvald, ágætar bækur
sem verða enn dýrmætari en áður nú
þegar Rögnvaldur er allur. Í inn-
gangi fyrri bókarinnar (Spilað og
spaugað, 1978) segir hún: „… saga
hans … segir frá manni, sem sá upp á
tindinn, fór aldrei alla leið, en hefur
orðið ógleymanlegur þeim, sem hlýtt
hafa á hann slá strengi slaghörpunn-
ar í tónleikasölum og á sína léttu
strengi í góðum vinahópi.“
Rögnvaldur K. Sigurjónsson