Tíminn - 21.12.1972, Qupperneq 4

4
TÍMINN
JÓLABLAD 1972
HELGIBLÆRINN
ER MÉR
STÆÐASTUR
- Rabbað við séra Þorberg Kristjánsson
í Kópavogi um jólahald fyrr og nú
- og sitthvað fleira
MINNIS-
Kirkjan i Kópavogi, þar sem sera Þorbergur þjonar nú.
Altari Ilólskirkju í Bolungarvík. Hér þjónaði séra Þorbergur I nitján
ár.
Nú cru jólin að koma til okkar,
ennþá einu sinni. Þá er algengt,
að menn hugsi til þeirra jóla, sem
þcir hafa sjálfir lifað, einkum þá
á bernsku- og æskudögum. Krægt
er dæmið, sem skáldið scgir frá,
þegar það sat með rauðan vasa-
klútogvar ....sviptur allri sút”.
En nú er öldin önnur, og liklega
eru þau börn fá, sem núna myndu
láta sér nægja svo litla jólaglaðn-
ingu. Þó verður mönnum enn
hugsað til sinna bernskujóla og
enn er freistandi að heyra, hvað
þeim er efst i huga, þegar þau
ber-á góma. Það var af þeirri
ástæðu, sem ég lagði land undir
fót einn daginn og heimsótti séra
Þorberg Kristjánsson i Kópavogi.
Þegar við höfðum tekið okkur
sæti i vistlegri stofu prestsins,
var mér fyrst fyrir að spyrja:
— Hvað heldurðu að þú hafir
verið gamall, séra Þorbergur,
þegar þú minnist fyrst jóla?
— Ekki þori ég nú alveg að
nefna ártalið, en égtelmigmuna
jól frá þvi að ég var svona
fjögurra til fimm ára. Það er að
segja, ég á minningar frá þeim,
en það er auðvitað ekki alveg
sama og að muna jólin i heild.
Helgiblærínn...
— Hvað er þér minnisstæðast i
sambandi við þin æskujól?
— Helgiblærinn. Alveg tvi-
mælalaust sá mikli helgiblær,
sem þá rikti yfir öllu. Ég er alinn
upp i sveit og tilbreytni var mjög
takmörkuð, og myndi náreiðan-
lega þykja litil nú á dögum. En
andblærinn i bænum — hann
breyttist og varð allur annar en
venjulega. Móðir min hafði alveg
sérstakt lag á þvi að skapa hátið
og helgi i kringum sig, jafnvel
þótt hin yrti l'öng væru heldur
íatækleg.
— Finnst þér að þessi helgiblær
hafi minnkað?
— Ég óltast að svo sé. Ég er
ósköp hræddur um, að helgi-
blærinn i hugum barnanna nú, sé
ekki eins mikill og hann var,
þegar við vorum börn, — eða ef
til væri réttara að komast svo að
orði, að þau skynji jólin ekki
alvegásama hátt og við gerðum.
— Hvað getur þú, imyndað þér
að valdi þessu?
— Þvi veldur sjálfsagt fleira en
eitt. En mér dettur i hug, að
meginorsökin sé sú, að nú erum
við komin yfir i hinar öfgarnar.
Áður var tilbreytingin óþarflega
litil, fátæktin of nærgöngul. Nú er
þessu þveröfugt farið hjá öllum
þorra fólks. Nú er umstangið,
margbreytnin og gjafirnar svo
fyrirferðarmikið, að það skyggir
á sjálft inntak jólanna. Ég er
sannfærður um, að við þurfum öll
á þvi að halda að komast i snert-
ingu við eitthvað, sem er meira
og stærra en við sjálf. Þess vegna
held é&að okkur væri það hollara
að hafa yrta borð jólanna hóf-
samlegra, en hyggja meira að
innihaldinu. Þannig held ég, að
þetta hafi verið áður. A meðan
það var hvorki komið i tizku, né
heldur að fólk hefði nein efni á
öllum þessum dýrindis um-
búðum, held ég einmitt að meira
hafi verið hugsað um kjarnann.
Þann þráö þyrftum við að taka
upp aftur.
— Þú nefndir þarna áðan, að þú
værir alinn upp i sveit. Það væri
nú rétt vegna þeirra, sem ekki
þekkja til, að þú segir nokkuð
gerr frá þvi.
— Já, það er ekki nema sjálf-
sagt. Ég er alinn upp vestur i
Boíungarvik, á bæ sem heitir
Geirastaðir og er þar rétt innan
við þorpið. Þar lifði ég öll min
bernsku- og æskuár, og þaðan eru
þær jólaminningar, sem hér eru
til umræðu.
— Mannstu ekki einhverja jóla-
leiki, eða hvað gerðu menn sér til
gamans um hátiðarnar i þinum
uppvexti?
— Eins og ég gat um áðan, þá
var hin ytri tilbreytni takmörkuð.
Þó var alltaf nokkur viðbúnaður.
Jólatréð var tekiö fram og skreytt
og auðvitað var maturinn
iburðarmeiri en i annan tima.
Menn skiplust meira að segja á
gjöfum, þótl þær væru að sjálf-
sögðu miklu l'ærri og minna i þær
borið en siðar hefur orðið. En auk
þessa heimsóttu menn hverjir
aðra, nutu veitinga og deildu
gleðinni saman, fóru i leiki. Og
það er mér i minni i sambandi við
þesar heimsóknir, að þær voru
með sérstökum svip. Yfir þeim
hvildi annar og hátiðlegri blær en
öðrum gestakomum.
Auk þessa er svo vitanlega
sjálft helgihaldið. Það var miklu
rikara en endranær. Áður en út-
varpið kom,var alltaf lesinn hús-
lestur á jólunum og þá var
meiri söngur og hátiðleiki en
venjulega, enda voru þá lika allt-
af gestir heima hjá okkur. Kirkja
var lika sótt meira en endranær.
— Já, það var spilað á spil.
Nema á aðfangadagskvöld, þá
voru þau aldrei snert. En
þegar komið var fram á jóladag,
var oft spilað, og ég tala nú ekki
um, þegar menn voru heima á
annan dag jóla. Þá var alltaf
spilað, og gjarnan fram eftir
nóttinni. Það var ákaflega vin-
sælt og var stundað af ungum
jafnt og gömlum.
— Áður en við skiljumst við for-
tiðina, langar mig að spyrja þig
um áramótin. Þið hafið haldið
þau hátiðleg?
— Já. Aramótin voru lika mikil
hátið, þótt þar væri allt með
öðrum blæ en á jólunum. Þá var
léttara yfir og helgisvipurinn
ekki eins mikill og á jólum. En
þótt þau væru meiri gleðskapar-
hátið en jólin, þá var helginni
ekki gleymt. Ég minnist þess, að
heima i Bolungarvik var jafnan
messað i kirkjunni klukkan ellefu
eða hálftólf um kvöldið. Þessu
fylgdi að sjálfsögðu það, að við
vorumoftasti kirkjunni yfir sjálf
áramótin. Þessar næturguðs-
þjónustur um áramót eru mér
ákaflega minnisstæðar, þvi mér
þóttu þær alltaf svo hátiðalegar,
þegar ég var barn. Og sjálfsagt er
það fyrst og fremst fyrir
áhrifamátt þeirra, að
gamlárskvöld hefur alltaf yfir
sér hátiðlegan blæ i huga minum.
— Voruð þið krakkarnir
nokkurn tima með áramóta-
brennur?
— Já. Við héldum virðulegar
brennur, fórum i leiki og gerðum
margt okkur til skemmtunar.
Auk þess voru heimsóknir, og
skemmtanir, sem bæði fullorðnir
og börn tóku þátt i.
— Þú nefndir aðeins húslestr-
ana, þarna áðan. Ertu alinn upp
við húslestra oftar en á stórhátið-
um?
— Heima hjá mér var lesinn
húslestur, á sunnudögum, ef ekki
var farið til kirkju. Þetta var föst
venja. Auk þess var alltaf lesið á
föstunni. Mjög oft voru það hug-
vekjur Péturs Péturssonar, sem
lesnar voru, og svo að sjálfsögðu
Passiusálmarnir á föstunni.
Umbúóirnar
og erfióiö
— Við höfum rætt hér um jólin
eins og þú lifðir þau fyrir svona
fjórum áratugum eða svo. En
hvernig finnst þér nú þetta
hátiðahald hafa þróazt hjá okk-
ur?
— Það er nú sjálfsagt nokkuð
erfitt að fella um það neinn al-
gildan dóm. Hátiðahaldið er enn
sem fyrr meira og minna ein-
staklingsbundið, og viða er það
tiltölulega einfalt i sniðum hið
ytra, þótt helgin liggi i loftinu. En
eins og ég vék að fyrr i þessu
spjalli, þá óttast ég, að of viða
leggi fólk of mikið i viðbúnaðinn.
Það er til dæmis alkunnugt, að
ijöldi fólks er orðinn svo uppgef-
inn, að það er blátt áfram ófært til
þess að njóta jólanna, þegar þau
svo loksins koma. Auðvitað er
þetta miður farið. Hátið verðum
við að hafa. Jólunum megum við
ekki týna. Eitt hið dýrmætasta,
sem við eigum er einmitt þetta
bil, þetta rof i gráan hversdaginn,
sem hátiðirnar skapa. Það verður
ekki framkvæmt nema með ein-
hverri ytri tilbreytni, en engu að
Gainla kirkjan I Reykjalilið. Henni þjónaðiséra Þorbergur ásamt Skútustöðum. svo sem gert hafa aðrir
prestár þar f sveit.
Jólaheimsóknir....
— Hvenær fóru ykkar jóla-
heimsóknir fram? Héldu ekki
allir kyrru fyrir á sjálft aðfanga-
dagskvöidið?
— Yfirleitt voru gestakomur
meiri, þegar kom fram á jóla
hátiðina, en heima hjá mér var
aftur á móti sú venja, að við
fengum alltaf gesti á aðfanga-
dagskvöld. A næsta bæ bjó fjöl-
skylda, sem var bæði frændur
okkar og vinir. Þetta fólk kom
alltal til okkar á aðfangadags-
kvöldið og tók þátt i hátiða-
haldinu með okkur. En svo komu
alltaf fleiri,þegar komið var fram
á jóladag, og ég tala nú ekki um
annan dag jóla, sem var aðal-
heimsóknardagurinn, Þá hófust
lika skemmtanir út á við og var
oft lögð i þær mikil vinna. Það
voru fluttar ræður, leikin leikrit
lesið upp og sitthvað fleira gert
sér til skemmtunnar, fyrir nú
utan dansinn, sem auðvitaö var
ailtaf sjálfsagður. 011 þessi
skemmtiatriði. sem ég ég nefndi,
önnuðust heimamenn sjálfir.
— Var spilað á spil?