Morgunblaðið - 10.06.2005, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. JÚNÍ 2005 35
UMRÆÐAN
HAMINGJA byggist að miklu
leyti á góðum tengslum við fólk og
að vinna og vera í hlutverkum sem
skipta okkur máli. Að njóta virð-
ingar er drifkrafturinn og mann-
skepnan gerir nánast hvað sem er
til að öðlast hana eða viðhalda
henni. Í nútímasamfélagi tengist
virðing æ meira tekjum manna.
Vestræn samfélög hafa sannarlega
orðið efnaðri, en á kostnað lífsham-
ingjunnar. Auknar tekjur útheimta
meiri vinnu sem þá verður á kostn-
að persónulegra tengsla. Nútíminn
byggir á samkeppni; að „sá hæfasti
lifir af“. Hvorki konur né karlar
sem keppast við að standa sig á
vinnumarkaðinum, sem gerir æ
meiri kröfur um afköst og hæfni,
hafa tíma fyrir eigin fjölskyldur og
hvað þá fyrir samferðamenn sem
þurfa aðstoð. Á síðustu áratugum
hefur einstaklingshyggjan orðið of-
an á. Löngun og hæfni manna til að
taka þátt í samfélagsskyldum fer
dvínandi enda ekkert upp úr því að
hafa, ekki einu sinni virðingu. Við-
horfið hjá meðaljóninum er – ég,
um mig, frá mér, til mín. Hvað get
ég gert til að ná mínum mark-
miðum, nýta mína styrkleika, láta
mína drauma rætast og svo fram-
vegis. Þetta er allt gott og gilt og
eflir einstaklinginn en við megum
ekki gleyma því að við erum hluti
af samfélagi þar sem við höfum
samþykkt að allir eigi rétt á að
njóta sín. Það er ekki nóg að við
höfum samið lög og reglur um slíkt,
við verðum að sýna í verki, hvert
og eitt, að við séum sammála þessu.
Við erum enn með sömu forritin
og hellisbúinn þegar hann tók sín
fyrstu skref í náttúrunni til að lifa
af. Þetta frábæra forrit okkar er
þannig úr garði gert að ef við
stundum iðju sem eykur líkurnar á
að lifa af fáum við beint í æð efni
sem auka vellíðan og viðhalda og
bæta heilsu. Hugsum okkur þá iðju
sem miðar að fjölgun, matarlyst,
eða iðju sem tengist hreyfingu. At-
hafnir þessar voru undirstaða þess
að lifa af enda ekki lítil umbun sem
fæst bæði heilsufarslega og í vellíð-
an með að stunda slíkt reglulega.
En það eru fleiri þættir iðju sem
voru jafnmikilvægir til að lifa af hér
áður fyrr. Iðjan við að skipta t.d.
verðmætum jafnt milli hópsins og
sú iðja að aðstoða og kenna sam-
ferðamönnum og ungviðinu að
pluma sig. Þó að hnattvæðingin sé
jákvæð hefur hún ruglað mann-
skepnuna í ríminu. Verðgildin hafa
breyst í samfélagi manna en ekki
að sama skapi forritin sem hafa
áhrif á heilsu og vellíðan. Góð
tengsl manna á milli eru ekki ein-
göngu undirstaða vellíðunar og
góðrar heilsu heldur auka þau líka
sjálfstraust, persónuþroska og ýta
undir getuna til að vegna vel í líf-
inu. Úrræði í vestrænum sam-
félögum sem bæta tengsl manna á
milli, s.s. með jafnræði og menntun,
úrræði sem uppræta misrétti eða
bæta húsakost hafa meiri áhrif á
heilbrigði en aukið fjármagn til
heilbrigðismála. Hugmyndafræði
um orsök sjúkdóma og hvernig beri
að nálgast heilbrigðisvandamál þarf
að breikka.
Í nútíma samfélagi hafa lífsgæðin
batnað, við getum leyft okkur
meira, klætt okkur fínna og borðað
hollari mat, en því miður oft á
kostnað tengsla við aðra. Almenn-
ingur veit ekki lengur hvað það er
sem skiptir máli í lífinu því hann
lifir svo langt frá eigin eðli. Hann
stundar ekki lengur iðju sem teng-
ist því að lifa af. Hann er orðinn
eins og ljónið sem fæðst hefur í
dýragarðinum. Iðjan sem ljónið
hefur möguleika á að stunda innan
veggja dýragarðsins er svo langt
frá því að vera í takt við frumeðlið.
Lífsgæði fólks og vellíðan tengist
aðeins að litlum hluta framförum í
læknisfræðinni. Rannsóknir sem
beinast að umhverfisþáttum og
mikilvægi þeirra fyrir heilsufar og
líðan sýna með óyggjandi hætti að
það skilar sér betur að rækta um-
hverfisþætti en að
treysta einungis á dýr-
ar sérfræðilausnir.
Efnafræðilegar úr-
lausnir sem kosta gríð-
arlegar fjárhæðir hafa
náð yfirhöndinni en
ekki skilað sér að sama
skapi í batnandi heilsu.
Meðferðarúrræði eftir
bráðafasa beinast oftast
að einstakingum sjálf-
um, honum er gefið
tækifæri á að tjá sig
um vandann, hann fær
fjárhagslega og/eða
efnafræðilega aðstoð eða þjálfun af
ýmsum toga, allt eftir því hjá hvaða
sérfæðingi hann lend-
ir. Þetta er svo sem
gott og gilt og skilar
talsverðum árangri,
en hluti af fjármagn-
inu til að bæta heilsu
manna á að fara í
ráðstafanir til að
bæta umhverfisþætti
sem við vitum að
hafa áhrif á heilsu
manna og velferð.
Viðhorf manna til
virðingar verða einn-
ig að breytast. Fólk
sem finnur lausnir til
að auka þátttöku manna í samfélag-
inu, sem nær að virkja fólk til iðju
sem tengist frumforritinu, sem nær
að bæta umhverfisþætti og finna
náttúrulegar úrlausnir verður verð-
mætustu einstaklingar framtíðar-
innar. Gífurleg fjölgun öryrkja mun
neyða menn til að hugsa dæmið
upp á nýtt og fara aðrar leiðir en
hingað til. Það mun taka marga
tugi ára að breyta hugsun og við-
horfum manna til þess hvað skiptir
máli fyrir samfélagið. Til þess að ná
í hæfileikaríkustu einstaklingana í
þessa nýsköpun þurfum við að end-
urskoða í hverju virðing og verð-
mæti felast. Mannrækt verður að
komast í tísku, annars er hætta á
að við getum ekki staðið undir því
velferðarkerfi sem við byggðum
upp á síðustu öld.
Elín Ebba Ásmundsdóttir
skrifar um lífsgæði ’Góð tengsl manna ámilli eru ekki eingöngu
undirstaða vellíðunar og
góðrar heilsu heldur
auka þau líka sjálfs-
traust, persónuþroska
og ýta undir getuna til
að vegna vel í lífinu.‘Elín Ebba
Ásmundsdóttir
Höfundur er forstöðuiðjuþjálfi geð-
sviðs LSH og lektor við HA.
Hlutverk umhverfisins í mannrækt