Morgunblaðið - 28.04.2005, Blaðsíða 26

26 FIMMTUDAGUR 28. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson. Ríkisstjórn Sjálfstæðis-flokks og Framsóknar-flokks hefur nú setið viðvöld í áratug. Áköfustu
talsmenn stjórnarflokkanna tala
um ríkisstjórnina sem
„ríkisstjórn fólksins“
og vísa þar til einka-
væðingar og skatta-
lækkana. Þarna kveð-
ur við kunnuglegan
tón úr hugmynda-
banka hægrimanna
þó að hitt sé nær
sanni að stór hluti
„fólksins“ hafi ekki
riðið feitum hesti frá
þessum aðgerðum.
Nær lagi væri að
kenna ríkisstjórnina
við aukna misskipt-
ingu og meira for-
ingjaræði en hér hefur löngum
tíðkast.
Misskiptingarsamfélagið
Forystumenn ríkisstjórnarinnar
hafa lagt á það áherslu að í henn-
ar tíð hafi hagvöxtur verið mikill,
landsframleiðsla tvöfaldast og
kaupmáttur aukist umtalsvert.
Þetta er út af fyrir sig rétt en er
þó engin nýlunda á Íslandi. Þannig
má t.d. benda á að mikill sam-
felldur hagvöxtur var á árunum
1975–’87. Þá var verðbólgan hins
vegar mikill skaðvaldur í íslensku
efnahagslífi en með samstilltu
átaki verkalýðshreyfingar, Vinnu-
veitendasambandsins og ríkis-
stjórnarinnar tókst að ráða nið-
urlögum hennar með þjóðarsáttar-
samningunum 1990. Með þeim
samningum og aðildinni að Evr-
ópska efnahagssvæðinu árið 1994,
sem beygði íslenskt efnahagslíf
undir evrópskan aga og reglu-
festu, var lagður
grunnurinn að þeim
stöðugleika sem þjóð-
in hefur síðan búið
við.
En stöðugleiki og
hagvöxtur segir ekki
alla söguna. Í tíð rík-
isstjórnarinnar hefur
misskipting aukist og
bilið milli ríkra og fá-
tækra breikkað veru-
lega. Þegar skoðuð er
tekjudreifing í sam-
félaginu kemur í ljós
að þeir tekjuhæstu
hafa meira en tuttugu
sinnum hærri tekjur en þeir tekju-
lægstu. Skýringin liggur ekki í því
að launamunur sé svo mikill held-
ur í hinu að það hefur orðið til
hópur í samfélaginu sem hefur
umtalsverðar fjármagnstekjur
meðan aðrir hafa engar.
Í sjálfu sér er ekkert við það að
athuga þó að menn hafi tekjur af
fjármagni og eignum. Hitt er al-
varlegra þegar ríkisstjórn, sem
stærir sig af góðæri og hagvexti,
hefur ekki þá siðferðis- og réttlæt-
iskennd sem þarf til að beita jöfn-
unartækjum samfélagsins í þágu
þeirra sem standa höllustum fæti.
Þess vegna leita sífellt fleiri á náð-
ir félagsþjónustu sveitarfé
og 4.500 börn á Íslandi bú
heimilum sem þurfa á slík
að halda.
Íslendingar hafa löngum
sig af því að Ísland sé stét
samfélag, hér búi allir hlið
gangi í sömu skólana, njót
þjónustunnar. „Stétt með
var einu sinni kjörorð Sjál
isflokksins en nú þróast m
ingarsamfélag á Íslandi un
þeirra stjórn. Skattar hafa
lækkaðir á eignum, erfðum
launum en með þeim hætt
hefur mest komið í hlut þe
sem best eru staddir. Á sa
hafa hvers kyns þjónustug
færst mjög í aukana sem e
enn álagið á þá tekjulægst
Foringjaræðið
Samhliða aukinni missk
hefur foringjaræði og geðþ
ákvarðanir færst í aukana
menn stjórnarflokkanna h
afdrifaríkar ákvarðanir, m
stefnu stjórnarinnar af mu
Ríkisstjórnin 10 ára – verk
efni Samfylkingarinnar
Eftir Ingibjörgu
Sólrúnu Gísladóttur ’Á Íslandi búum vlandi tækifæranna
mínum huga er Sa
fylkingin flokkur t
færanna. Við getu
orðið stærsti flokk
landsins ef við höl
rétt á málum.‘
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir
Fyrir nákvæmlega 20 árumvoru sett ný útvarpslögsem fólu í sér afnámeinkaréttar Ríkis-
útvarpsins til útvarps og sjón-
varps á Íslandi og sköpuðu skil-
yrði fyrir rekstur nýrra
ljósvakamiðla. Í þessum lagabálki
var sérkafli er tók sérstaklega til
Ríkisútvarpsins, hlutverks þess,
fjármögnunar og stjórnskipulags.
Aftan í lögin var hnýtt svohljóð-
andi bráðabirgðaákvæði vorið
1985: „Lög þessi skal endurskoða
innan þriggja ára frá setningu
þeirra.“ Varðandi Ríkisútvarpið
hefur þetta verið vanrækt, um-
rædd endurskoðun hefur aldrei
farið fram, enda þótt undanfarin
20 ár hafi verið einir mestu um-
brotatímar í sögu fjölmiðlunar á
Íslandi og um heim allan, þó ekki
sé nema í tæknilegu tilliti. Við
upphaf samkeppninnar í ljósvak-
anum töldu stjórnvöld að breyt-
ingarnar kölluðu á yfirferð máls-
ins í ljósi reynslunnar þegar reynt
hefði á framkvæmd laganna um
skeið og nýir fjölmiðlar haslað sér
völl og starfað nokkra hríð.
Nokkrar útvarpslaganefndir voru
tilnefndar á næstu árum í umboði
nokkurra menntamálaráðherra.
Það urðu jafnvel til ný laga-
frumvörp, en þau dóu drottni sín-
um í skrifborðsskúffum ráðuneyt-
isins eða dagaði uppi á Alþingi.
Það er fyrst nú sem til stendur í
alvöru að setja ný lög um Rík-
isútvarpið, þar sem mið verði tek-
ið af breyttum þörfum þess og við-
urkennt, að aðstæðurnar eru og
verða síbreytilegar og munu á
hverjum tíma kalla á snögg við-
brögð og svigrúm til skjótrar að-
lögunar. Í lagafrumvarpinu um
Ríkisútvarpið sf. er undirstrikað
mikilvægi þess sem fjölmiðils með
almannaþjónustumarkmið að leið-
arljósi. Þar eru dagskrárleg mark-
mið þess ítarlega skilgreind, og í
engu slakað á frá því sem nú er,
heldur þvert á móti gert ráð fyrir
eflingu ýmissa grundvallaratriða í
dagskránni og opnað fyrir nýj-
ungar, sem eiga eftir að verða æ
meira áberandi í fjölmiðlun fram-
tíðarinnar, eins og margmiðlun af
ýmsu tagi, þar með talin vefþjón-
usta.
Skýlausar heimildir til
framþróunar lögfestar
Ríkisútvarpið hefur búið við
háskalegt óvissuástand að þessu
leyti. Viðleitni þess til
að nýta sér Internetið
eins og flestir fjöl-
miðlar heimsins gera
í sívaxandi mæli hef-
ur til að mynda verið
gerð tortryggileg og
kærð til samkeppn-
isyfirvalda hérlendis
og í Brussel. Svo sér-
kennileg getur laga-
túlkunin orðið, að
samkvæmt nið-
urstöðu umboðs-
manns Alþingis er
Ríkisútvarpinu ekki
leyfilegt að birta fræðsluefni um
Passíusálmana eða Halldór Lax-
ness á vef sínum, vegna þess að
textaformið eða myndirnar hafa
ekki áður verið notaðar í sér-
stökum, hefðbundnum útvarps-
eða sjónvarpsdagskrám. Sagt er
að það skorti stoð í lögum fyrir
annarri starfsemi en útvarpi og
sjónvarpi í gamalgrónum skiln-
ingi. Þetta nefni ég sem dæmi um
þá brýnu nauðsyn að lög um Rík-
isútvarpið verði endurskoðuð taf-
arlaust og það fái skýlausar heim-
ildir til að þróa starfsemi sína í
samræmi við allar breytingar og
nýja strauma í fjölmiðlun í kjölfar
tækninýjunga, sem eru hvarvetna
að ryðja sér til rúms á þessu sviði.
Ríksútvarpið hefur sætt rannsókn
eftirlitsstofnunar EFTA vegna
álitaefna um lagalegar skilgrein-
ingar á almannaþjónustuhlutverki
þess í íslenzkri löggjöf, hvað sé
þar innifalið og hvað ekki. Int-
ernetið var ekki til sem tæki í
þágu almennrar fjölmiðlunar, þeg-
ar lög um Ríkisútvarpið voru sett
1985 og því ekki á það minnzt af
skiljanlegum ástæðum. En síðan
er mikið vatn runnið til sjávar og
ekki seinna vænna að færa lög um
Ríkisútvarpið í nútímalegt
varðandi margmiðlunina,
dreifikerfi og til að taka a
vafa um heimilaðar fjármö
unarleiðir, þannig að tryg
um hnútana búið og vafaa
hafi verið eytt þegar eftirl
hér innanlands eða hjá Ev
ópustofnunum beina sjónu
um að Ríkisútvarpinu. Því
hreinlega eng
missa varðan
skilgreininga
Ríkisútvarpsi
festa þarf í lö
tryggingar og
ingar, og von
sannarlega að
fari ekki að b
inni með máli
ferðina enn.
Öflug alman
þjónusta RÚ
í fyrirrúmi
En fyrst og
eiga ný lög um Ríkisútvar
vitað að innsigla fjölbreyt
ustuhlutverk þess við íslen
menning, sem „verður æ
mikilvægara í heimi síbrey
fjömiðlunar“ eins og segir
skýrslu nefndar mennta-
málaráðherra um íslenzka
miðlun, sem birt var á dög
Þar er áréttað að Ríkisútv
verði áfram öflugt almann
ustuútvarp með áherzlu á
þess og skyldur sem fjölm
eigu allra landsmanna. Þa
gert með ágætum í frumv
um Ríkisútvarpið sf. og þa
ekkert skorti á.
Öll hin fjölþættu og mik
markmið sem Ríkisútvarp
sett samkvæmt frumvarpi
framkvæmdinni háð hinum
hagslega ramma, sem sam
arfélaginu verður sniðinn.
fyrir þeim málum séð í fru
inu með blönduðum tekjus
eins og nú er, auglýsingum
un, öðrum tekjum af sölu
á vörum, svo og nefskattin
sem á að koma í stað afno
Hugmyndir um afnám a
gjalda Ríksútvarpisins ha
verið í umræðunni. Þegar
RÚV-frumvarp til eflinga
Eftir Markús Örn
Antonsson
Markús Örn Antonsson
SKATTAR OG GÓÐGERÐARFÉLÖG
Jónas Guðmundsson hagfræðingurhefur tekið saman skýrslu fyrir
nokkur góðgerðarsamtök um skatta-
umhverfi slíkra félagasamtaka. Þar
kemur fram að þetta umhverfi sé góð-
gerðarsamtökum erfiðara en víðast
hvar í nágrannalöndunum. Skýrslu-
höfundur bendir á að á Íslandi fái ein-
staklingar ekki að draga frá skatt-
skyldum tekjum stuðning sinn við
góðgerðarsamtök, eins og algengt sé
erlendis. Þá séu góðgerðarsamtök
ekki undanþegin fjármagnstekju-
skatti og erfðafjárskattur sé tekinn af
arfi, sem renni til þeirra. Aukinheldur
fái þau ekki endurgreiddan virðis-
aukaskatt af aðföngum.
Á blaðamannafundi, sem góðgerð-
arsamtökin efndu til í fyrradag, bentu
forsvarsmenn þeirra á mikilvægt
hlutverk þeirra í samfélaginu. Jónas
Þ. Þórisson, framkvæmdastjóri
Hjálparstarfs kirkjunnar, benti t.d. á
að þessi samtök legðu drjúgan skerf
til þróunarmála og sinntu mikilvægu
hjálpar- og fræðslustarfi. Ef aðstoðar
þeirra nyti ekki við, myndu auknar
skyldur falla á hið opinbera, hvað
varðar aðstoð við þróunarlöndin og
bágstadda hér á landi.
Mikilvægi góðgerðarsamtaka verð-
ur ekki dregið í efa. Frjáls félagasam-
tök af ýmsu tagi vinna gífurlega mik-
ilvægt starf; á þeim sviðum sem
Jónas Þ. Þórisson nefnir og ekki síður
á sviði alls konar fræðslu og forvarna.
Slík samtök virkja þúsundir sjálf-
boðaliða til góðra verka og ætla má að
þeim peningum, sem til þeirra renna,
sé oft betur varið en því fé, sem op-
inberir aðilar hafa til ráðstöfunar.
Hins vegar er ekki víst að það sé
rétta leiðin til að styrkja grundvöll
þessara samtaka að fjölga undanþág-
um í skattkerfinu. Undanfarin ár hef-
ur verið unnið að lækkun skatthlut-
falla og einföldun skattkerfisins.
Hluti af þeim breytingum er að fækka
undanþágum í skattkerfinu – það er
raunar ein forsenda þess að hægt sé
að lækka skatthlutföll. Einfalt skatt-
kerfi með sem fæstum undanþágum
dregur jafnframt úr skattsvikum. All-
ar undanþágur, t.d. vegna gjafa til
góðgerðarmála, krefjast jafnframt
aukins eftirlits af hálfu skattayfir-
valda. Þau þurfa að ganga úr skugga
um að um raunverulegar gjafir til
raunverulegra góðgerðarsamtaka sé
að ræða – og það hefur í för með sér
kostnað og skriffinnsku.
Lækkun skatta stuðlar aftur á móti
að því að einstaklingar hafi meira fé
handa á milli, sem þeir ráða sjálfir
hvernig þeir ráðstafa. Gera verður
ráð fyrir að góðgerðarsamtök njóti
góðs af því. Það er þess vegna ekki
einhlítt að flóknara skattkerfi, með
fleiri undanþágum, sé frjálsum fé-
lagasamtökum í hag. Í þeim saman-
burðarlöndum, sem fjallað er um í
skýrslu Jónasar Guðmundssonar, þ.e.
Danmörku, Bretlandi og Bandaríkj-
unum, er nú talsvert fjallað um nauð-
syn þess að einfalda skattkerfið og
fækka undanþágum.
Full þörf er á að skoðað verði af
hálfu ríkisvaldsins hvernig starfsemi
frjálsra félagasamtaka sé sem bezt
tryggð. Þau samtök, sem stóðu að
skýrslugerðinni um skattaumhverfið,
hafa óskað eftir að settur verði á fót
starfshópur til að meta mögulegar
breytingar á skattalögum um frjáls
félagasamtök. Það virðist sjálfsagt að
ríkisvaldið verði við þeirri beiðni.
Jafnframt er eðlilegt að það verði
skoðað í stærra samhengi, eins og
Jónas Guðmundsson leggur til, hvern-
ig starfsumhverfi þessara samtaka er
í samanburði við sams konar samtök í
nágrannalöndunum og í hverju stuðn-
ingur hins opinbera við þau er fólg-
inn.
ERFIÐ EFTIRLAUNAMÁL
Nú er ljóst að lögum um kjöræðstu handhafa fram-kvæmdavalds, löggjafarvalds
og dómsvalds verður ekki breytt á
þessu þingi.
Þegar mælt var fyrir lögunum í des-
ember 2003 var það gert með þeim
rökum að þau myndu auðvelda stjórn-
málamönnum útleið úr pólitík með því
að gefa þeim kost á að fara á eftirlaun í
stað þess að sækjast með betlistaf eft-
ir embættum hjá ríkinu til þess að
ljúka starfsævinni. Í ljós kom hins
vegar að eldri lög buðu upp á það að
fyrrverandi stjórnmálamenn í fullu
starfi hjá ríkinu gátu einnig notið eft-
irlauna og gerðu það í einhverjum til-
fellum.
Forsætisráðuneytið hafði frum-
kvæði að því að láta gera lögfræðiálit
um mögulegar breytingar á frumvarp-
inu í samráði við fjármálaráðuneytið
og forseta Alþingis. Þar segir að hægt
sé að breyta lögunum, en varhugavert
sé að hreyfa við lífeyrisréttindum sem
þegar hafi tekið gildi vegna eignarétt-
arákvæða stjórnarskrárinnar. Halldór
Ásgrímsson forsætisráðherra sagði í
samtali í Morgunblaðinu í gær að hann
væri þeirrar skoðunar að það ætti að
vera hin almenna regla að þeir fengju
aðeins eftirlaun, sem ekki væru í fullu
starfi og betra hefði verið að ganga
strax frá breytingu á lögunum. „En
miðað við þetta lögfræðiálit er málið
heldur vandasamara en ég hafði gert
mér grein fyrir,“ sagði Halldór. „Ég
tel að það sé rétt að nota tímann fram á
haustið til þess að flokkarnir fari yfir
málið og geti myndað sér skoðun á því
hvað gera skuli.“
Það er augljóst hvað ber að gera.
Reglan um að fyrrverandi ráðherrar
geti tekið eftirlaun þótt þeir starfi enn
fyrir ríkið var fyrir hendi þegar frum-
varpið var lagt fram og kom ekki til
sérstakrar skoðunar. Við setningu lag-
anna kom hins vegar upp sú staða að
nú gætu þeir hafið töku eftirlauna sex-
tugir séu þeir í embætti eða hafi gegnt
embætti í sex ár. Hafi þeir gegnt ráð-
herraembætti lengur getur taka eftir-
launa hafist fyrr, en þó aldrei fyrr en
við 55 ára aldur. Þetta virðast menn
ekki hafa séð fyrir er lögin voru sam-
þykkt, sem er raunar enn ein vísbend-
ing um að vinnubrögð á Alþingi séu
ekki nægilega vönduð.
Niðurstaðan er hins vegar ótæk.
Það er ekki hægt að búa til sérstakan
forréttindahóp í landinu, sem nýtur
allt annarra og betri kjara en almennt
gerist – ríflegra eftirlauna þrátt fyrir
að vera í fullu starfi á ágætum launum
hjá sama vinnuveitanda. Það er ekki
hægt að misbjóða almenningi með
þessum hætti. Breyting á lögunum
kann að kalla á bótaskyldu. Ef svo er
mun hún gera það hversu lengi sem
málið verður skoðað og þá verður bara
að láta á það reyna fyrir dómstólum.
Það yrði ekki í fyrsta skipti sem mál af
slíkum toga færu þá leið. En það er
óverjandi að láta lögin standa óbreytt.