Morgunblaðið - 13.03.2004, Blaðsíða 18

Reuters
José Luis Rodríguez Zapatero, leiðtogi spænska Sósíalistaflokksins, flytur boðskap sinn á kosningafundi í Barcelona. Zapatero er atvinnumað-
ur og á langan stjórnmálaferil að baki þrátt fyrir að vera aðeins rúmlega fertugur.
Hann gæti bætt árangur forvera sínsog mun raunar gera það reynistskoðanakannanir réttar. En líkasttil mun það ekki duga. José Luis
Rodríguez Zapatero, leiðtogi spænska Sósíal-
istaflokksins (PSOE), getur tæpast gert sér
vonir um að hans bíði húsbóndavald í Moncloa-
höllinni, embættisbústað forsætisráðherra
Spánar, eftir þingkosningarnar á morgun,
sunnudag.
Zapatero brást líkt og aðrir spænskir stjórn-
málamenn við fjöldamorðinu í Madríd á
fimmtudag með því að ítreka að sósíalistar
styddu af heilum hug þá grundvallarskoðun að
ekki komi til greina að spilla einingu spænska
ríkisins. Hann fordæmdi basknesku ETA-
hreyfinguna, sem grunuð er um sprengjuárás-
irnar í Madríd þótt vera kunni að íslamskir
hryðjuverkamenn séu viðriðnir ódæðið. Zapat-
ero sagði að hvergi yrði gefið eftir í stríðinu
gegn hryðjuverkaógninni.
Almennt verður að ætla að fjöldamorðið í
Madríd verði til þess að minnka enn sigurlíkur
sósíalista í kosningunum á morgun. Þótt flokk-
urinn hafi jafnan hafnað kröfum þjóðernissinna
á Spáni um sjálfstæði hefur hann engu að síður
gefið áköfum andstæðingum sínum tækifæri til
að sá efasemdum um heilindi sósíalista á þessu
grundvallarsviði spænskra stjórnmála.
Aukið fylgi
Líkur eru á að Sósíalistaflokkurinn bæti við
sig fylgi frá kosningunum árið 2000. Þá fékk
flokkurinn 34,71% greiddra atkvæða og 125
menn kjörna til setu í neðri deild spænska
þingsins. Reynist kannanir réttar getur Zapat-
ero gert sér vonir um að fá 135 til 148 menn
kjörna. Fylgi flokksins á landsvísu mældist dag-
ana fyrir árásina í Madríd í kringum 38%. Sú
niðurstaða gæti vissulega talist nokkur árangur
og alltjent betri en sá sem Joaquín Almunia,
forsætisráðherraefni flokksins í kosningum árið
2000, náði. En reynist kannanirnar réttar getur
farið svo að flokkurinn nái ekki 141 manni sem
hann fékk þó í kosningunum 1996. Og það fylgi
dugði sósíalistum ekki til stjórnarforustu. For-
sætisráðherraembættið sem sósíalistar höfðu
haldið frá 1982 gekk þá flokknum úr greipum og
José María Aznar komst til valda.
Frá 1982 hefur fylgi Sósíalistaflokksins
minnkað í sérhverjum þingkosningum. Á þessu
tímabili hefur fylgi flokksins minnkað um 14%
prósentustig á landsvísu og 77 þingsæti hafa
tapast.
Hafa ber í huga að skoðanakannanir þær sem
vísað er til hér að ofan voru gerðar áður en árás-
irnar voru gerðar í Madríd. Líkur eru á því að
ódæðið hafi þau áhrif að fylgi sósíalista aukist
ekki með þeim hætti sem spáð var fyrr í vik-
unni. En þessar tölur eru birtar hér ekki síst í
ljósi þess að samanburður við niðurstöðuna
verður óneitanlega forvitnilegur.
Kunna að halda hreinum
meirihluta á Spánarþingi
Í neðri deild spænska þingsins sitja 350
menn. Þótt tvær þingdeildir séu starfræktar á
Spáni er neðri deildin („Congreso de los diput-
ados“) miðstöð hins pólitíska valds, hún getur
t.a.m. stöðvað lagafrumvörp öldungadeildarinn-
ar („senado“) með einföldum meirihluta. Talan
sem öllu skiptir í kosningunum á morgun er 176
þar eð sá fjöldi þingmanna tryggir hreinan
meirihluta í neðri deildinni.
Ef marka má skoðanakannanir snýst spenn-
an í kosningunum um hvort hægrimönnum í
Þjóðarflokknum (Partido Popular, PP) tekst að
halda hreinum meirihluta sínum á þingi sem
þeir náðu árið 2000 (183 sæti). Fylgi flokksins
hefur mælst í kringum 176 manna markið en
hafði raunar farið heldur minnkandi á síðustu
dögum fyrir fjöldamorðið í Madríd. Jafnvel þótt
meirihlutinn náist ekki er það hald manna á
Spáni að Mariano Rajoy, forsætisráðherraefni
PP, komi til með að fara fyrir næstu ríkisstjórn.
Hann muni geta tryggt sér stuðning staðbund-
inna flokka þjóðernissinna (sem hafna ofbeldi
sem tæki í sjálfstæðisbaráttunni) nái hann ekki
176 manna markinu. Er þá einkum horft til
þjóðernissinna frá Kanarí-eyjum og jafnvel, ef
nauðsyn krefur, Katalóníu.
Á hinn bóginn verður
seint sagt um José Luis
Rodríguez Zapatero að
hann sé ekki baráttuglaður.
Hann þykir um margt hafa
staðið sig ágætlega í leið-
togahlutverkinu sem hann
tók við af Almunia eftir
ósigurinn sögulega fyrir
fjórum árum. Zapatero
þykir maður heldur alþýð-
legur og hófstilltur. Sagt er
að hann sé jafnan tilbúinn
að hlusta á sjónarmið ann-
arra og þar fari „pragmat-
isti“, maður sem leitar sátta
og lausna. Zapatero er
prýðilegur ræðumaður,
sýnist búa yfir mikilli orku
og almennt er því trúað að
þar fari ágætlega heiðarleg-
ur maður sem vilji vinna
þjóð sinni og landi gagn.
En nægir það til að knýja fram samsteypu-
stjórn andstöðuflokkanna?
Flokksmaður á framabraut
Líkt og þeir Aznar og Mariano Rajoy er leið-
togi sósíalista réttnefndur atvinnumaður í
spænskum stjórnmálum. Zapatero fæddist 4.
ágúst 1960 í borginni Valladolid sem er skammt
norðvestur af höfuðborginni, Madríd, og til-
heyrir héraðinu Castilla y León. Afi hans var
tekinn af lífi á fyrstu dögum spænska borgara-
stríðsins árið 1936. Þessi atburður og stríðið
skelfilega hafði vitanlega mótandi áhrif á fjöl-
skyldu Zapateros sem taldist til millistéttar en
hneigðist til sósíalískrar lífssýnar.
Zapatero stundaði laganám við León-há-
skóla. Að námi loknu gerðist hann kennari við
skólann og sinnti því starfi til 1986. Zapatero
hreifst mjög af Felipe González, hinum unga
leiðtoga Sósíalistaflokksins, sem kom fram á
sjónarsviðið skömmu eftir að einræðisstjórn
Francisco Franco leið undir lok við dauða hans
1975. Árið 1979 gekk Zapatero í Sósíalistaflokk-
inn sem tveimur árum áður hafði fengið form-
legt leyfi til að starfa. Zapatero hófst ungur til
metorða innan Sósíalistaflokksins í borginni
León og svo fór að aðeins 26 ára gamall var
hann kjörinn til setu á þinginu í Madríd. Var
hann þá yngsti þingmaður landsins og sósíal-
istar með hreinan meirihluta á þingi.
Vegur Zapatero fór vaxandi innan flokksins á
næstu árum enda var hann vel liðinn auk þess
sem innanflokksdeilur í León urðu til þess að
auðvelda honum leiðina eftir framabrautinni.
Hann hélt sæti sínu á þingi í kosningum 1989 og
árið eftir tók hann sæti í landstjórn PSOE.
Sama ár kvæntist hann Sonsoles Espinosa og
eiga þau tvö börn. PSOE glataði þingmeirihlut-
anum í kosningum 1993 en hélt áfram um
stjórnartaumana. Zapatero hélt sæti sínu og
aftur í kosningum 1996 sem
reyndust flokknum svo af-
drifaríkar og upphafið að
átta ára valdasetu hægri
manna.
„Nýja leiðin“
Spillingarmál og vald-
þreyta urðu stjórn Felipe
González að falli. Eftir ósig-
urinn 1996 komu upp raddir
í flokknum sem kröfðust
hugmyndafræðilegrar
„endurnýjunar“ og umbóta
innan hans. Við leiðtoga-
hlutverkinu tók Joaquín
Almunia, sem var þá tals-
maður þingflokksins og
einn helsti málsvari breyt-
inga innan flokksins.
Deilur um stefnuna ein-
kenndu nokkuð flokksstarf-
ið en Zapatero tókst að
mestu að halda sig utan
þeirra. Í nóvember 1997 var Zapatero kosinn
formaður flokksins í León. Í janúar 1998 lýsti
Felipe González yfir því að hann hygðist ekki
vera forsætisráðherraefni flokksins í næstu
þingkosningum. Zapatero lýsti þá yfir stuðningi
við Almunia sem varð forsætisráðherraefni
flokksins auk þess að vera formaður hans.
Zapatero var kjörinn til setu á þingi fimmta
sinni árið 2000 en Almunia ákvað að láta af leið-
togaembættinu eftir hörmulegt gengi í kosning-
unum.
Hófst þá valdabarátta innan flokksins sem
einkenndist af því að fremstir fóru yngri menn á
borð við Zapatero sem flestir áttu sameiginlegt
að vera lítt þekktir úr stjórnmálabaráttunni á
landsvísu og tengdust ekki rótgrónum valda-
fjölskyldum innan Sósíalistaflokksins.
Baráttu sína fyrir leiðtogaembættinu háði
Zapatero undir merkinu „Ný leið“ eða „Nueva
Vía“, sem minnti um flest mjög á „þriðju leið-
ina“ sem þá var nokkuð til umræðu í evrópskum
stjórnmálum og fól í sér nokkurt fráhvarf frá
sumum kennisetningum jafnaðarmanna og við-
leitni til að sættast við markaðsöflin. Þekktustu
talsmenn „þriðju leiðar“ evrópskra jafnaðar-
manna voru enda þeir Tony Blair, forsætisráð-
herra Bretlands, og Gerhard Schröder Þýska-
landskanslari. Hinn 22. júlí árið 2000 var
Zapatero kjörinn leiðtogi spænska Sósíalista-
flokksins.
Þjóðernishyggja og ríkiseining
Zapatero hefur ekki fyllilega tekist að setja
niður deilur innan flokksins og sýnist það hafa
skaðað hann. Margir Spánverjar efast um að
Zapatero sé fær um að aga lið sitt nægilega til
að geta farið fyrir skilvirkri og traustri ríkis-
stjórn. Í því efni ber að hafa í huga að Zapatero
myndi jafnan þurfa að reiða sig á stuðning
smærri flokka á þingi, vinstri sósíalista, komm-
únista og trúlega staðbundna þjóðernissinna.
Þá halda andstæðingar sósíalista því jafnan
fram að flokknum sé ekki treystandi þegar ein-
ing spænska ríkisins og baráttan gegn hryðju-
verkasamtökum Baska er annars vegar. Bæði
þessi atriði eru sem trúaratriði í hugum ein-
dregnustu stuðningsmanna Þjóðarflokksins.
Sósíalistar eiga nú samstarf við flokk vinstri
sinnaðra lýðveldissinna í Katalóníu (ERC) sem
vilja að héraðið segi skilið við spænska ríkið. Í
janúar var upplýst að leiðtogi ERC, Josep Lluis
Carod-Rovira hefði átt leynilegan fund með
fulltrúum ETA, hryðjuverkasamtaka Baska,
sem berjast fyrir stofnun sjálfstæðs ríkis þeirra
á Spáni. Carod-Rovira þurfti að segja af sér
embætti en hann var þá næstvaldamesti maður
sjálfsstjórnarinnar í Katalóníu.
Þessa furðulegu uppákomu hafa hægri menn
nýtt sér í kosningabaráttunni og Zapatero hef-
ur þurft að eyða miklum tíma í vörninni. Hann
fullyrðir að sósíalistar myndu aldrei sýna ETA
linkind eða leyfa svæðisbundnum þjóðernis-
sinnum að ógna einingu ríkisins. Eftir fundinn
með Carod-Rovira lýsti ETA yfir einhliða
vopnahléi sem nær aðeins til Katalóníu.
Sú yfirlýsing hefur vafalaust rifjast upp fyrir
mörgum Spánverjum á fimmtudag þegar höf-
uðborg þeirra breyttist í einn af vígvöllum
hryðjuverkastríðsins.
Markaðsvæðing og misskipting
Í kosningabaráttunni nú, sem í raun lauk á
fimmtudag þegar hryllingurinn reið yfir í
Madríd, fara sósíalistar fram undir slagorðinu
„Við verðskuldum betra samfélag“ („Merec-
emos una España mejor“). Þótt slagorð þetta
kunni að virðast heldur rýrt að innihaldi og
flestir telji vísast að þeir verðskuldi annað og
betra hlutskipti almennt og yfirleitt vísar það
prýðilega til þeirrar afstöðu margra Spánverja
að umskiptin sem orðið hafa í valdatíð PP-
flokksins hafi ekki nýst þjóðinni sem skyldi. Þó
svo tekist hafi að draga stórlega úr atvinnuleysi
og ástand efnahagsmála teljist nú með besta
móti hafi einka- og markaðsvæðing undanlið-
inna ára einkum orðið til þess að auka misskipt-
inguna í samfélaginu.
Spænska ríkisstjórnin hefur hvergi bilað í
stuðningi sínum við þá ákvörðun George W.
Bush Bandaríkjaforseta að fara með hernaði
gegn stjórn Saddams Husseins í Írak. Skoð-
anakannanir á Spáni hafa leitt í ljós allt að 90%
andstöðu við þennan stuðning og sjálfur hefur
Zapatero heitið því að snúa utanríkisstefnunni
„180 gráður“ fái hann til þess umboð. Zapatero
og menn hans hafa því fengið ágæt sóknarfæri
og ef til vill verður spurt hvort þau hafi verið
nýtt til fullnustu haldi hægrimenn velli í þing-
kosningunum á morgun.
Líklegra er þó að niðurstaða kosninganna
verði skýrð með tilvísun til fjöldamorðsins í
Madríd sama hver hún verður.
„Ný leið“ til sigurs?
Fréttaskýring|Þingkosningar
fara á morgun fram á Spáni í
skugga fjöldamorðs og hryðju-
verkaógnar. Ásgeir Sverrisson
segir frá leiðtoga spænska
Sósíalistaflokksins og stöðunni
á vinstri væng stjórnmálanna.

’Sú yfirlýsing hefurvafalaust rifjast upp
fyrir mörgum Spán-
verjum á fimmtudag
þegar höfuðborg
þeirra breyttist í einn
af vígvöllum hryðju-
verkastríðsins.‘
asv@mbl.is
ERLENT
18 LAUGARDAGUR 13. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ