Morgunblaðið - 07.05.2004, Blaðsíða 34

34 FÖSTUDAGUR 7. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
„SKÝRINGA á brottfalli er oft ekki að
leita innan skólans heldur í umhverfi nem-
endanna,“ segir Inga Dóra Sigfúsdóttir fé-
lagsfræðingur sem starfar hjá Rannsókn-
um og greiningu en fyrirtækið gerði
viðamikla rannsókn á högum ungs fólks á
árunum 2000-2001 þar sem félagsleg staða
ungmenna utan fram-
haldsskóla var könnuð
og borin saman við
stöðu jafnaldra þeirra í
framhaldsskólum með
viðtölum og spurninga-
listum. Samkvæmt nið-
urstöðum rannsóknar-
innar eru þeir sem
hætta námi ekki eins-
leitur hópur, en stór
hluti þeirra hefur átt við
námsörðugleika að
stríða í grunnskóla, vantar stuðning heima
fyrir eða glímir við þunglyndi. „Okkur
hættir oft til þess að áætla að orsök vanda-
mála krakka sem ekki aðlagast í skólunum
sé að finna innan skólans sjálfs,“ segir Inga
Dóra. „Í mjög mörgum tilfellum er skýr-
inganna að leita utan skólans; í samfélag-
inu, fjölskyldunni og í aðstæðum krakk-
anna utan skólans.“
Hún bendir á að ekki megi gleyma því að
framhaldsskólasókn hefur gjörbreyst und-
anfarin ár. Árið 1980 hófu um 65% 16 ára
ungmenna nám í framhaldsskóla en árið
2001 var hlutfallið orðið 90%. Inga Dóra
segir þetta í samræmi við hugmyndir um
framhaldsskóla fyrir alla sem settar voru í
lög. „Framhaldsskólinn á að vera fyrir alla
en það er spurning hvort hann henti öll-
um.“
Hún segir að ein niðurstaða rannsókn-
arinnar hafi verið sú að framhaldsskólar á
Íslandi séu góðir, þar sé boðið upp á mikla
fjölbreytni. „Krakkarnir leituðu yfirleitt
ekki skýringanna á því af hverju þau væru
ekki í skóla í að það skorti námsframboð
eða annað slíkt,“ segir Inga Dóra.
Margar ástæður fyrir brottfalli
Hún bendir á að sá hópur ungmenna
sem standi utan framhaldsskóla sé mjög
margbreytilegur. „Stór hluti hans saman-
stendur af krökkum sem búa við erfiðar að-
stæður, þau hafa ekki stuðningsnet líkt og
jafnaldarar þeirra sem halda áfram í skóla.
Þau fá ekki stuðning heima hjá sér og eru
einangraðri. Þá hafa mörg þeirra átt við
námsörðugleika að stríða í grunnskólum og
félagslega erfiðleika. Þau eru með brotið
bakland.“
Inga Dóra segir að rannsóknin hafi enn-
fremur bent til að andleg vanlíðan væri
meiri hjá þeim sem standa utan skóla en
innan. „Þunglyndið veldur því oft að þau
falla úr námi. Í rannsókninni töluðu þessir
krakkar um
með námi
segja að
standa uta
rætur að r
Hún seg
að stór hlu
ingar um a
„Þau telja
ar, en ísle
og því auðv
Hluti þe
ljúka því á
námsörðug
urstöðum
fram hjá s
er mjög a
virðist haf
tæknilega
hratt og le
vitað mjög
irstöðuatri
Inga Dó
brottfalli þ
unglingar
inn, til að
„Við höfum
samfélagið
angrað fy
hópurinn,
allt þættir
hengi.“
Skýringa oft að leita utan
Inga Dóra
Sigfúsdóttir
Rannsóknir og greining könnuðu brottfall úr fram
Fimmtán af hundraði framhalds-skólanemenda hættu námi án þessað ljúka því milli áranna 2002 og2003. Mjög misjafnt er eftir skól-
um hvert brottfallið er. Hæst er brottfallið í
iðnskólum og fjölbrautaskólum, jafnt á
landsbyggðinni sem á höfuðborgarsvæðinu.
Menntaskólum virðist haldast betur á nem-
endum og leitaði Morgunblaðið til fjögurra
skólameistara eftir skýringum. Þeir segjast
líta brottfall alvarlegum augum og hafa allir
brugðist við því með ýmsum hætti innan síns
skóla. Þeir nefna að efla þyrfti námsráðgjöf í
grunnskólum og rektor Menntaskólans í
Reykjavík bendir á að mikilvægt sé að koma
upp miðlægri miðstöð sem nemendur á
framhaldsskólastigi með námsörðugleika
geta leitað til og fengið aðstoð sérfræðinga.
FB: Brottfall 13,9%
„Við erum stöðugt að vinna gegn brott-
falli,“ segir Stefán Benediktsson, aðstoðar-
skólameistari í Fjölbrautaskólanum í Breið-
holti. Hann segir að fyrir tveimur árum hafi
verið skorin upp herhör gegn brottfalli í
skólanum sem var þá að mati stjórnenda orð-
ið óásættanlegt. Þurfti skólinn að endur-
greiða ríkinu fé, þar sem mjög margir nem-
endur sem skráðir voru í skólann mættu ekki
í próf en ráðuneytið greiðir skólum fyrir
hvern þann nemanda sem tekur próf. „Við
gátum ekki búið við þetta. Við tókum málið
mjög föstum tökum, hertum mætingarregl-
ur og efldum umsjónarkerfið okkar svo að
nemendurnir geti leitað til einhvers,“ útskýr-
ir Stefán. Hann segir að þessar aðgerðir hafi
borið árangur og brottfallið hafi minnkað.
Hann telur gerð framhaldsskólanna aðal-
lega skýra þann mun sem er á milli fjölda
brottfallinna nemenda. „Áfangakerfið er
opnara kerfi sem gerir brottfallið auðveld-
ara. Hægt er að hætta í t.d. einum áfanga án
þess að eyðileggja skólavistina, sem er ekki
hægt í bekkjarkerfi.“
Stefán segir nemendur sem stefni á há-
skólanám sækja í menntaskólanna frekar en
fjölbrautaskólana. Kröfur um námsárangur
séu þar meiri en í fjölbrautaskólunum. „Í því
liggur munurinn. Við tökum inn krakka með
miklu lægri grunnskólaeinkunn.“
Hann segir að brottfall hafi veruleg áhrif á
fjármagn skólans, kennaraastöður séu
mannaðar með tilliti til þeirra sem skrái sig í
skólann en rekstrarfé fer eftir því hversu
margir taki próf. „Okkur finnst 14% brottfall
of mikið [...] Þetta er rosalega dýrt fyrir þjóð-
félagið,“ segir Stefán. „Það er tap af brott-
fallsnemendum. Skólarnir hagnast á því að
öllu leyti að reyna að halda nemendum inni í
skólunum.“
Stefán nefnir að fjöldi nemenda verði að
hætta í skóla til að borga skuldir, t.d. fyrir
bílum sem þeir hafi fjárfest í. „Krakkarnir
vinna mjög mikið með skólanum,“ segir
hann. „Það þarf að borga þessa bíla sem þau
eru að kaupa. Þau flosna upp úr námi af því
að þau vinna svo mikið.“
MR: Brottfall 2,6%
Í Menntaskólanum í Reykjavík hefur
brottfall verið lítið og að sögn Yngva Péturs-
sonar, rektors skólans, þá setjist þeir nem-
endur sem ekki ná prófum flestir aftur í
sama bekk. „Algengast er að nemendur ráði
ekki við námið og færi sig í aðra skóla,“ segir
Yngvi um ástæður þess að nemendur hætti í
skólanum án þess að ljúka prófi.
Til að bregðast við brottfalli hefur skólinn
eflt starf umsjónarkennara og aukið þjón-
ustu við nýnema og forráðamenn þeirra. „Í
samstarfi við íslenskukennara og námsráð-
gjafa hefur verið lögð sérstök áhersla á að
greina nemendur með lestrarörðugleika,“
segir Yngvi. „Skólinn var í góðu samstarfi við
Lestrarmiðstöð Kennaraháskóla Íslands, en
því miður hefur Lestrarmiðstöðin verið lögð
niður. Þær námsgreinar sem nemendur á
fyrsta ári eiga í mestum erfiðleikum með eru
íslenska og stærðfræði. Til að koma til móts
við þá nemendur er boðið upp á sérstaka
stoðtíma í þessum greinum.“
Yngvi segir að hugsanlega skýri mismun-
andi námsframboð skólanna það brottfall
sem þar er. „Námsframboð í sumum
menntaskólum miðast við bóknám og náms-
framboðið því þrengra. Í fjölbrautaskólum
er fjölbrey
halda uppi
Nemendur
við atvinnu
ur frá skól
markaðinn
Yngvi be
að gera nem
sínu og lei
hverjum og
að koma
Lestrarmið
sem nemen
námsörðug
aðstoð sérf
Um áhri
á brottfall
skólinn sty
hvernig st
Gengið er ú
ur komi a.m
loknu fram
Því blasir v
og lengja sk
haldsskólan
ann. Verði
laust aukas
Sölvi Sve
skólans við
slæmt þar
Brottfallið dýrt
Mun meira brottfall í fjölbrautaskólum en mennta-
skólum skýrist m.a. af því að nemendahópur
menntaskólanna er einsleitari og námsframboð í
fjölbrautaskólunum fjölbreyttara. 15% brottfall er
að meðaltali í framhaldsskólum landsins. Sunna
Ósk Logadóttir komst að því að skólarnir hafa náð
góðum árangri við að draga úr brottfalli, t.d. með
því að efla námsráðgjöf, herða mætingarreglur og
hlúa betur að hverjum og einum nemanda.
Við mennt
skóla sækj
SAMKEPPNISHÆFNI
OG FRJÁLSRÆÐI
Ísland er í fimmta sæti yfir samkeppn-ishæfustu hagkerfi heims á lista semIMD-viðskiptaháskólinn í Sviss hef-
ur gefið út. Ísland hækkar um þrjú sæti á
listanum frá í fyrra og hefur á fjórum ár-
um farið úr 10. sætinu. Í frétt í Viðskipta-
blaði Morgunblaðsins í gær kemur fram
að á öllum þeim mælikvörðum, sem lagðir
eru á samkeppnishæfni ríkja, hefur Ís-
land hækkað sig á síðustu árum.
Þetta ber auðvitað vitni um að þær
miklu breytingar í frjálsræðisátt, sem átt
hafa sér stað hér á landi undanfarin ár,
hafa skilað árangri. Fleira spilar inn í, svo
sem mikil atvinnuþátttaka, jákvætt við-
horf stjórnenda fyrirtækja, góð menntun
og hreint umhverfi. Veikleikarnir eru
hins vegar ekki sízt of lítill útflutningur
og mikill viðskiptahalli, of fyrirferðar-
mikið ríkiskerfi, veikur verðbréfamark-
aður, meiri launahækkanir en annars
staðar og smæð markaðarins.
Við sumu af þessu, á borð við smæð
markaðarins, er ekkert að gera. En á öðr-
um sviðum er svigrúm til breytinga – og
verður að vera það því að önnur ríki gera
stöðugt breytingar á því umhverfi, sem
þau búa fyrirtækjum sínum, í því skyni að
standa betur að vígi í alþjóðlegri sam-
keppni. Ísland má ekki dragast aftur úr í
þeirri samkeppni og raunar má færa rök
fyrir því að til þess að vega upp á móti
þáttum, sem við getum ekki breytt, eins
og smæð markaðarins og fjarlægð frá
öðrum mörkuðum, verði Ísland að gera
betur en samkeppnislöndin á öðrum svið-
um.
Verzlunarráð Íslands hefur lagt til
nokkrar breytingar sem ráðið telur að
geti komið Íslandi í þriðja sætið á listan-
um yfir samkeppnishæfustu ríki heims.
Þar nefnir VÍ fyrst að lækka þurfi skatta
enn meira en gert hefur verið. Í öðru lagi
þurfi að afnema hömlur á erlenda fjár-
festingu. Í þriðja lagi þurfi að stuðla að
aukningu milliríkjaviðskipta. Í fjórða lagi
þurfi að draga úr ríkisumsvifum og lækka
ríkisútgjöldin.
Undir þetta allt er ástæða til að taka.
Íslendingar verða að vera mjög vakandi
fyrir því að missa ekki niður forskot sitt í
alþjóðlegri samkeppni. Hjá ríkisstjórn-
inni er augljóslega vilji til aðgerða í sum-
um þessum málum, ekki sízt skattamál-
unum. Þar hafa stjórnvöld m.a. boðað
afnám eignarskatts og á aðalfundi SA
fyrr í vikunni lét Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra þá skoðun í ljós að stefna ætti að
því að tekjuskattur fyrirtækja yrði ekki
hærri en 15%. Hins vegar er ástæða til að
gera atlögu að fleiri málum sem VÍ nefnir.
Morgunblaðið hefur t.d. bent á að það er
löngu tímabært að breyta um stefnu hvað
varðar erlendar fjárfestingar í íslenzkum
sjávarútvegi, nú þegar íslenzk sjávarút-
vegsfyrirtæki fjárfesta um allan heim. Og
glímunni við ríkisútgjöldin linnir seint.
Á aðalfundi Samtaka atvinnulífsins
benti Davíð Oddsson á að frelsinu væri
ekki komið á í eitt skipti fyrir öll. Það eru
orð að sönnu; það þarf áfram að vinna að
því að efla athafnafrelsi einstaklinganna á
Íslandi og búa frumkvöðlum og fyrir-
tækjarekstri sem beztar aðstæður til að
standa undir áframhaldandi hagvexti.
Sumir forystumenn viðskiptalífsins hafa
kvartað undan þeim umræðum, sem m.a.
Morgunblaðið hefur staðið fyrir, um lög-
gjöf til að hindra samþjöppun og hringa-
myndun í viðskiptalífinu, og að því er
virðist skilið hana á þann veg að menn
vilji spilla hinum almennu rekstrarskil-
yrðum atvinnulífsins. Það er auðvitað
mikill misskilningur. Það er áfram full
ástæða til að auka frjálsræði í atvinnulíf-
inu yfirleitt, hlúa að vaxtarbroddum og
minnka álögur á atvinnurekstur. Hins
vegar ber að koma í veg fyrir að fáeinar
viðskiptasamsteypur verði allsráðandi í
íslenzku viðskiptalífi. Slík þróun stuðlar
sízt af öllu að fjölbreyttu og samkeppn-
ishæfu atvinnulífi.
SÖMU MENNTUN FYRIR ÖLL BÖRN
Í skýrslu þeirri sem vinnuhópur for-sætisráðherra um fátækt á Íslandi
hefur skilað af sér og greint var frá í
Morgunblaðinu í gær kemur fram að
þrátt fyrir að Íslendingar séu „meðal
þeirra þjóða sem hafa einna hæstu þjóð-
artekjur á mann“ séu þeir hópar til „sem
eiga erfitt með að láta enda ná saman og
lifa mannsæmandi lífi“. Eins og nærri
getur og fram kemur í skýrslunni geta af-
leiðingar fátæktar „verið margþættar og
haft til dæmis áhrif á uppeldisskilyrði
barna, heilsu fólks og almenna þátttöku í
samfélaginu“.
Þó að auðvitað sé mjög brýnt að vinna
bug á afleiðingum fátæktar hjá öllum
þeim sem eiga undir högg að sækja og
fjallað sé um ýmsar leiðir til úrbóta í því
sambandi í skýrslunni vekja aðgerðir til
úrlausnar er miðast við að tryggja hag
barna í þessu tilliti sérstaka athygli.
Ekki síst þar sem það hlýtur að vera for-
gangsmál hvers samfélags að tryggja að
fátækt verði ekki baggi sem erfist frá
kynslóð til kynslóðar.
Morgunblaðið hefur þegar lýst þeirri
skoðun að allir eigi að geta komið börnum
sínum í leikskóla, rétt eins og í grunn-
skóla. Jafnframt hefur blaðið – eins og
vinnuhópurinn – bent á að leikskólar séu
hluti af menntakerfinu enda hafi verið
mótuð sérstök námsskrá fyrir þetta
skólastig. Blaðið hefur sömuleiðis vísað
til þess að greiða þurfi há skólagjöld fyrir
skólagöngu á leikskólastigi en ekki á öðr-
um námsstigum en varpa má fram þeirri
spurningu hvort það sé eðlilegt.
Morgunblaðið tekur því undir það sem
segir í skýrslunni að „tekjutengja
[mætti] leikskólagjöld og létta þannig
undir með fátæku barnafólki en leik-
skólagjöld eru veigamikill þáttur í út-
gjöldum slíkra heimila“. Slíkt fyrirkomu-
lag myndi að auki örva fólk til
sjálfshjálpar því „þannig er foreldrum
einnig gefinn aukinn kostur á því að
stunda hvort sem er nám eða vinnu“, eins
og skýrsluhöfundar benda á. Jafnréttis-
sjónarmið vega einnig þungt í þessu tilliti
því einstæðir foreldrar, að miklum meiri-
hluta til konur, eru einn fjölmennasti
hópurinn sem nýtur fjárhagsaðstoðar og
því er ljóst að ef létt væri undir með þeim
varðandi leikskólagjöld myndi það skapa
þeim mun betri tækifæri til náms eða
þátttöku í atvinnulífinu.
Haft er eftir Vilhjálmi Þ. Vilhjálms-
syni, formanni Sambands sveitarfélaga, í
Morgunblaðinu í dag að honum finnist
hugmyndin góð en hún kosti peninga sem
sveitarfélögin eigi ekki til. Hann telur
ekki að sveitarfélögin geti brugðist við
þeirri kostnaðaraukningu sem af þessu
hlytist með samdrætti í þjónustu eins og
nefnt er sem einn kostur í skýrslunni, en
segir jafnframt: „Ef ríkisvaldið leggur á
þetta mikla áherslu og ef sveitarfélögun-
um verða tryggðar viðbótartekjur, t.d. til
að veita ókeypis þjónustu á leikskólum,
þá eru sveitarfélögin tilbúin til viðræðna
um það“. Þau orð hans sýna að með sam-
eiginlegu átaki ríkis og sveitarfélaga ætti
að vera hægt að finna þessu máli þann
farveg að einnig á leikskólastigi verði það
svo að öll börn á Íslandi njóti sömu tæki-
færa til skólagöngu og engir skeri sig úr
hópi alls þorra barna hvað menntun varð-
ar, sökum fátæktar.