Morgunblaðið - 09.03.2004, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. MARS 2004 31
efna. „Hvort sem mönnum líkar
eða verr, þá hafa þjóðirnar, eftir
mber 2001, skuldbundið sig til að
i öryggisgæslu á öðrum forsend-
r.“
efnir öryggisgæsluna á Keflavík-
og segir að Íslendingar hafi und-
íkari skyldur varðandi flugvernd.
m 80 þúsund manns sem fara um
narsvæði Íslendinga á dag. Við
ð að flugvélar lenda hér ef það
p reykur í farþegarými eða eitt-
En það geta líka aðrir atburðir
við þurfum að hafa mannafla til
g áætlanir til að bregðast við, svo
æða fullkomið öryggi á okkar loft-
ði.“ Björn nefnir einnig samn-
glingavernd, þar sem lögð er rík-
en áður á öryggi í höfnum.
menn koma einnig að friðar-
ð höfum ákveðnum alþjóðlegum
ngum að gegna á því sviði, þannig
alveg augljóst að þarna eru aukin
Það er nefnd að störfum fyrir mig
a viðbrögð við vá vegna eiturefna,
a og geislavopna. Hún mun skila
um sínum á næstu dögum og ég er
færður um að í hennar áliti kem-
ð það sé nauðsynlegt að æfa að-
að bregðast við slíkri vá og þar
eitin líka gegna hlutverki,“ segir
Hryðjuverk á Íslandi
ekki útilokuð
ú að Íslandi steðji hætta af hryðju-
ekki, að það sitji einhverjir og
in um að fremja hryðjuverk hér á
egi hins vegar, að það sé ekki úti-
örn nefnir að ekki megi líta fram
m ekki sé hægt að útiloka. Það sé
ilokað að hlaupvatn úr gosi í Mýr-
eða Eyjafjallajökli fari vestur á
yfir Landeyjarnar og því hafi
rasumar beitt sér fyrir aukafjár-
l sérfræðinga svo að gera mætti
t við þeirri vá.
„Það er ekki útilokað að hryðjuverka-
menn láti að sér kveða hér. Við verðum að
hafa áætlanir og viðbragðakerfi sem gerir
okkur kleift að sýna fram á að við getum
brugðist við ef slíkt gerist. Ég er ekki að
segja að Katla ætli sér endilega að gjósa
þannig að hlaupið fari vestur á bóginn og ég
er ekki að segja að einhverjir sitji einhvers
staðar og leggi á ráðin um að fremja hér
hryðjuverk. Ég vona að svo sé ekki.“
Hamfarir af mannavöldum
líklegri en náttúruhamfarir
Hann segir að það sé hlutverk stjórn-
valda að vera við öllu búin. Nefnir Björn
sem dæmi að milljörðum króna hafi verið
varið í byggingu snjóflóðavarnargarða. „Við
höfum mjög ríkan skilning á öllum slíkum
aðgerðum þegar kemur að því að fjalla um
varúðarráðstafanir vegna náttúruhamfara,
vegna þess að við vitum af eigin reynslu að
þær geta komið fyrirvaralítið og fyrirvara-
laust, en hamfarir af mannavöldum eru at-
burðir sem eru kannski, því miður, líklegri
til að gerast en náttúruhamfarir miðað við
hvernig ástandið er í heiminum. Efling sér-
sveitarinnar er öflug aðgerð, en hún er ekki
kostnaðarsöm þegar litið er til þeirrar
hættu sem að okkur getur steðjað. Menn
verða að setja þetta í ákveðið samhengi og
vera tilbúnir til að ræða þessa þætti á mál-
efnalegum forsendum ekki síður en þegar
við ræðum um hættuna af náttúruhamför-
um. Ég held að Íslendingar átti sig á því að
það er fleira hættulegt í heiminum en óblíð
náttúra og við þurfum að gera ráðstafanir
gegn fleiri vágestum en þeim sem koma úr
ríki náttúrunnar,“ segir Björn.
Dómsmálaráðherra nefndi fyrst nauðsyn
þess að efla sveitina í desember síðastliðn-
um við útskrift úr Lögregluskóla ríkisins.
„Ég vísa til þess almennt séð þegar ég er
spurður af hverju á þessum tíma, að þá hafði
nýlega verið hér á ferðinni ránsmaður með
afsagaða haglabyssu. Þegar ég ræddi þann
atburð og atburðarásina við sérfróða menn
sá ég, að nauðsynlegt var að breyta skipu-
lagi á stjórn sérsveitarinnar, gera hana
sveigjanlegri og tryggja, að menn úr henni
væru alltaf til taks, án tillits til annarra
verkefna lögreglunnar, liðsmenn sem gætu
brugðist við með skömmum fyrirvara hér á
höfuðborgarsvæðinu og alls staðar annars
staðar á landinu,“ segir Björn.
Yfirstjórn sérsveitarinnar fluttist í hend-
ur ríkislögreglustjóra árið 1999, en til þessa
hafa sérsveitarmenn að meginstofni verið
hluti af hinu almenna lögregluliði í Reykja-
vík. „Þeir gengu vaktir og alltaf þegar þeir
þurftu að fara til æfinga eða sinna sérsveit-
arverkefnum hafði það áhrif á almenna lög-
reglustarfið í Reykavík. Auk þess gat komið
ákveðið rof í starf sérsveitarinnar vegna
vaktakerfis og annarra slíkra hluta. Nú er
tryggt að lögreglan í Reykjavík getur sinnt
sínum verkefnum án tillits til sérsveitar-
verkefnanna. Almennum lögreglumönnum
verður fjölgað í Reykjavík, hins vegar munu
sérsveitarmennirnir einnig sinna almenn-
um lögreglustörfum, bæði hér á höfuðborg-
arsvæðinu og annars staðar þar sem þeim
verða falin verkefni. Þeir sitja ekki og bíða
eftir stórverkefnum,“ segir Björn. Tíu
menn verða ráðnir til lögreglunnar í
Reykjavík í sumar í stað þeirra sextán sér-
sveitarmanna sem nú flytjast yfir til rík-
islögreglustjóra. Sérsveitarmennirnir muni
hverju sinni lúta forsjá lögreglustjórans í
því umdæmi þar sem þeir eru að störfum.
„En þegar þeir fara í þjálfun og eru að sinna
sínum verkefnum þá truflar það ekki skipu-
lag, vaktaskipulag og allt annað hjá lögregl-
unni í Reykjavík. Sá núningur var ekki vel
séður af neinum og það var brýnt að taka á
þeim skipulagsvanda,“ segir Björn.
„Allt í góðu samráði við þau yfirvöld
sem ég á að eiga samráð við“
Á Alþingi var í síðustu viku gagnrýnt að
farið væri út í eflingu sérsveitarinnar án
þess að hafa fyrir því vilyrði í fjárlögum.
Björn segir að þegar hann kynnti fyrst hug-
myndir sínar um eflingu sérsveitarinnar
hafi hann áður haft samráð við forsætisráð-
herra, sem hafði aftur samráð við utanrík-
isráðherra og fjármálaráðherra. „Þá setti
ég þessa vinnu af stað og það sem ég er að
kynna núna er afrakstur starfs sem fór
fram á vegum ríkislögreglustjóra, lögregl-
unnar í Reykjavík og sýslumannsins á
Keflavíkurflugvelli,“ segir hann.
Segir Björn að ríkisstjórnin hafi veitt
hugmyndinni brautargengi og að hann hafi
ekki orðið var við annað en að þingflokkur
sjálfstæðismanna sé breytingunum fylgj-
andi. Einar Oddur Kristjánsson, þingmaður
Sjálfstæðisflokks og varaformaður fjárlaga-
nefndar, sagði í ræðustól á Alþingi að menn
mættu ekki slaka á aðalverkefninu „að
standa vörð um ríkisfjármálin“.
Björn segist sammála því að fara verði
varlega um fjárhirslur ríkisins. „En verk-
efni á sviðum dómsmála og öryggismál eru
þannig að menn verða líka að hafa þrek til
að leggja fram tillögu og leita eftir stuðningi
við þær þegar þeir telja nauðsyn bera til.“
Nefnir hann sem dæmi áðurnefnda hættu á
hlaupi sem færi til vesturs yfir Landeyjar.
Þegar hann hafi ákveðið að bregðast við
skýrslu sem sýndi fram á þessa hættu og
óska eftir tæpum 20 milljónum króna í
áhættumat á þessari vá hafi hann ekki heyrt
neinar athugasemdir við það þó ekki væri
fyrir því fjárheimild.
Eftir að ríkisstjórnin hafi tekið sína
ákvörðun um sérsveitina hafi hann rætt
málið ítarlega við fjármálaráðherra og emb-
ættismenn beggja ráðuneyta hafi farið
rækilega yfir málin. „Fjármálaráðherra
hefur síðan tengsl við þessa ágætu menn
sem sitja í fjárlaganefnd, þannig að þetta er
allt í góðu samráði við þau yfirvöld sem ég á
að eiga samráð við,“ segir hann.
Fyrsta skylda stjórnvalda að
tryggja öryggi borgaranna
30–35 milljónir verða settar í eflingu lög-
reglunnar í ár vegna þessara skipulags-
breytinga og segir Björn að ákvarðanir um
fjölgun sérsveitarmanna í 50, sem stefnt er
að á næstu árum, verði teknar við gerð fjár-
laga hverju sinni.
„Ég held að gefi menn sér tóm til að velta
þessu máli fyrir sér sjái þeir að miðað við
hörku í afbrotum og þau störf sem lögreglan
þarf að sinna sé þetta nauðsynleg og skyn-
samleg aðgerð til að efla öryggi lögreglunn-
ar og hins almenna borgara,“ segir Björn.
„Ef litið er yfir umræður á Alþingi um lög-
reglumál undanfarin misseri hafa þær hnig-
ið að því, að ekki sé nóg að gert til að efla
löggæslu og taka til dæmis á handrukkur-
um og þeim, sem ganga harðast fram í fíkni-
efnaheiminum svonefnda. Þessi heimur er
ekki neinn gerviheimur, hann blasir við okk-
ur í fréttum oftar en góðu hófi gegnir og ill-
virkin taka á sig harðnandi blæ. Það skýtur
því skökku við, ef menn rjúka upp til handa
og fóta í hneykslan og reiði í þingsalnum,
þegar lögreglan er efld með skipulögðum og
markvissum hætti. Sá umsnúningur byggist
á einhverju allt öðru en raunsæju mati á að-
stæðum,“ segir Björn.
Hann segir að þegar hugmyndirnar voru
fyrst kynntar í desember hafi fjárlög fyrir
árið 2004 þegar verið samþykkt. „Ég met
það mikils, að menn skuli standa vörð um
hagsmuni ríkissjóðs. Það er sérstök skylda
þeirra, sem sýsla með fjárlögin og okkar
allra, sem viljum góða framvindu efnahags-
og atvinnumála. Hitt er hins vegar skýrt, að
fyrsta skylda stjórnvalda er að tryggja ör-
yggi borgaranna og innviði ríkisins. Tillög-
ur mínar í lögreglumálum lúta að þeirri
brýnu skyldu.“
Morgunblaðið/Sverrir
r að sérsveitin sé ekki að taka við einhverju hlutverki af varnarliðinu. „Á hinn
óhjákvæmilegt að skilgreina öryggisgæslu, t.d. vegna orkumannvirkja, á ann-
við höfum gert til þessa. Við þurfum að svara spurningu eins og þessari: Hver
örk hryðjuverkamanna og hvaða ráðstafanir gerum við?“
söm aðgerð miðað við þá hættu sem að getur steðjað
legt í heim-
ð náttúra“
hefur verið, að
er bernskudraum-
nn sé að rætast
ví að efla lögregl-
Mig dreymir enga
gludrauma og lifi
nt ekki í drauma-
‘
Karlarannsóknir ásamtkvenna- og kynja-fræði geta varpaðljósi á stöðu kynjanna
í samfélaginu og það getur verið
nytsamlegt að leiða mismunandi
sjónarmið saman. Marie Nord-
berg, þjóðfræðingur og fræði-
maður við háskólana í Gauta-
borg og Karlstad í Svíþjóð, setti
fram nokkur sjónarmið í erindi
sínu á ráðstefnu um möguleika
karlmennskunnar í Háskóla Ís-
lands um helgina
og tengdi við
ríkjandi stöðu, þ.e.
að karlar sem hóp-
ur njóti meiri for-
réttinda í samfélag-
inu en konur.
Í samtali við
Morgunblaðið
sagði Nordberg að
karlar og karl-
mennska væri oft
tengt órjúfanlegum
böndum. „Þetta eru
áhugaverð tengsl
en geta einnig ver-
ið hamlandi.“ Hún
leggur áherslu á,
líkt og Jeff Hearn, annar gesta-
fyrirlesari á ráðstefnunni, að
karlmennska sé ekki einföld,
heldur flókið fyrirbæri sem hafi
margar birtingarmyndir.
Gagnkynhneigð
viðmið í samfélaginu
Í fyrirlestri sínum fjallaði
Nordberg m.a. um áhrif hinseg-
infræða og kvenna- og kynja-
fræða á karlarannsóknirnar og
mikilvægi þess að tekið væri mið
af fyrirliggjandi rannsóknum á
skyldum sviðum. Hún telur kyn
fræðimanna einnig skipta máli
og því mikilvægt að skoða bæði
rannsóknir kvenkyns og karl-
kyns fræðimanna.
„Getum við virkilega sagt
eitthvað um karla og karl-
mennsku án þess að taka með í
reikninginn að gagnkynhneigð
er viðmið í samfélaginu?“ sagði
Nordberg m.a. í fyrirlestri sín-
um. Hún segir að í samfélaginu
sé fólk miskunnarlaust flokkað
eftir kynjum og gagnkynhneigð
sé útgangspunkturinn. Að henn-
ar mati ætti að nota fleiri flokka,
þ.e. karla sem sýna karl-
mennsku, karla sem sýna kven-
leika, konur sem sýna kvenleika
og konur sem sýna karl-
mennsku.
Hársnyrtar karlmannastétt
í Tyrklandi
Marie Nordberg hefur gert
rannsóknir á sviði karlafræða á
undanförnum
misserum. Hún
tekur nú þátt í
þverfaglegri rann-
sókn á karl-
mennsku, karl-
mannatísku og
snyrtingu. Nord-
berg hefur m.a.
tekið viðtöl við
hársnyrtikarla á
Norðurlöndunum
og í Tyrklandi og
komist að því að
stimpillinn sem
þeir hafa á Norð-
urlöndunum, þ.e.
að vera „homma-
legir“ eða „kvenlegir“, á alls
ekki við í Tyrklandi þar sem
hársnyrtar eru karlmannastétt.
Að syngja veikt
veitir vellíðan
Umfjöllunarefni á málstof-
unum á ráðstefnunni var afar
fjölbreytt. M.a. var rætt um
karlmennsku á miðöldum og
karlmennsku á 19. öld, karla og
fæðingarorlof, karlmennsku í
auglýsingum, karla og drengi í
skólum og velferð karla.
Robert Faulkner, tónlistar-
stjóri og stundakennari við Há-
skólann á Akureyri, fjallaði t.d.
um karlakóra, en hann hefur
tekið viðtöl við félaga í karlakór
og komist að því að söngurinn
veitir þeim útrás og afslöppun.
Þeir fá meiri vellíðan við að
syngja róleg lög og veik en af
sterkum ættjarðarlögum sem
eru dæmigerð fyrir karlakóra
og finnst þeir ekki vera minni
menn fyrir vikið, heldur meiri.
Miklar umræður á ráðstefnu um
möguleika karlmennskunnar í HÍ
Marie Nordberg
Morgunblaðið/Jim Smart
Fram kom í máli fyrirlesara á ráðstefnunni í Háskóla Íslands að
karlmennska er ekki einföld, heldur flókið fyrirbæri.
Karlar og karl-
mennska oft
tengt órjúfan-
legum böndum
Karlmennska á miðöldum og á 19. öld,
karlmennska í auglýsingum, karlar og
fæðingarorlof og velferð karla var meðal
þess sem fjallað var um á ráðstefnu um
möguleika karlmennskunnar sem haldin
var í Háskóla Íslands um helgina.