Morgunblaðið - 10.06.2005, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 10. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÓVIRÐING VIÐ UMBOÐSMANN
Umboðsmaður Alþingis hefurallt frá stofnun embættisinsglímt við tregðu fram-
kvæmdavaldsins, sem honum er falið
að hafa eftirlit með, til að veita honum
upplýsingar. Framan af svöruðu
ráðuneyti og stofnanir erindum um-
boðsmanns iðulega ekki fyrr en eftir
margar ítrekanir. Þetta hefur þó farið
skánandi, eftir því sem embætti um-
boðsmanns hefur vaxið fiskur um
hrygg og skrifstofumenn fram-
kvæmdavaldsins hafa vanizt nýjum
vinnubrögðum. Ekki fer á milli mála
að starf umboðsmanns hefur bæði
styrkt stöðu almennings gagnvart
„kerfinu“ og Alþingis gagnvart fram-
kvæmdavaldinu.
Það skýtur því skökku við, er það
upplýsist nú að landbúnaðarráðu-
neytið varð ekki við ósk umboðs-
manns um upplýsingar í máli, sem
lyktaði reyndar með því að Guðni
Ágústsson landbúnaðarráðherra var
fríaður af kæru um vanhæfi við skipan
í stöðu rektors Landbúnaðarháskól-
ans á Hvanneyri.
Umboðsmaður óskaði eftir gögnum
um svör umsækjenda um stöðuna við
spurningum í atvinnuviðtölum. Land-
búnaðarráðuneytið varð ekki við
þeirri beiðni. Svörin höfðu ekki verið
skráð niður, sem umboðsmaður taldi
reyndar að ráðuneytinu hefði borið að
gera, en umboðsmaður óskaði engu að
síður eftir upplýsingum um svör um-
sækjendanna, sem hljóta að liggja
fyrir í ráðuneytinu.
Í bréfi landbúnaðarráðherra til um-
boðsmanns sagði m.a.: „Tel ég það
ekki í verkahring Umboðsmanns Al-
þingis að yfirfara eða endurskoða efn-
isleg atriði eins og spurt er um undir
þessum lið, sem ég fyrir mitt leyti tel
fullsvarað í rökstuðningi mínum frá
14. september 2004. Mat á hæfi og
hæfni þeirra umsækjenda sem hér um
ræðir, þ.m.t. frammistöðu þeirra í
starfsviðtölum, liggur hjá landbúnað-
arráðherra og er efnislegt endurmat
með umbeðnum samanburði á ein-
stökum umsækjendum ekki á valdi
Umboðsmanns Alþingis.“
Nú skiptir það ekki höfuðmáli í
þessu efni hvar valdið liggur. Það,
sem máli skiptir, er að framkvæmda-
valdið fari eftir þeim lögum, sem Al-
þingi sjálft hefur sett um starfsemi
umboðsmanns Alþingis. Í lögunum
segir: „Umboðsmaður Alþingis getur
krafið stjórnvöld um þær upplýsingar
og skriflegar skýringar sem hann
þarfnast vegna starfs síns, þar á með-
al getur hann krafist afhendingar á
skýrslum, skjölum, bókunum og öllum
öðrum gögnum sem mál snerta.
Umboðsmaður getur kvatt starfs-
menn stjórnsýslu ríkis og sveitarfé-
laga á sinn fund til viðræðna um mál-
efni sem eru á starfssviði umboðs-
manns, svo og til þess að veita munn-
lega upplýsingar og skýringar er
varða einstök mál.
Umboðsmaður á frjálsan aðgang að
öllum starfsstöðvum stjórnvalda til
athugana í þágu starfs síns og skulu
starfsmenn láta honum í té alla nauð-
synlega aðstoð af því tilefni.“
Einu upplýsingarnar, sem umboðs-
maður getur ekki heimtað af stjórn-
sýslunni, eru mál „er varða öryggi
ríkisins eða utanríkismál sem leynt
skulu fara“ – og verður ekki séð að
upplýsingar um svör í atvinnuviðtali
um rektorsstöðu Landbúnaðarhá-
skólans falli þar undir.
Að ráðuneyti skuli beinlínis hafna
því að veita umboðsmanni þær upp-
lýsingar, sem hann fer fram á, er ekk-
ert annað en óvirðing við embættið,
Alþingi og almenning. Það er því full
ástæða til að taka undir með umboðs-
manni er hann segir í áliti sínu: „Það
er grundvallarforsenda þess að um-
boðsmaður Alþingis geti gegnt því
eftirlitshlutverki, sem honum er að
lögum falið að annast í umboði Al-
þingis, að hann, en ekki stjórnvöld,
eigi mat um það hvort þörf sé á því að
láta honum í té tilteknar upplýsingar í
tengslum við athugun hans í tilefni af
kvörtun.“
Ef ráðuneyti og ríkisstofnanir kom-
ast upp með að láta umboðsmanni Al-
þingis ekki í té þau gögn og upplýs-
ingar, sem hann fer fram á, þrátt fyrir
afdráttarlausan lagatexta, getur ver-
ið ástæða til þess fyrir þingið að
styrkja frekar stöðu umboðsmanns
gagnvart framkvæmdavaldinu.
GILDI LYFJAGAGNAGRUNNS
Lyfjagagnagrunnur landlæknishefur leitt til þess að nú er virk-
ara eftirlit með ávísunum á ávanabind-
andi lyf og auðveldara að sjá hvort
eitthvað óeðlilegt er á ferðinni. Eins
og fram kemur í Morgunblaðinu í gær
hefur landlæknir áminnt fjóra lækna
það sem af er þessu ári og hefur verið
rætt við fimm til sex lækna til viðbótar
á undanförnum vikum og mánuðum
vegna óeðlilegra ávísana á ávanabind-
andi lyf á borð við morfín.
Sigurður Guðmundsson landlæknir
segir í samtali við Morgunblaðið að
hann telji að tilvikum hafi ekki fjölgað,
en áður hafi upplýsingastreymið verið
sveiflukenndara. Nú berist upplýsing-
ar fyrr og jafnar, enda hafi tilgangur
gagnagrunnsins verið að gera kleift að
grípa fyrr inn í mál en gert hefði verið.
Sigurður segir að oftast nær verði
heilbrigðisstarfsmenn, sem eigi í
vandræðum með eigin fíkn, uppvísir
að óeðlilegum ávísunum á ávanabind-
andi lyf, og bendir á að því miður sé al-
veg eins líklegt að fíkn sé á meðal
starfsfólks í heilbrigðisstétt og í öðr-
um starfsstéttum.
Óvíða í samfélaginu er jafnmikil-
vægt að dómgreind manna sé í lagi og í
heilbrigðiskerfinu. Röng ákvörðun um
sjúkling getur haft afdrifaríkar afleið-
ingar. Það er því mikilvægt að haldið
sé uppi ströngu eftirliti með hlutum á
borð við ávísanir ávanabindandi lyfja
innan heilbrigðisgeirans og þarf ekki
að fjölyrða um kosti þess að greina
mál snemma, hvort sem það verður til
þess að sanna að um óvenjulegar ávís-
anir sé að ræða eða afsanna. Þá er
einnig ljóst að grunnurinn hefur ekki
aðeins gildi sem eftirlitstæki, heldur
einnig sem forvörn. Það bendir því allt
til þess að lyfjagagnagrunnurinn ætli
að sanna gildi sitt og stuðla að því að
draga úr misnotkun og óeðlilegum
ávísunum ávanabindandi lyfja innan
heilbrigðisgeirans.
L
oft er lævi blandið í Addis Ababa, höf-
uðborg Eþíópíu, eftir atburði miðviku-
dags en þá dóu a.m.k. tuttugu og sex
manns er sérstakar sérsveitir yfirvalda
tóku að skjóta á stjórnarandstæðinga í
miðborginni sem saka yfirvöld um að ætla að falsa
úrslit kosninga sem haldnar voru nýverið. Ragnar
Schram, sem búsettur er í Addis Ababa, segir sam-
félagið algerlega lamað. Hann segir að fólk í borginni
sé mjög óttaslegið og hafi haldið sig til hlés í gær af
þeim sökum.
Ragnar hefur búið ásamt fjölskyldu sinni í Eþíópíu
í rúm tvö ár en hann og kona hans, Kristbjörg Gísla-
dóttir, eru bæði kennarar í kristniboði við norskan
skóla í Addis Ababa. Ragnar býr ekki langt frá mið-
borginni en segist ekki sjálfur hafa verið nálægt
vettvangi voðaatburðanna á miðvikudag. Ljóst sé
hins vegar að margir hafi dáið. „Norskur læknir sem
er nágranni minn og vinnur hérna á sjúkrahúsinu
vildi meina að fleiri hefðu dáið en greint hefði verið
frá. Það skila sér ekki öll lík á sjúkrahús,“ sagði
Ragnar í samtali við Morgunblaðið.
Ragnar segir að undanfarna daga hafi mátt heyra
byssuhvelli og þá hefur hann ekki komist hjá því að
verða var við vopnaðar sérsveitir, sem sagðar eru
taka við skipunum frá forsætisráðherra landsins, Me-
les Zenawi. Segir Ragnar að þessar sveitir komi frá
heimasvæði Zenawi við landamæri Erítreu. „Og þær
fara hér stormandi um höfuðborgina með vélbyss-
urnar á lofti,“ segir hann. „Fólkið er óttaslegið. Þess-
ir menn tala ekki einu sinni tungumálið sem er talað
hérna í höfuðborginni, þannig að fólkið lítur nánast á
þá sem utanaðkomandi óvini.“
Að sögn Ragnars fara þessar sveitir um á litlum
pallbílum, átta til tíu sérsveitarmenn séu í
bíl. „Svo eru þeir með stóra vélbyssu fast
inum sem þeir miða út í loftið,“ segir hann. „
vissulega ógnandi,“ bætir hann við aðspurðu
Mikið fylgi stjórnarandstöðunna
í Addis Ababa
Zenawi forsætisráðherra bannaði öll m
höfuðborginni í kjölfar kosninganna í síðasta
að sögn Ragnars. Hafa sérsveitir hans veri
inni frá kosningum til að framfylgja þeim ú
Segir Ragnar að markmiðið sé að brjóta öll
á bak aftur. Ef menn geri sig líklega til að h
fundi séu sérsveitirnar þegar komnar á staði
Ragnar segir að friðvænlegt hafi verið um
þar til nú en á miðvikudag hafi soðið upp úr
búið að tilkynna úrslit kosninganna og ver
ekki gert fyrr en 8. júlí, að sögn Ragnars.
hins vegar strax verið ljóst að stjórnara
hefði geysilegt fylgi í borginni. Hefur stjó
staðan raunar þegar lýst yfir sigri í kosningu
Ragnar tekur fram að auðvitað sé ekki
taka yfirlýsingum stjórnarandstöðunnar se
reyndum en tildrög óróans nú er sú tilfinnin
manna, að yfirvöld ætli ekki að virða úrslit
anna. Hafa námsmenn mótmælt þeim bráð
tölum sem birtar hafa verið, segja stjórn
hafa það fylgi sem þar kemur fram.
Þá segir Ragnar vafasamt að meta stöðuna
frá Addis Ababa, þar búi þó ekki nema um
þeim sjötíu milljónum sem búa í Eþíópí
höfuðborgarinnar séu almennt talað betur u
og pólitískari en aðrir íbúar, víða annars s
lestrarkunnátta jafnvel ekki fyrir hendi og su
Ógnandi sérsveitar-
menn aka um göturna
Eþíópískar sérsveitir skutu 26 mótmælendur til bana á miðvikudag. R
Schram, sem býr í Addis Ababa, segir íbúa borgarinnar óttaslegna. D
Logi Sigurðsson sló á þráðinn til hans og bað hann um að lýsa ástand
„FÓLK sem er úti í umferðinni ætti að prófa
að hugsa skrefið, sem það er að fara að taka,
einum leik lengra, eins og gert er í skák. Hvað
getur gerst og hvort það sé í alvöru tilbúið til
þess í besta falli að eyða mánuðum á spítala. Í
versta falli þarf fólk bara ekki spá í það
meira,“ segir Einar Rúnar Einarsson, 36 ára
gamall Selfyssingur. Hann talar af reynslu
eftir að hafa lent í hræðilegu bílslysi seint í
október í fyrra.
„Í mínu tilviki gat ekkert varnað þessu,
hraðinn var löglegur á báða bóga. En ég held
að það sem ökumenn verði að hafa í huga sé
að vera með skynsemina með sér. Vera ekki
að taka áhættu sem ekki skilar neinum flýti
eins og er allt of mikið um í umferðinni í dag.
Ég viðurkenni það alveg að ég sýp hveljur
stundum þegar ég sé frammúrakstur fyrir
framan mig, ég veit hvernig það er að lenda
framan á bíl,“ segir Einar.
„Eins og að keyra á steinvegg“
Einar var á leið frá Selfossi til Reykjavíkur að
sækja vörur með tóma kerru aftan í jeppa-
bifreið sinni, og var kominn að Draugahlíðar-
brekkunni fyrir ofan Litlu Kaffistofuna þegar
slysið varð. „Þetta slys er kannski ekki dæmi
um einhvern ofsaakstur, heldur frekar hvað
náttúrulögmálin og aðstæður sem allt í einu
koma upp geta gert.“
Hann lýsir því þannig að vindhviða hafi
gripið í tóma kerruna og feykt henni til og þar
með snúið bílnum á veginum. Bíll Einars
rakst fyrst á fólksbíl sem kom á móti og hafn-
aði svo beint framan á fulllestuðum fóð-
urflutningabíl sem var að koma úr gagn-
stæðri átt, eftir að hafa reynt sitt besta til
þess að bremsa og koma bílnum út af veg-
inum.
Afleiðingar árekstursins voru hrikalegar,
lega bjarga
stirð eftir sl
Ör á líkam
Þó fólk alm
sem fylgir þ
segir Einar
hættuna á h
ekki að man
aði bara að
aftur um há
austur um h
þó enginn hafi orðið fyrir alvarlegum
meiðslum annar en Einar. „Ég brotnaði í
raun og veru allur saman. Annar lærlegg-
urinn brotnaði í tíu hluta og hinn fór í tvennt.
Það brotnaði á mér öxlin, handleggur, viðbein
og rifbein, lunga lagðist saman og svona gæti
ég haldið áfram. Þetta er eins og að keyra á
steinvegg að lenda framan á svona flutn-
ingabíl fullhlöðnum.“
Tíkin Millý var með Einari í bílnum og
slapp hún mun betur en eigandinn. Hún var í
búri sem var fast í bílnum, og hefur það trú-
Lenti framan á
uðum fóðurflut
Fólk ætti að hugsa
aðeins lengra
Slysið hefur reynt á fjölskyldu Einars, eiginkonuna Guðb
dæturnar Berglindi Ósk og Guðrúnu Ósk, auk tíkurinnar
bílnum þegar slysið varð.
Eftir Brján Jónasson
brjann@mbl.is