Morgunblaðið - 18.09.2005, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
götu 16 en Kristín er nýlega búin að
kaupa aftur miðhæð hússins af Pétri
Marteinssyni sem keypt hafði hana
fyrir nokkru af syni Kristínar.
Kristín hafði raunar ekki flutt
langt, átti um skamman tíma íbúð að
Suðurgötu 18.
Hún er sem sé aftur að flytja í húsið
sem hún fæddist í 1936. „ Ég er fædd í
risherbergi að Suðurgötu 16 en hin
systkinin fæddust í sjúkrahúsinu Sól-
heimum við Tjarnargötu.
Það gekk svo illa fæðingin þegar ég
fæddist að mamma fór á sjúkrahús til
rektor MR fæddist. Pabbi bar móður
sína upp í svefnherbergi hennar rétt
áður en Guðni skaust í heiminn,“ seg-
ir Kristín.
„Við vorum því sífellt á ferðinni í
miðbænum, afi var með gullsmíða-
verkstæðið sitt við Lækjargötu, það
var freistandi að fara til hans og
segja: „Afi, áttu krónu fyrir ís?“ Alltaf
átti afi krónu fyrir ís,“ bætir hún við.
Aftur að flytja í Suðurgötu 16
Nú eiga dóttir Kristínar og eigin-
maður hennar efri hæðina að Suður-
okkur í fjölskyldunni fjölgaði nánast
dag frá degi,“ segir Hildur.
Foreldrar systranna bjuggu í
tveimur herbergjum.
„Í kjallaranum var 5 manna fjöl-
skylda í einni stofu, litlu svefnher-
bergi og eldhúsi, klósettið var frammi
í þvottahúsi. Ég var eins og grár kött-
ur hjá þessari fjölskyldu,“ segir Krist-
ín.
Í æsku þeirra systra var kartöflu-
garður mjög fyrirferðarmikill í fram-
garðinum við húsið og amma þeirra
plantaði í garðinn fjölda trjáa sem
mjög hafa verið grisjuð á síðari árum.
„Ég hugsa að amma hafi keypt
þessa stóru lóð til þess m.a. að geta
ræktað grænmeti til heimilisins,“ seg-
ir Hildur.
Húsið Suðurgötu 16 reisti Guð-
mundur Magnússon prófessor 1920,
hann bjó í því í fjögur ár eða þar til
hann lést. Ekkja hans, frú Katrín
Magnússon, bjó í húsinu til 1932 er
hún lést í júlí. Háskóli Íslands eign-
aðist samkvæmt erfðaskrá húsið við
lát hennar, verið var að byggja yfir
skólann vestur á Melum og drifið var í
að selja húsið. Afi og amma keyptu
Suðurgötu 16 í september og það var
alltaf skráð á nafn ömmu. Afi sagði
okkur oft að amma ætti húsið og okk-
ur fannst það hinn eðlilegasti hlutur.
Ég held að ég hafi fundið skýringu á
þessu – afi starfaði við Söfnunarsjóð
Íslands, lán frá þeim sjóði hvíldi á
húsinu og samkvæmt lögum mátti
hann sem starfsmaður sjóðsins ekki
eiga hús með láni frá sjóðnum. Afi
varð hætta preststörfum vegna
berklaveiki, hann þoldi ekki að fara á
hestum yfir erfiðar ár og fleira sem
prestar þeirra tíma þurftu að gera,“
segir Kristín.
„Afi var alltaf í andarslitrunum frá
því ég man eftir, hann fékk berkla um
aldamótin 1900, fór á Vífilsstaði árið
1912. Amma vann fyrir þeim hjónum
þegar hann var sem veikastur af
berklunum, hún setti upp saumastofu
á Laugaveginum en hætti að reka
hana eftir að afi komst til vinnu á ný,
hún kenndi líka á gítar,“ segir Hildur.
„Hann var víst annars orðinn
sæmilegur til heilsu 1932, þegar þau
keyptu húsið og hann lifði til ársins
1959. Ég áttaði mig samt á því löngu
seinna að hann snerti okkur aldrei,
hann óttaðist að smita okkur,“ bætir
hún við.
Yfirnáttúrulegur umgangur
á æskuheimilinu
Unnur Briem, móðursystir þeirra
Hildar og Kristínar, bjó alla tíð í sama
húsi og móðir hennar, fyrst á Staða-
stað á Snæfellsnesi, þá Laugavegi 18
og svo í Suðurgötu 16.
„Unnur var skyggn, mamma trúði
ekki neinu dulrænu en átti erfitt með
að neita sumu af því sem fyrir bar en
Eggert bróðir þeirra var fullkomlega
vantrúaður á allt yfirnáttúrulegt,
hvað sem gerðist.
Ýmsir hafa talið sig hafa orðið vara
við ýmislegt illskiljanlegt að Suður-
götu 16 í áranna rás.
Sumir töldu sig sjá gömlu frú
Magnússon með köttinn sinn, Stein-
unn systir okkar hefur oftsinnis orðið
vör við umgang í húsinu, t.d. heyrði
hún garðhliði skellt sem löngu var
horfið. Við báðar heyrðum „dregna
búka“, eins og við orðuðum það við
móður okkar, eftir gólfinu,“ segir
Hildur.
„Ég hef aldrei orðið vör við neitt og
hef þó búið lengst okkar systra í
þessu húsi,“ segir Kristín.
Bjarni bar móður sína upp rétt áður
en Guðni rektor fæddist
„Mamma var komin á fertugsaldur
þegar hún fór að eiga börn.
Hann gengur fremur hægt fram
þessi ættleggur okkar, við erum að-
eins nær Jóni Arasyni en ýmsir aðrir
á þessu landi,“ segir Kristín og hlær.
Á heimilinu að Suðurgötu 16, eftir
að Kristín og Hrafnkell tóku þar við
búsforráðum, bjó móðurbróðir þeirra
systra Eggert Briem síðustu ár sín,
hann varð fjörgamall og var þekktur
fyrir umtalsverðan fjárstuðning við
raunvísindadeild Háskóla Íslands, en
hann bjó lengi og starfaði í Bandaríkj-
unum.
Föðurforeldrar þeirra systra voru
þekktir íbúar við Óðinsgötuna.
„Þau voru Guðmundur H. Guðna-
son gullsmiður og Nikolína Hildur
Sigurðardóttir, á lóðinni við húsið
þeirra voru þrjú hús og þar bjó nánast
allt fólkið okkar í föðurætt. Faðir okk-
ar var orðinn 16 ára þegar Guðni
að fæða eftir það, ég byrjaði að gera
vart við mig 28. febrúar en fæddist
ekki fyrr en 2. mars, síðan hef ég allt-
af verið með „seinni skipunum“,“ seg-
ir Kristín og brosir.
„Afi og amma urðu bæði háöldruð
og Þórarinn Sveinsson læknir kom til
þeirra á hverjum laugardegi, hann
þurfti bílastæði og fyrir hann var
fyrsta bílastæðið við húsið búið til,“
segir Hildur.
Afi og amma systranna bjuggu allt-
af á efri hæðinni og móðursystir
þeirra Unnur bjó þar í herbergi inn af
stofu um langan aldur. Foreldrar
systranna fluttu á neðri hæðina. Ris-
hæðin var leigð út og einnig kjallari.
Samkvæmt lögum þeirra tíma var út-
mælt hvað hver þyrfti mikið pláss, af-
ganginn þurfti fólk að leigja út frá sér.
Ekki var tekið tillit til þess þótt börn-
in kæmu eitt af öðru hjá foreldrum
systranna. Alls urðu börn þeirra
Bjarna og Gunnlaugar fjögur.
Einkasonurinn Gunnlaugur Bjarni
dó þegar hann var 12 ára.
„Hann lést í dráttarvélarslysi, ók á
traktor út af brú og var algerlega
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Suðurgata 22, þar bjuggu þær frú Laufey Vilhjálmsdóttir og Anna Ásmundsdóttir og
ráku „Íslenska ull“, maður Laufeyjar var Guðmundur Finnbogason landsbókavörður. Eftir
lát Önnu bjuggu Páll Ísólfsson og Sigrún kona hans á efri hæðinni. Þuríður Pálsdóttir og
Örn Guðmundsson bjuggu í kjallaranum fyrstu búskaparárin.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Suðurgata 13—15, konur höfðu mikla atvinnustarfsemi í báðum þessum stiga-
göngum og þarna ólst Ólafur Jóhann Ólafsson rithöfundur upp.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Suðurgata 8, í b-hluta hússins bjuggu systkinin frk. Þuríður og Guðmundur,
„faðir andanna“.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Suðurgata 14, þetta er eitt sögufrægasta hús götunnar, þar var vettvangur
hins mikla slags milli yfirvalda og Ólafs Friðrikssonar um rússneskan fósturson
Ólafs sem sendur var úr landi vegna augnveiki.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Suðurgata 6, Helgi Hjörvar og fjölskylda bjuggu í þessu húsi og síðar
Brian Holt og frú á æskuárum systranna í Suðurgötu 16.
Í BÓK Þorbergs Þórðarsonar; „Íslenskum aðli“ segir
talsvert frá Stefáni frá Hvítadal skáldi, m.a. af ástum
hans og stúlku sem ólst upp í Hvítadal og hét Lára
og var trúlofuð öðrum.
„Haustið 1910 fór Lára til Reykjavíkur og ætlað að
vera þar vetrarlangt og giftast, þegar hún kæmi
heim um vorið. Þennan vetur var ég í Reykjavík og
bjó í Suðurgötu 13. Þar var Lára tíður gestur minn,
en hún bjó í Þingholtsstræti. Yfir ást okkar hvíldi
dapur skuggi. Henni fannst hún ekki geta brugðið
heiti sínu og óskaði þess iðulega, að hún fengi að
deyja.“
Ástir Láru og Stefáns fóru leynt og hann dreymdi
illa. Það fór líka svo að Lára fékk taugaveiki og var
flutt á Landaskotsspítala. Stefán treysti sér ekki í
heimsókn og skömmu síðar, aðfaranótt 2. maí 1911
lést Lára á spítalanum.
Stefán frá Hvítadal
(1887—1933).
Óskaði þess iðulega
að hún fengi að deyja
Í ÆVISÖGU sinni Líf mitt og gleði
segir Þuríður Pálsdóttir söngkona
frá kynnum sínum af tengdamóður
sinni Laufeyju Vilhjálmsdóttur, en
Þuríður og Örn maður hennar hófu
búskap og bjuggu í nokkur ár í kjall-
aranum að Suðurgötu 22.
„Laufey Vilhjálmsdóttir, tengda-
móðir mín, var merkileg kona. Hún
var mér sannur vinur, bar í mig góð-
ar bækur og ég las mikið þessi ár.
Hún hafði menntað sig bæði hér
heima og erlendis, var kennari og
mjög framfarasinnuð og hug-
myndarík. Hún bjó til stafrófskver,
sem Ásgrímur Jónsson mynd-
skreytti, stofnaði Lestrarfélag
kvenna og var formaður þess um
árabil, var einn aðalhvatamaður þess að byggja
Hallveigarstaði og stofnaði með Önnu Ásmunds-
dóttur „Íslenska ull“. Hún starfaði alltaf utan heim-
ilis og var virk í félagsmálum auk
þess að eiga sex börn, en af þeim
missti hún tvær dætur.
Hún var orðin 35 ára þegar hún
gifti sig. Það var þó ekki af því hana
skorti biðla, síður en svo, enda var
hún glæsileg kona. Framan af ævi
hafði hún öðrum hnöppum að
hneppa en hugsa um hjúskap, en
þegar henni þótti það tímabært,
sneri hún sér að því af sömu rögg-
semi og öðru.
Guðmundur Finnbogason lands-
bókavörður var þekktur maður í
þjóðlífinu. Hann var doktor í heim-
speki, rithöfundur, mikill samkvæm-
ismaður og annálaður ræðumaður.
Laufey skrifaði bréf til doktors Guð-
mundar sem þá var fjörutíu og eins árs og ókvænt-
ur. Þau vissu hvort um annað en þekktust ekki. Hún
benti honum á að þau væru bæði laus og liðug og
hvort þau ættu ekki að hittast og kynnast.
Guðmundur skrifaði henni um hæl, og sagði að
svona góðu boði gæti hann ekki hafnað.
Ári seinna voru þau gift.“
Þuríður lýsir nokkuð fjölskyldunni að Suðurgötu
22 sem var sannarleg stórfjölskylda.
„Pabbi og Sigrún keyptu íbúð í húsinu sem við
bjuggum í við Suðurgötu, svo þetta var í nokkur ár
næstum eins og stórfjölskylda. Þarna bjó Laufey
tengdamóðir mín og fjögur börn hennar og tengda-
börn. Börn Laufeyjar voru auk Arnar þau Guðrún,
gift Birni Þorsteinssyni sagnfræðingi og Vilhjálmur
kvæntur Birnu Halldórsdóttur. Finnbogi, lengi lands-
bókavörður var þá ókvæntur en átti síðar Kristjönu
Helgadóttur lækni. Um tíma bjuggu og á Suðurgöt-
unni Einar bróðir Þuríðar og kona hans Birgitta
Laxdal.
„Suðurgata 22 var því sannkallað fjölskylduhús á
þessum árum og þar var oft glatt á hjalla. Þarna
mynduðust sterk fjölskyldubönd sem aldrei hafa
rofnað,“ segir Þuríður ennfremur.
Suðurgata 22 — sannkallað fjölskylduhús
Frú Þuríður Pálsdóttir