Morgunblaðið - 16.12.2004, Blaðsíða 34

34 FIMMTUDAGUR 16. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
A
llt frá því að fyrst frétt-
ist að í undirbúningi
væri að koma á fót al-
þjóðastofnun, er bæri
heitið Sameinuðu
þjóðirnar, voru íslensk stjórnvöld
áhugasöm um að fá þar aðild.
Íslendingar urðu að vísu ekki
stofnaðilar að samtökunum 1945.
Ástæðan var sú að íslensk stjórn-
völd treystu sér ekki til að lýsa yfir
stríði á hendur Þýskalandi og Jap-
an. Eins og vikið var að á þessum
vettvangi 4. desember sl. er ekki
víst að allir eigi auðvelt með að
skilja í dag hvers vegna íslenskir
ráðamenn
voru ekki
reiðubúnir til
að stíga þetta
skref (síst af
öllu er hægt
að ætlast til
þess að lesendur The New York
Times skilji það, en þeim mun víst
verða gert þetta kunnugt innan
fárra vikna að frumkvæði svokall-
aðrar Þjóðarhreyfingar).
Einhverjir kunna að segja að
skýringin sé sú að Íslendingar séu í
eðli sínu einstaklega friðsöm þjóð.
Sem er auðvitað tóm vitleysa, Ís-
lendingasögurnar sem við hömpum
svo mjög eru auðvitað sönnun fyrir
hinu gagnstæða (að maður taki nú
ekki dæmi úr fréttatímum samtím-
ans). Manni virðist helst sem prakt-
ískt mat hafi ráðið afstöðu íslenskra
stjórnvalda 1945, Íslendingar hefðu
engan her og ættu engin vopn og
því væri þeim í reynd ómögulegt að
segja annarri þjóð stríð á hendur,
slík yfirlýsing yrði í raun alltaf
sýndarmennska.
Því ber þó að halda til haga að ís-
lenskir sósíalistar voru reiðubúnir
til að hlíta áðurnefndum skilyrðum
fyrir stofnaðild að SÞ og Valur Ingi-
mundarson segir frá því í bók sinni
Ísland í eldlínu kalda stríðsins, sem
út kom 1996, að svo virðist sem
Ólafur Thors, forsætisráðherra og
formaður Sjálfstæðisflokksins, hafi í
fyrstu einnig hallast að því að ganga
að skilyrðum stórveldanna. Síðar
hafi hann lagst á sveif með þeim
sem voru því andvígir (sjá bls. 37).
Ísland þurfti þó ekki að bíða þess
lengi að fá aðild að SÞ, það gerðist í
nóvember 1946. En hvað skýrði
áhuga ráðamanna á að fá þar inni
strax í upphafi?
„Í fyrsta lagi hafði Ísland sterk-
an, pólitískan vilja til að gerast með-
limur í Sameinuðu þjóðunum,“ segir
Valdimar Unnar Valdimarsson í
bókinni Ísland í eldlínu alþjóðamála
(bls. 52) sem kom út 1993, nokkru
eftir andlát hans. Þjóðin hafi þá ný-
lega öðlast fullt sjálfstæði og yfir-
völdum hafi verið í mun að innsigla
þá stöðu. „Það yrði annars vegar
gert með því að sýna fullan vilja og
getu til að taka þátt í alþjóða-
samvinnu á hæstu stigum, og hins
vegar með því að öðlast formlega og
óformlega viðurkenningu annarra
ríkja á stöðu Íslands sem sjálfstæðs
ríkis. Aðild að Sameinuðu þjóðunum
var augljós leið að slíku markmiði,“
segir Valdimar.
Hann segir aðildina að SÞ einnig
hafa tengst áhyggjum sem menn
höfðu af langtímaöryggi Íslands.
Styrjöldin 1939–1945 hafi þvingað
Ísland til að snúa baki við hlutleysi
og fylgja bandamönnum gegn Hitl-
ers-Þýskalandi (athyglisvert að
menn skyldu þó ekki vilja stíga
skrefið til fulls og lýsa yfir stríði á
hendur Þjóðverjum). Segir Valdi-
mar að með því að gerast aðili að SÞ
hafi Ísland verið að undirstrika
þessa stefnubreytingu (bls. 53).
SÞ-aðild hafi einnig þjónað efna-
hagslegum markmiðum, auk þess
sem hún reyndist leið til að fást við
vandamál sem tengdust smæð ís-
lenska stjórnkerfisins.
Og nú vilja Íslendingar, sextíu ár-
um síðar, í fyrsta sinn fá sæti í ör-
yggisráði SÞ – helstu valdastofnun
samtakanna, þeirri þar sem allar
meiriháttar ákvarðanir eru teknar.
Rökin eru í reynd alls ekki ósvipuð
þeim sem réðu afstöðu Íslendinga
1945; semsé að mikilvægt kunni að
vera fyrir litla, sjálfstæða þjóð að
gera sig gildandi á alþjóðavettvangi.
Það mun aðeins einu sinni áður
hafa verið rætt af einhverri alvöru
að Ísland sæktist eftir sæti í örygg-
isráðinu. Ólafur Egilsson sendi-
herra rifjaði það upp í samtali við
mig að í utanríkisráðherratíð Geirs
Hallgrímssonar 1983–1986 hefði
verið ákveðið að stefna að framboði.
Það hafi verið mat manna að með
því móti myndi skapast betra tæki-
færi en áður til að vinna að-
framgangi þeirra hugsjónamála
sem íslensk utanríkisstefna byggð-
ist á.
Ísland var á leið inn í Efnahags-
og félagsmálaráð SÞ (átti þar sæti
1986–1988) og segir Ólafur að gott
hafi þótt að fá reynslu af því starfi
fyrst, áður en ráðist væri í framboð
til öryggisráðsins.
Kveðst Ólafur minnast þess að
hafa tilkynnt norrænum starfs-
bræðrum sínum, sem sinntu mál-
efnum SÞ, að Ísland væri að hug-
leiða framboð og að íslensk
stjórnvöld vonuðust til þess að fá að
komast inn í röðina sem hefði verið
meðal Norðurlandaþjóðanna um
framboð til öryggisráðsins. Norð-
urlöndin hefðu setið í öryggisráðinu
oftar en ella af því að Ísland hefði
haldið sig til hlés og því væri sann-
gjarnt að við gætum komið inn í
röðina með lágmarksfyrirvara.
Geir hætti sem utanríkisráðherra
1986 og þá féll málið niður.
Óvissa var um það hversu lengi
Matthías Á. Mathiesen, eftirmaður
hans, myndi gegna störfum utanrík-
isráðherra og í hönd fór einnig erfið
samningagerð við Bandaríkin um
sjóflutninga fyrir varnarliðið, flug-
stöðin í Keflavík var þá í byggingu,
auk þess sem leiðtogafundur Reag-
ans og Gorbachevs var haldinn hér
á landi 1986. Lítill tími mun því hafa
gefist til langtímaáætlanagerðar.
Í utanríkisráðherratíð Jóns Bald-
vins Hannibalssonar (1987–1995)
kröfðust stóru málin, gerð EES-
samningsins og málefni Eystra-
saltsríkjanna, mikils tíma og má
ætla að lítið ráðrúm hafi verið til að
huga að framboðsmálum. Og það
var svo ekki fyrr en Halldór Ás-
grímsson hafði setið dágóðan tíma
sem utanríkisráðherra sem hug-
myndin um öryggisráðsaðild komst
á rekspöl.
Ísland í
framboð
Það mun aðeins einu sinni áður hafa
verið rætt af einhverri alvöru að Ísland
sæktist eftir sæti í öryggisráðinu. Ólafur
Egilsson sendiherra rifjaði það upp
[…] að í utanríkisráðherratíð Geirs
Hallgrímssonar 1983–1986 hefði verið
ákveðið að stefna að framboði.
VIÐHORF
Eftir Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
ÝMIS meinfýsni hefur fengið að
leika lausum hala í fjöl-
miðlum að undanförnu
varðandi það átak þjóð-
arhreyfingarinnar –
með lýðræði að gangast
fyrir birtingu yfirlýs-
ingar í New York Tim-
es, þar sem satt og rétt
skal frá því skýrt, að á
bak við tilkynningu for-
sætisráðherra í mars
2003, sem leiddi til að
Ísland var sett á lista
hinn vígfúsu þjóða, hafi
staðið lítill minnihluti
þjóðarinnar samkvæmt
skoðanakönnunum, og að auki hafi
þeir tveir menn, sem ákvörðunina
tóku, ekki hirt um að leggja hana
fyrir nokkur löglega kjörin stjórn-
völd.
Forsætisráðherra kvað upp úr
með það í ræðu á Alþingi fyrir
skömmu að hvergi á byggðu bóli í
heiminum færi fram önnur eins vit-
leysisumræða um Íraksmálið eins og
hér á landi. Það má til sanns vegar
færa ef aðaláherslan er lögð á vit-
leysis-. Ég veit ekki til að annars
staðar hafi málflytjendur verið kall-
aðir uppnefnum á borð
við „meinfýsnishlakk-
andi úrtölumenn“ eða
„afturhaldskommatitt-
sflokkur“. En for-
sætisráðherrann fylg-
ist illa með, ef hann
veit ekki að allur heim-
urinn er logandi í um-
ræðum um upphaf og
framvindu þessa stríðs
í Írak, og sú krafa hef-
ur verið reist á hverju
þjóðþinginu eftir ann-
að að rannsókn fari
fram á því með hvaða
hætti þjóðirnar voru blekktar til
fylgis við þetta stríð. Því að það
tvennt varð lýðum ljóst þegar kom
fram á þetta ár, að Saddam átti eng-
in gereyðingarvopn, hann hafði
framfylgt ályktunum Sameinuðu
þjóðanna um eyðingu þeirra og
Vesturlöndum stóð engin ógn af
honum, þótt hann og fjölskylda hans
héldi uppi innlendri ógnarstjórn með
sama hætti og hann gerði meðan
Bandaríkin sáu ekkert því til fyrir-
stöðu að styðja hann sem „hófstill-
ingaraflið“ á svæðinu.
Forsætis- og utanríkisráðherra
vilja ekki ræða þetta; þetta er fortíð
og nú skal snúa sér að uppbyggingu
og eflingu lýðræðis í Írak. Gagns-
laust að velta sér upp úr fortíðinni,
segja þeir. En heimurinn vill vita
hvernig hann var dreginn út í þetta
forað og hvernig hann á að forðast
að sagan endurtaki sig. Í öðrum
löndum þykir það alvarlegt mál,
þegar stjórnmálamenn verða upp-
vísir að blekkingum og enn verra ef
logið er vísvitandi!
Þá hefur verið spurt hvaða umboð
„við“ höfum til að tala í nafni þjóð-
„Vitleysisumræða“
Ólafur Hannibalsson fjallar um
átak Þjóðarhreyfingarinnar ’Því verður ekki í mótimælt að við sem að
þessari yfirlýsingu
stöndum erum Íslend-
ingar en ekki t.d. Alban-
íumenn eða arabar.‘
Ólafur Hannibalsson
MIKIL breyting hefur átt sér stað
í uppbyggingu leikskóla um allt land
á undanförnum árum, svo mikil að
líkja má því við bylt-
ingu. Nær öll börn
ganga nú í leikskóla.
Glæsilegar byggingar
rísa, klippt er á borða
og bæjar- og borg-
arstjórar hreykja sér af
því að biðlistar heyri
brátt sögunni til. Við
erum á góðri leið með
að byggja upp fyrsta
skólastigið.
Kennarar og aðrir
starfsmenn leikskóla
hafa tekið þátt í þessum
breytingum. Þeir hafa
verið tilbúnir að auka við vinnu sína,
taka þátt í þróunarverkefnum og
bæta á sig sífellt fleiri verkefnum og
fleiri börnum. Þeir hafa þannig tekið
þátt í mikilli hagræðingu í rekstri
skólanna og ég veit satt að segja ekki
hvar hægt væri að finna smugu til
enn meiri hagræðingar ef halda á
uppi því þjónustustigi sem sveit-
arfélögin hafa sett sér.
En eru þá ekki allir sáttir og glað-
ir? Þessari spurningu verð ég að
svara neitandi. Menning og mannlíf
býr í fólki ekki byggingum. Til að
tryggja gæði í leikskólum þarf fag-
menntaða kennara. Í dag er staðan sú
að einungis um þriðjungur starfs-
manna leikskóla hefur menntun leik-
skólakennara.
Starf leikskólakenn-
ara er krefjandi og
ábyrgðarmikið starf og
skyldi maður því ætla
að það væri sæmilega
launað. Störf í leik-
skólum eru hins vegar,
svo ekki er um villst,
vanmetin. Laun leik-
skólakennara eftir 3ja
ára háskólanám, sem
lýkur með B.ed prófi,
eru um 146.000 krónur
á mánuði. Ég spyr: Eru
þetta sanngjörn laun?
Hvaða skilaboð eru það til ungs fólks
sem hefur áhuga á að leggja fyrir sig
kennarastarf á fyrsta skólastiginu?
Kjarasamningar leikskólakennara
voru lausir 31. ágúst sl. Samn-
inganefnd Félags leikskólakennara
hefur haldið 25 fundi með samn-
inganefnd sveitarfélaganna. Fram að
sl. föstudegi vorum við, sem eigum
sæti í samninganefnd FL, bjartsýn á
að samningar næðust sem allir væru
sáttir við. Við teljum kröfur okkar
réttlátar og sanngjarnar. Leikskóla-
kennarar fara fram á að laun þeirra
séu í takt við það sem gerist hjá öðr-
um háskólahópum þ.á m. öðrum
kennarahópum. Í samanburði við þá
hafa laun leikskólakennara dregist
verulega aftur úr og eru á botninum.
Krafa félagsins er að þrítugur leik-
skólakennari hafi ríflega 200.000 kr. í
laun við lok samningstíma miðað við
að samningstími nái fram á árið 2008.
Þolinmæði leikskólakennara er
ekki endalaus. Leikskólakennarar
hafa aldrei farið í verkfall síðan þeir
stofnuðu núverandi stéttarfélag 1989.
Ég ætla svo sannarlega að vona að til
þess þurfi ekki að koma. Samfélagið á
rétt á því að leikskólakennarahóp-
urinn þurfi ekki að vera settur í þá
erfiðu stöðu neyðast til að taka
ákvörðun um að leggja niður vinnu til
að ná fram sanngjörnum kröfum.
Ábyrgðin er þeirra sem reka leik-
skólana þ.e. sveitarfélaganna.
Forðumst verkfallsátök
Þröstur Brynjarsson fjallar um
kjaradeilu leikskólakennara ’Ábyrgðin er þeirrasem reka leikskólana,
þ.e. sveitarfélaganna.‘
Þröstur Brynjarsson
Höfundur er varaformaður Félags
leikskólakennara.
AKSTURSHRAÐI flutninga-
bifreiða með stórar vinnuvélar á
tengivagni er oft með ólíkindum
mikill í borginni
og í útjaðri borg-
arinnar. Hið
sama getur átt
við víðar á land-
inu. Ég verð
ítrekað vör við
mikinn aksturs-
hraða ökumanna
á þessum miklu
bílum við flutning
á þungum vinnu-
vélum um Ártúnsbrekkuna og Vest-
urlandsveginn. Í rigningarveðri í
myrkrinu á morgnana sem við aðrar
veðuraðstæður. Mér er ekki full-
kunnugt um heildarþunga þessara
ökutækja en hann nemur vafalaust
tugum tonna. Afleiðingar umferð-
aróhappa þeim tengdum gætu orðið
mjög alvarlegar vegfarendum. Það
má vel vera að blikkandi gul ljós við
hliðarspegla ökumanna slíkra flutn-
ingabíla skapi þeim sjálfum öryggis-
tilfinningu á ferð sinni, en þeir eru
að tefla öryggi annarra í umferðinni
í hættu þegar þeir aka of hratt.
Leikinn ökumaður tryggir ekki eftir
á fremur en aðrir. Vinnuvél eða ann-
að hlass ofan á tengivagni ökutækis
getur losnað og fallið á aðrar bifreið-
ar og farþega í þeim og heild-
arþyngd ökutækis ein og sér getur
reynst sérstaklega hættuleg við
árekstur í umferðinni.
Ökuhraða ber að miða við að-
stæður með sérstöku tilliti til örygg-
is annarra og ökumaður verður að
taka tillit til hleðslu og þyngdar öku-
tækis. Hraðinn má aldrei verða
meiri en svo að ökumaður hafi fullt
vald á ökutækinu. Í umferðarlögum
segir að ökuhraði bifreiða, sem eru
meira en 3.500 kg að leyfðri heild-
arþyngd, megi aldrei vera meiri en
80 km á klst. Ökuhraði bifreiðar með
eftirvagn eða skráð tengitæki má
aldrei vera meiri en 80 km á klst. og
ökuhraði bifreiðar með eftirvagn,
sem er án hemla og meira en 750 kg
að heildarþyngd, eða óskráð tengi-
tæki má aldrei vera meiri en 60 km á
klst.
Þá getur ráðherra ákveðið reglur
um sérstakan lægri hámarkshraða
vélknúins ökutækis ef þess er þörf
vegna hönnunar ökutækisins.
Spurning er hvort nokkur vanþörf
sé á því að endurskoða umferðar-
lögin og árétta skyldur ökumanna
stórra flutningabíla með þungt hlass
til að sýna sérstaka varkárni. Í 36.
gr.laganna er fjallað um nánar til-
greindar aðstæður, s.s. við akstur í
þéttbýli eða þegar útsýn er tak-
mörkuð vegna birtu eða veðurs o.fl.,
þar sem kveðið er á um sérstaka
skyldu ökumanna til að aka nægi-
lega hægt miðað við aðstæður.
Flutningar stórra vinnuvéla á milli
vinnusvæða eru nauðsynlegur þátt-
ur í verktakastarfsemi en sá flutn-
ingur þarf að fara fram þannig að
fullt tillit sé tekið til öryggis annarra
vegfarenda. Set ég þessar athuga-
semdir fram til umhugsunar.
ÁSDÍS J. RAFNAR
hæstaréttarlögmaður.
Yfirgengilegur aksturshraði flutningabíla
Frá Ásdísi J. Rafnar
Ásdís J. Rafnar
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið, Kringlunni 1, 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is