Morgunblaðið - 01.04.2004, Blaðsíða 52

MINNINGAR
52 FIMMTUDAGUR 1. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Bjarni Einarsson
hefur kvatt þetta jarðlíf
eftir langvarandi erfið
veikindi. Við brottför
hans kveðjum við sam-
ferðamann sem í hug-
um okkar skilur eftir
hlýjar minningar um vináttu og
fjölda samverustunda sem löngum
kölluðu fram fjölbreytileg umhugs-
unarefni.
Um Bjarna mátti segja að lengi
býr að fyrstu gerð. Hann fæddist og
ólst upp á miklu menningarheimili
foreldra sinna í Reykholti í Borgar-
firði, prestshjónanna Önnu Bjarna-
dóttur og séra Einars Guðnasonar.
Þau hjónin voru um áratugaskeið
burðarásar fræðslu og uppeldis ung-
menna í Reykholtsskóla og hafa
margir nemendur skólans þakkað
veganestið sem þeir fluttu með sér
frá þeim sögufræga stað. Þá hvöttu
þau og studdu efnilega, fátæka nem-
endur til að leita sér frekari mennt-
unar og ýmsir hafa vottað að þetta
hafi skipt sköpum um framtíð þeirra.
Á heimili prófastshjónanna var
lýðræði og jafnrétti í heiðri haft með
sérstökum hætti. Séra Einar og
Anna hlustuðu alltaf á börnin ekki
síður en hina fullorðnu og ræddu
jafnan við þau sem sjálfstætt hugs-
andi einstaklinga og jafningja. Þau
kölluðu eftir rökstuðningi og tóku
skoðanir þeirra jafn alvarlega og
fullorðinna. Þetta reyndist að sjálf-
sögðu ómetanlegt veganesti og
styrkur sjálfstæðri hugsun og sjálfs-
ímynd barna á mótunarskeiði og að
þessu bjó Bjarni alla tíð.
Þegar Bjarni kom í Menntaskól-
ann í Reykjavík, ári yngri en flestir
aðrir, kom fljótt í ljós að hann var
víðlesinn og margfróður um tækni-
leg, söguleg og félagsleg efni. Hann
kunni t.d. ótrúlega góð skil á sögu
síðari heimsstyrjaldarinnar og hefur
þó aðeins verið á sjötta ári þegar sá
hildarleikur hófst. Hann gaf þá skýr-
ingu að mikill áhugi foreldranna á
gangi stríðsins hafi fljótt hrifið hann
með enda vissu þau að þarna var
mikið í húfi.
Á menntaskólaárunum vann
Bjarni fyrir sér á sumrin við vega-
gerð og brúarsmíði í Borgarfirði og
þegar hann hafði aldur til ók hann
malarflutningabíl á þeim vettvangi.
Á háskólaárunum urðu sumarstörfin
fjölbreyttari, tollgæsla og fleira.
Háskólaárin eru eftirminnileg og
vistin á Gamla garði stendur upp úr
flestum tímaskeiðum á lífsleiðinni. Á
þeim árum myndaðist mjög sam-
heldin „klíka“ níu manna, þar sem
Bjarni varð fljótt mjög áberandi. Við
virkuðum að hluta sem eins konar
akademía þar sem fyrir voru tekin
fjölbreytilegustu umfjöllunarefni úr
fortíð, nútíð eða horft var hvasst inn í
framtíðina. Kvöldin nægðu ekki allt-
af til að kryfja málin eða komast að
niðurstöðu og oft var farið að gráma
fyrir nýjum degi þegar umfjöllun var
hætt. Á þessu vísindaþingi var
Bjarni svo sannarlega í essinu sínu
og manna liðtækastur.
Aðrir munu í eftirmælum fara yfir
störf Bjarna sem embættismanns en
hann gekk af kappi og áhuga að
hverju því starfi sem honum var fal-
ið. Einkennandi var fyrir hann að
nálgast viðfangsefnin frá öðru sjón-
arhorni en aðrir höfðu. Hann var
óvenjulega frumlegur og sjálfstæður
í hugsun og hafði alltaf kjark til að
fylgja sannfæringu sinni í hverju
máli. Á bæjarstjóraárum Bjarna á
Akureyri var ýmsum stórverkefnum
hrundið í framkvæmd, sem bærinn
mun lengi búa að. Hann gekk dyggi-
lega fram í þeim verkum og var vin-
sæll bæjarstjóri.
Bjarni vann allan sinn starfsdag
að byggðamálum: hjá Efnahags-
BJARNI
EINARSSON
✝ Bjarni Einarssonfæddist í Reyk-
holti í Borgarfirði
14. apríl 1934. Hann
lést á Landakotsspít-
ala 24. mars síðast-
liðinn og var útför
hans gerð frá Foss-
vogskirkju 31. mars.
stofnuninni, sem bæj-
arstjóri á Akureyri,
Framkvæmdastofnun
ríkisins og síðar
Byggðastofnun en þar
lauk hann störfum sem
aðstoðarforstjóri.
Bjarni Einarsson var
ákaflega vel á sig kom-
inn andlega og sótti
jafnan styrk í einlæga
trú. Hann var glaðlynd-
ur og jafnlyndur, fljót-
huga án þess að rasa
um ráð fram. Hann var
ör og ódeigur til at-
hafna og vildi sjá hugð-
arefni sín, sem til bóta horfðu, kom-
ast fljótt til framkvæmda og til allrar
blessunar sá hann mörg þeirra kom-
ast í höfn. Áberandi var hvað börn
löðuðust að Bjarna en þau eru oft
glögg á innri mann fullorðinna. Dæt-
ur okkar, sem nutu samvista við
Nínu og Bjarna og þeirra börn, áttu í
honum hlýjan og skilningsríkan vin.
Minningin um hann er þeim mikils
virði.
Bjarni var heill í öllum samskipt-
um við sína samferðamenn, óáreitinn
og hrekklaus með öllu. Þess vegna
stóð hann berskjaldaðri en ella fyrir
óheilindum annarra.
Við hjónin þökkum samfylgdina,
mágsemd og langa vináttu. Margir
munu sakna Bjarna og minnast hans
með hlýju, söknuði og virðingu. Við
höfum þó í huga að dauðinn er fyrst
og fremst eðlilegt framhald af lífinu
og því hljótum við að una.
Við vottum Nínu aðdáun okkar
fyrir einstaka umhyggju hennar og
forsjá í langvarandi veikindum eig-
inmannsins. Við biðjum henni, börn-
unum, tengdasonum, barnabörnum
og öðrum ættingjum guðs blessunar.
Hólmfríður og Hörður.
Héraðsskólarnir voru merkilegar
stofnanir. Þar lærðu nemendur, léku
sér, mötuðust og sváfu, báru á borð
fyrir skólasystkini sín, þvoðu skól-
ann og herbergi sín og föt. Allir nem-
endur þekktust eftir að fram kom á
vetur, mismikið að vísu. Ég var í
Reykholtsskóla 1947-1950 og kynnt-
ist Dadda prestsins (Bjarna Einars-
syni) en þau kynni áttu eftir að verða
meiri síðar. Bjarni lauk landsprófi
vorið 1949 og næsta vetur las hann
þriðja bekk MR heima ásamt Svein-
birni Blöndal en foreldrar Bjarna,
Anna Bjarnadóttir og sr. Einar
Guðnason, voru afbragðskennarar.
Þeir settust síðan í fjórða bekk MR
næsta haust og þá settust tveir
Reykhyltingar í þriðja bekk skólans.
Einhvern veginn fór svo að Reyk-
hyltingarnir drógust að Bjarna eftir
að suður kom og varð herbergi hans
eins konar félagsheimili þeirra.
Hann kunni því ætíð betur að vera
veitandi en þiggjandi, var hrókur alls
fagnaðar og kaus að vera í miðdepli
umræðna og samskipta. Bjarni bjó
hjá móðursystur sinni að Þingholts-
stræti 14 og hafði þar kvistherbergi
til umráða. Herbergið var lítið, gólf-
flötur ef til vill um fimm fermetrar.
Þar var dívan, skrifborð og körfu-
stóll og oftast vænn stafli af Popular
mechanics. Bjarni var tæknilega
sinnaður og var einkum áhuga hans á
bílum við brugðið. Mörg kvöld sátu
fimm ungir menntaskólanemar í
kvistherberginu, húsráðandi, grein-
arhöfundur, Lárus Jónsson, Svein-
björn Blöndal og Óli J. Hjálmarsson.
Hann hafði að vísu ekki verið í Reyk-
holti en var bekkjarbróðir Bjarna í
MR og var með honum í tilraunum.
Þarna var rætt um landsins gagn og
nauðsynjar en játa ber að stundum
voru umræðuefnin fáfengilegri.
Mælt er að þröngt megi sáttir sitja.
Sjálfsagt hefur stundum gengið
þarna talsvert á en húsráðendur
leiddu slíkt hjá sér og hafi þeir þökk
fyrir.
Allir áttu fimmmenningarnir
heima úti á landi og fóru heim í jóla-
leyfum. Greinarhöfundur var undan-
tekning hvað þetta snerti enda var
oft ófært heim til hans að vetrarlagi
fram á sjötta áratuginn. Bjarni sá
aumur á mér að verða að hírast einn í
Reykjavík um jólin og bauð mér
tvisvar með sér upp í Reykholt um
jólin. Það voru dýrðlegir dagar. Jafn-
an var saltkjöt í jafningi á borðum
daginn sem Bjarni kom upp eftir en
það var uppáhaldsmatur hans. Síðan
liðu dagarnir einn af öðrum. Oftast
var komið fast að hádegi þegar risið
var úr rekkju, eftir hádegismat var
lesið, farið í sund og gufu og jafnvel í
handbolta, eftir kvöldmat var oft
safnast saman hjá einhverjum kenn-
aranum eða niðri í deild og farið í
leiki. Menn fóru í háttinn þegar þeim
fannst tími til kominn en eftir það
ræddum við Bjarni oft saman langt
fram á nótt. Gesturinn varð strax
einn af heimamönnum, hann fékk
meira að segja jólagjöf.
Samskiptin voru með svipuðu móti
fyrri hluta háskólaáranna, menn
söfnuðust saman hjá Bjarna á Gamla
garði. Hópurinn stækkaði verulega,
bræðurnir Árni og Unnar Stefáns-
synir bættust í hann og einnig þeir
Hörður Vilhjálmsson og Kristján
Aðalbjörnsson. Þangað lögðu Matth-
ías Frímannsson og fleiri leið sína.
Síðar komu aðrir dagar, menn luku
námi, stofnuðu heimili og lífsstarfið
tók við. Varð þá nokkurt vik á milli
vina en jafnan sótti í fyrra far þegar
fornir félagar hittust. Og nú er
Bjarni allur og langt fyrir aldur fram
Hafi hann heila þökk fyrir áralanga
vináttu og allt gott, gamalt og nýtt.
Við Guðbjörg sendum Nínu og börn-
um þeirra hjóna innilegar samúðar-
kveðjur.
Lýður Björnsson.
Á sextánda aldursári fór ég ásamt
þremur jafnöldrum mínum úr Ólafs-
firði í Héraðsskólann Reykholt í
Borgarfirði. Á þessum tíma gegndu
héraðsskólarnir stórmerku hlutverki
í skólakerfi landsins. Þeir voru góður
kostur fyrir ungt fólk af landsbyggð-
inni með lítil auraráð til þess að afla
sér framhaldsmenntunar. Í Reyk-
holti kynntist ég Bjarna Einarssyni.
Við urðum miklir vinir æ síðan og
stundum nánir samverkamenn, þótt
við hefðum ólíkar flokkspólitískar
skoðanir. Bjarni vinur minn hefur nú
kvatt þetta jarðlíf eftir harða baráttu
um árabil við sjúkdóminn Alzheimer
og ég vil gjarnan minnast hans í örfá-
um orðum.
Bjarni var sonur heiðurshjónanna,
Önnu Bjarnadóttur og sr. Einars
Guðnasonar, en þau voru í hópi allra
bestu kennara, sem ég hef notið leið-
sagnar hjá um dagana. Frú Anna var
jafnvíg á að kenna íslensku, dönsku
og sérfag sitt ensku. Hún opnaði mér
sýn á undraheim íslenskra bók-
mennta, sér í lagi ljóðlistar. Fyrir
það verð ég henni ævarandi þakk-
látur og sr. Einari tókst að gera mig
forvitinn um sögu þjóðarinnar og
raunar alls mannkyns. Hann var
mikill sögumaður í orðsins fyllstu
merkingu og við fengum hann oft í
tímum til þess að segja sögur, sem
hann vissi að kæmu til með að víkka
sjónhring okkar og hvetja okkur til
þess að kynna okkur merka lífsbar-
áttu forfeðranna. Bæði lögðu þau
presthjónin svo mikið af sjálfum sér í
kennsluna, að það geislaði af þeim
gleðin, þegar þau kenndu okkur.
Líklega hefði þessu fyrirbrigði síðar
verið líkt við útgeislun, en fyrir mér
voru þau einfaldlega algjörir galdra-
meistarar í að koma okkur ungum og
fáfróðum nemendum til nokkurs
þroska.
Sonur þeirra, Bjarni, naut þess að
hrærast í þessu mikla menningar-
heimili, sem Presthúsið var, í hlaði
hins fornfræga Reykholtsstaðar.
Hann var rúmlega einu ári yngri en
ég og bjó sig þá þegar undir að fara í
Menntaskólann í Reykjavík með því
að lesa þriðja bekk hans utan skóla
og varð því súdent einu ári fyrr en
við Lýður Björnsson, sem stunduð-
um saman nám í Reykholti, en út-
skrifuðumst síðar úr MR. Engu að
síður áttum við mikla samleið á
Reykholtsárunum, einnig í Mennta-
skóla, þegar hann dvaldi hjá móður-
systur sinni Kristínu Bjarnadóttur
að Þingholtsstræti 14, og síðar á Óð-
insgötu en við Lýður í næsta ná-
grenni, Grundarstíg og Miðstræti.
Saman stunduðum við svo líka nám
við háskólann. Þar tókum við þátt í
glaðværum og góðum félagsskap
nokkurra skólabræðra, sem við
nefndum einfaldlega „klíkuna“.
Þetta voru auralitlir, en glaðir og
góðir dagar, sem skilja eitthvað
órætt eftir, sem aldrei fyrnist, þótt
leiðir lægju mismikið saman síðar á
ævi hvers og eins og vík stundum
orðið milli vina.
Fljótlega eftir útskrift úr háskóla
störfuðum við Bjarni mikið saman á
Akureyri. Hann var ráðinn bæjar-
stjóri þar árið 1967 og því embætti
gegndi hann til ársins 1976. Ör-
skömmu eftir að Bjarni tók við starfi
bæjarstjóra á Akureyri flutti ég með
fjölskyldu frá Ólafsfirði til Akureyr-
ar. Skemmst er frá því að segja að
þar urðu Bjarni og Gíslína, eiginkona
hans, afar vinsæl. Þau höfðu gott lag
á að virkja menn til dáða og áttu mik-
inn þátt í þeirri hröðu uppbyggingu
og vexti, sem átti sér stað á Akureyri
á þessum árum. Atvikin höguðu því
svo, að ég var kosinn í bæjarstjórn
Akureyrar árið 1970 og einnig Valur
Arnþórsson, þáverandi kaupfélags-
stjóri KEA, en við vorum allir þrír
góðir vinir og studdum allir „Akur-
eyrarflokkinn“ í bæjarmálum, þótt
við værum ekki á eitt sáttir í lands-
málapólitík. Meðal verkefna, sem við
unnum saman var gerð aðalskipu-
lags fyrir Akureyri, en slíkt skipulag
hafði ekki verið gert í áratugi. Sú
skipulagsvinna var miðuð við þarfir
ört vaxandi bæjarfélags næstu tutt-
ugu árin. Á sviði atvinnumála var
mikil gróska. Þar má m.a. nefna iðn-
aðardeild Sambands íslenskra sam-
vinnufélaga undir forustu Hjartar
Eiríkssonar og Slippstöðina, sem
Gunnar Ragnars stýrði og var í mikl-
um vexti. Bjarni var þar lengi í
stjórninni og einnig í stjórn Útgerð-
arfélags Akureyrar. Hugur hans
stóð ekki síður til þess að taka öfl-
ugan þátt í uppbyggingu atvinnulífs-
ins þótt áherslan væri á að haga mál-
um þannig af hálfu stjórnar bæjarins
að hlúa að þeim hornsteini í vaxandi
sveitarfélagi, sem atvinnulífið er. Á
eitt vil ég minna, sem einkenndi
þessi gróskuár á Akureyri, en það er
gestrisni og höfðingsskapur þeirra
bæjarstjórahjóna. Mikið var um
heimsóknir fyrirmanna til Akureyr-
ar og þau hjón voru afar samhent í að
gera þessar heimsóknir að hátíð fyr-
ir gestina og þá, sem tóku þátt í að
taka á móti þeim. Móttökuathafnir
fyrir Margréti Þórhildi Danadrottn-
ingu og Ólaf konung Noregs, svo
dæmi séu tekin, voru í senn alþýðleg-
ar og stórbrotnar undir forustu
þeirra bæjarstjórahjóna, Gíslínu og
Bjarna.
Síðar á ævinni unnum við Bjarni
töluvert saman í stefnumótun um
þróun byggðar í landinu. Þá var hann
aðstoðarforstjóri Byggðastofnunar
en ég kom að þeirri vinnu úr pólitík-
inni, sem formaður ýmissa nefnda. Í
þessari vinnu fann ég glöggt, hve
Bjarna var það mikið hjartans mál,
að byggð á Íslandi þróaðist þann veg,
að hagkvæmt væri fyrir samfélagið.
Hann var sannfærður um, að því
markmiði yrði ekki náð með því, að
öll fólksfjölgun í landinu yrði á höf-
uðborgarsvæðinu og í næsta ná-
grenni. Á Íslandi ætti að þróast þjóð-
ríki en ekki einungis borgríki. Með
þeim hætti einum yrði mannlíf ríkt
og fjölbreytt í landinu og þróun
byggðar hagkvæm þjóðarheildinni
og öruggari fyrir alla landsmenn.
Síðari ár fækkaði samfundum okk-
ar Bjarna of mikið. Við hittumst þó
alloft í Rótarýklubbnum okkar og við
hjónin skemmtum okkur stundum
saman með góðum félögum úr þeim
klúbbi. Það var alltaf gott að hitta
Bjarna og njóta hugmyndaauðgi
hans, bjartsýni og kynnast skýrum
skoðunum hans á mönnum og mál-
efnum. Það voru þung örlög þegar
hann fékk þann sjúkdóm, sem dró
hann síðan til dauða. Ég minnist þess
hvernig hann sagði mér frá fyrstu
einkennum Alzheimersjúkdómsins.
Hann sagði, að hann hefði alltaf get-
að staðið upp á fundum og haldið
tölu, jafnt á ensku, einhverju nor-
rænu máli eða íslensku. Nú treysti
hann sér ekki til þess vegna þess, að
hann gæti jafnvel gleymt því, sem
hann hefði ætlað að koma á framfæri
um leið og hann væri staðinn upp.
Hann sagði þetta í léttum tón með
glampa í augum eins og honum var
lagið. Þetta er ólýsanlega erfiður
sjúkdómur, jafnt fyrir þann, sem
verður fyrir honum og ekki síður þá,
sem næst standa. Nú er Bjarni hins
vegar frjáls úr fjötrum þessa þung-
bæra sjúkdóms. Megi það vera
huggun okkar allra, sem þótti vænt
um hann. Við Rúna sendum Gíslínu,
börnum þeirra Bjarna, systkinum
hans og öllum aðstandendum inni-
legustu samúðarkveðjur okkar. Við
biðjum Guð að blessa okkur öllum
minningu Bjarna Einarssonar.
Lárus Jónsson.
Bjarni Einarsson var fæddur í
Reykholti í Borgarfirði árið 1934,
fyrsta barn prestshjónanna þar, séra
Einars Guðnasonar og Önnu Bjarna-
dóttur og var skírður í höfuðið á móð-
urafa sínum, Bjarna Sæmundssyni
fiskifræðingi. Í Reykholti var um
þessar mundir stundaður búskapur,
þar var endastöð sérleyfisbifreiða,
póstafgreiðsla og síðast en ekki síst
öflugur héraðsskóli. Þangað kom því
margt fólk til náms og starfa. Meðal
þess, Halldóra Þorvaldsdóttir, sem
kom ung að árum í Reykholt m.a. til
að verða barnfóstra Bjarna Einars-
sonar, en ílentist og hefur verið þar
staðarprýði fram á þennan dag. Í því
fjölmenni, sem var í Reykholti á upp-
vaxtarárum Bjarna Einarssonar
þróaðist með honum sá léttleiki í að
umgangast fólk, sem einkenndi hann
alla tíð. Hann hafði lag á því að láta
rödd sína heyrast og var tilbúinn að
verja sjónarmið sín við öll tækifæri.
Bjarni Einarsson var alinn upp á
heimili, þar sem bókaskápar voru í
hverju herbergi og síðan var skóli í
næsta húsi. Það var því ekki að
undra, þó að hann færi snemma að
liggja í bókum, en hann sýndi líka
áhuga á ýmsum verklegum efnum,
ekki síst þeim sem tengdust hreyf-
anlegum tækjum af öllum gerðum.
Þá átti hann tíðar ferðir í smíðahúsið
í Reykholti, þar sem hann fékk efni,
sem hann tálgaði til í ýmis leikföng.
Raunar hafði hann til fyrirmyndar
fugla úr ýsubeini, sem Bjarni afi
hans hafði tálgað og gefið honum.
Að afloknu landsprófi í Reykholti
og prófi í námsefni þriðja bekkjar
Menntaskólans í Reykjavík, sem
Bjarni las heima, settist hann í fjórða
bekk Menntaskólans og lauk stúd-
entsprófi 1953. Á menntaskólaárun-
um bjó hann hjá móðursystur sinni,
Kristínu Bjarnadóttur og fjölskyldu
hennar í Þingholtsstræti 14. Eftir
menntaskólanámið beindist áhugi
Bjarna að því að afla sér menntunar,
sem gæti nýst honum til þess að
starfa að atvinnu- og efnahagsmál-
um. Hann valdi sér því viðskipta-
fræði sem námsgrein í Háskóla Ís-
lands og lauk prófi í þeirri grein
1958. Á háskólaárunum fór Bjarni að
skipta sér af stjórnmálum og varð
forystumaður í Félagi frjálslyndra
stúdenta, en það var á þeim árum fé-
lag framsóknarmanna í háskólanum.
Raunar hafði hann frá æskuárum
ekki komist hjá því að fylgjast með
umræðum um stjórnmál bæði inn-
lend og erlend, því að mjög var um
þau rætt á æskuheimili hans. Þar var
mikið hlustað á útvarp og ekki síður
á erlendar stöðvar en Útvarp
Reykjavík. Bjarni Einarsson var
fimm ára, þegar síðari heimsstyrj-
öldin hófst og ellefu, þegar henni
lauk. Hún leitaði því mjög á hug hans
sem barns og hann hélt auðvitað með
Bandamönnum. Eftir að kalda stríð-
ið brast á, varð hann áhugamaður
um vestræna samvinnu.og sá áhugi
hans kom best fram í því, að hann var
einn af forgöngumönnum þess, að
efnt var til undirskriftasöfnunar
Varins lands 1974.
Fyrstu störf Bjarna Einarssonar
að námi loknu voru hjá Fram-
kvæmdabanka Íslands, sem þá var
undir stjórn Benjamíns H. Eiríks-
sonar, og hafði það starfssvið að fjár-
magna atvinnuframkvæmdir á Ís-
landi. Hér vann Bjarni að ýmiss
konar áætlanagerð og hann ákvað að
afla sér frekari menntunar á því
sviði, sem hann gerði í Haag í Hol-
landi. Þangað fóru þau ung hjón,
Bjarni og Nína, og undu sér vel vetr-
arlangt 1961–62. Eftir dvölina í Hol-
landi tók við starf hjá Efnahags-
stofnuninni sem svo var kölluð.
Sjálfsagt var það vegna góðs álits
forystumanna Akureyringa á störf-
um Bjarna hjá þeirri stofnun, sem
þeir buðu honum að styðja hann við