Tíminn - 21.12.1972, Blaðsíða 9

JOLABLAÐ 1972
TÍMINN
9
Sun nokkrum vikum áftur en hann andaðist.
Þetta er bara innanúr sam-
talinu sem varð nokkuð langt, en
engu var ég fróðari um manninn.
Kyrrlát kvöld
Annað slagið yfir jólin og
nýárið hringdi Sun til min eða lét
til min skrifaða orðsendingu i
póst. Álit mitt óx á manninum
þegar peningarnir komu einsog
hann hafði sagt, en ekki borgaði
hann mér það sem ég hafði lánað
honum, það var nú raunar orðið
eitthvað á þriðja þúsund.
En einhvern veginn gat ég ekki
látið karlinn vera, og þess vegna
bauðéghonum nokkrum sinnum i
mat i janúar og febrúar, og út-
vegaði honum svo leyfi til að
dveljast áfram á tslándi, þegar
þriggja mánaða timabilið var út-
runnið.
Þessi kyrrlátu kvöld fékk ég
gersamlega aðra skoðun á mann-
inum. Hann var að þvi er virtist
lengra frá loddaraskap en flestir
sem ég hef kynnzt.
Það var sýnilegt að hann vildi
engum til ama vera. Hann hafði
mestan áhuga á að tala um
mannlifið, hversu menn sköpuðu
sér þjáningu með fávislegum við-
horfum, hve lög og skipulag þjak-
aði anda manns, og — einsog ég
skrifaði niður eftir honum einu
sinni — hve augljdst væri að sá
einn fengi öðlazt sem lika gæti af-
salað sér.
Hann hafði sýnilega stúderað
búddhiska heimspeki, einkum
Maha yana, og var allra bezt að
sér i miðalda dulspeki þeirra
manna sem ég hef kynnzt.
Hann var greinilega yogi eða
ljómhugi (mystikker) af háum
stigum.
Úti alla nóttina
Samtvissi égharla fáttum Sun.
Hann lét sýnilega einskis ófreist-
að til að dyljast. Ég vissi að Hann
kallaðist Sun Wu Kung, og það
skrifaði hann alltaf á kinversku i
gestabókina hjá mér, en ef ég lét
talið berast að honum sjálfum
vék hann sér undan að svara og
tók upp annan þráð.
Um vorið gerðust svo atburðir
sem greina verður frá.
Um viku eða hálfs mánaðar
skeið hafði fundum okkar sjaldan
borið saman, en svo var það dag
nokkurn að ég frétti að gamli Sun
mundi hafa verið úti á gangi i
Hljómskálagarðinum alla
nóttina. Það var Benedikt
Þormóðsson, góður vinur okkar
beggja, sem frá þessu skýrði.
Hann hafði vikið einhverju að Sun
og sent hann strax inná Herkast-
alann til gistingar.
Sama dag sagði Grétar Fells að
hann hefði komið i Guðspekifé-
lagshúsið þá fyrir nokkrum
kvöldum. Hafði Grétar spurt
hvort hann vanhagaði um nokk-
uð, hvort hann hefði ekki ein-
hverja fjármuni. Gamli
maðurinn svaraði.
— Ekki mikið, en nóg.
Svo var hann á brott. Þá mun
hann hafa verið orðinn peninga-
laus með öllu.
Ég hraðaði för minni á Herkast-
alann um kvöldið og hitti Sun
þegar hann ætlaði að fara að
hátta. Mér fannst þá sem hann
hefði verið matarlaus i nokkra
daga, eða þartil hann hitti Bene-
dikt.
Ég lét þá vita, að ég óskaði
að hann segði mér strax ef hann
skorti fé, spurði hvernig stæði
með peninga sendingar frá Paris
og hvort hann vildi ekki tala við
mig i hreinskilni um fjárhag
sinni. Mér þætti miður ef hann
skorti eitthvað meðan hann
dveldist á Islandi, raunar væri ég
illa fjáður og þó ekki á nástrái,
en þekkti á hinn bóginn örláta
menn,sem mundi hjálpa.ef með
þyrfti.
Hann svarar þá:
— Fyrst þú spyrð get ég sagt
þér að ég á ekkert og hef ekkert
átt svo árum skiptir. Það sem
mér berst frá Paris eru gjafir frá
vinum minum. Þeir eru ekki auð-
ugir menn. En ég þarf ekki mikils
með.
Þetta sagði hann einsog litlu
varðaði hvort hann ætti fyrir dag-
legum þörfum eða ekki.
Eftir þetta bundust nokkrir
menn samtökum að safna fé
handa gamla manninum og á þvi
fé lifði hann nokkuð & annað ár
eða unz hann hugðist fara aftur til ’
Parisar siðla sumars 1963.
Ég bað hann láta mig alltaf vita
ef hann vanhagaði um peninga.
Það gerði hann stundum, en fáa
aðra held ég hann hafi beðið um
hjálp. Hann varð á hinn bóginn
afar vinsæll og fjöldi manna vék
einhverju að honum, enda rómaði
hann hjartaþel Islendinga og lýsti
landinu sem paradis á jörð.
Einu sinni sagði hann:
— tslendingar eru óspilltir
einsog landið. Þeir eru likir
börnum. Þess vegna eru þeir
hamingjusamari en annað fólk.
Eftir þetta breyttist afstaða
Suns til min, Hann fór nú að
impra á ýmsu við mig sem hann
nefndi yfirleitt ekki við aðra, það
ég vissi.
Sumt af þvi var viðvikjandi
honum sjálfum.
Ilver var Sun?
Þessi lági, granni, siðskeggjaði
og siðhærði karl hlaut að vekja
mikla athygli á götum Reykja-
vikur. Sumir héldu að hann væri
fifl eða i bezta lagi skaðlaus
fáráðlingur.
Sjálfur gerði hann ekkert til að
breyta þvi áliti.
Oftast hélt hann þvi fram að
hann hefði farið til Islands til að
leita að Atlantis, þvi Atlantis
hefði jú verið i Altantshafi einsog
Island! Þessa ástæðu minnir mig
að hann hafi borið fyrir sig i við-
tali við Timann nokkru eftirað
hann kom. Og þegar ég spurði
hann hvers vegna hann hefði sagt
þessa fjarstæðu svaraði hann
ibygginn:
— Þetta er alveg eins góð
ástæða og hvað annað. Veiztu
ekki að til voru þeir i fornum
reglum sem aðeins leyfðu sér að
fara með ósannindi þegar þeir
þurftu á að halda til að þekkjast
ekki úr?
Við sáumst eðlilega oft saman á
götu eða á veitingahúsum, og
ýmsir urðu til að spyrja mig hvur
þessi maður væri. Ekki voru þeir
heldur fáir sem voru óðfúsir að
fræða mig um hvaða mann ég
hefði þarna undir handarjaðr-
inum. Þessar voru tillögurnar
meðal annars:
Gamall fasisti frá ftaliu.
Danskur bóhemi frá Paris. Land-
flótta Rússi. Hollenzkur sérvitr-
ingur.
Það olli talsverðum misskiln-
ingi — sem Sun harmaði ekkert —
að oftast svaraði hann útaf ef
hann var spurður persónulegra
spurninga.
Margfaldur flóttamaður
En Sun var ekkert af þessu.
Hann var fæddur 23. marz 1875 i
Kyasgahr i Austur-Turkestan
þarsem nú heitir Sinkiang, vest-
asta svæði Kinaveldis. Hann var
þvi 86 ára þegar hann kom til Is-
lands. Eftir þvi sem ég komst
næst var faðir hans af rúss-
neskum ættum, en móðir hans frá
Kashmir.
Annars sagðist hann ekkert
muna ef harm var spurður beint
um ævi sina, ellegar að það skipti
ekki máli sem um var spurt enda
fortiðin úr sögunni fyrir fullt og
allt. Aftur á móti brá hann fyrir
sig að segja mér óspurður sitt-
hvað sem drifið hafði á daga
hans.
Þessa sögu sagði hann ein-
hverju sinni:
Hann var ásamt hópi manna á
ferð austur i Mið-Asiu. Þeir voru
með úlfaldalest og fóru hægt. Yfir
nokkurn fjallgarð eða hálsa var
að fara, og veður bjart, en kalt og
næðingsamt. Að kvöldi var komið
i þorp heldur frumstæðra fjalla-
byggja, og báðust ferðalangar
leyfis að tjalda. Það var fúslega
veitt. Veizla stóð ' "i
i þorpinu og gleði nokkur, og
sagðist Sun hafa vakið máls á þvi
við heimafólk að nú héldi það há-
tið. Þetta var um það leyti sem
fram var borin brúnleit súpa,
heit og bragðmikil. ,,Já” mælti
heimamaður, sem fyrir svörum
varð. ,,f dag höfum við étið hann
afa okkar.” Þótti Sun einsýnt að
súpan væri soðið af gamla mann-
inum, og ekki fannst honum það
geðslegur kvöldverður, sizt af
öllu þegar þess er gætt að sjálf-
ur var hann jurtaneytandi.
Fram undir fyrri heimstyrjöld-
ina skilst mér að hann hafi að
mestu dvalizt i Kina, og þar var
hann þegar uppreisnin brauzt út
1911 og keisaranum var steypt af
stóli. Hann hrökklaðist þá til
Rússlands og var þar þegar bylt-
ingin var 1917. Eftir það fór hann
ti Vestur-Evrópu, dvaldist ýmist
i Frakklandi eða ftaliu, og á ftaliu
var hann þegar Mússólini hrifsaði
til sin völdin. Þá fór hann til
Frakklands og dvaldist i Frakk-
landi i meira en þrjátiu ár, allan
timann rikisfangslaus en með
fullu dvalarleyfi.
Sun talaði mörg tungumál, en
kvaðst vera mjög farinn að ryðga
bæði i rússnesku og itölsku.
Zen-munkur
Sun var Zen-munkur og
þarmeð búddhisti. Ekki er mér
kunnugt að íullu hvenær hann
gerðist munkur, en nafn hans,
Sun Wu Kung, var vigslúheiti,
ekki hið upprunalega nafn hans,
enda siður i ýmsum austrænum
reglum að skipta um nafn þegar
maður vigist til inngöngu.
Hann kvaðst helzt af öllu vilja
lifa á jurtafæðu einvörðungu, en
fisks neytti hann þó ef ekkert
annað fékkst. Á hinn bóginn not-
aði hann ekkert úr skinni, ekki
skó, ekki töskur eða neitt annað,
gekk enda jafnan á strigaskóm.
Hann var mikill göngumaður,
léttur á fæti, gekk alltaf við staf.
Þrennt var það sem hann löngum
hafði meðferðis stafinn, stækkun-
arglerið, og töskuna. Hann var
fjarsýnn, og las alltaf við
stækkunargler.
Þegar hann kom til Islands var
hann langt yfir venjulegum
starfsaldri manna svo ekki þurfti
að búast við að hann tæki að sér
störf. Samkvæmt munkaheiti
sinu átti hann heldur ekki að
sinna störfum sem greitt væri
fyrir, a.m.k. ekki að öðru leyti en
þvi sem tæki til brýnustu lifs-
nauðsynja. Timann skyldi nota til
að nálgast það sálarástand sem
kallast satori, eða hugljómun, og
leiða aðra inn á þá braut —
óbeint, eða helzt af öllu beint ef
hann hitti fyrir svoleiðislagaða
náunga sem áhuga hefðu á
mystiskri þjálfun.
I samræmi við það átti hann að
láta hverjum degi nægja sina
þjáningu. Hann mátti helzt ekki
biðja um neitt nema nánustu vini
og samherja, en vera tilbúinn að
liða hungur og kulda ef það ætti
fyrir honum að liggja, minnugur
þess að hið ráðandi afl i tilverunni
er lika hið ráðandi afl i huga
manns, og hver fær nákvæmlega
það sem hann hefur til unnið.
Þess vegna svaraði hann:
,,ekki mikið, en nóg” þegar hann
átti ekki neitt.
Kleiri kyrrlát kvöld
Við áttum saman fleiri kyrrlát
kvöld heima hjá mér. Ég bauð
honum oft heim i mat og hylltist
þá jafnan til að láta hann koma
snemma svo timi væri nægur.
Sun var jafnaðarlega viðræðu-
góður, en þó ekki alltaf auðvelt að
henda reiður á orðum hans,
svaraði útaf eða bryddi stöðugt
upp á nýju efni til umræðu.
En i tveggja manna tali
reyndist me'r hann allur annar.
Hann svaraði þá mjög skýrt og
stutt en þagði lengi á milli.
Mig furðaði mjög i fyrstu á
ræðumáta hans, en seinna fór
mér að lika hann einkar vel. Ef ég
impraði á merku máli átti hann
til að taka bakfall og draga djúpt
andann, og legði ég fyrir hann
spurningusem honum þótti miklu
varða sat hann ævinlega þögull
góða stund — þvi lengur sem
málið var merkilegra að hans
dómi. Svo kom svarið, vanalega
örlá orð, og stundum einsog um
allt annað, en upplýsti mig þó
lurðulega umþaðsem ég spurði.
Ég vildi að ég gæti lýst slíku
samtali, en þess er enginn kost-
ur. Þetta var eins og að tala
við sólarlagið. Ekki get ég heldur
gelið til kynna þá stemmningu
sem fylgdi þessum kvöld-fundum
okkar. Hún var álika ópersónuleg
og orð hins aldna manns.
Eina list kunni Sun betur en
nokkur annar sem ég hef kynnzt.
Hann gat hvenær sem hann vildi
orðið að engu. Þegar hann var
farinn fannst mér stundum ég
hafa verið aleinn allan timann.
Ég vissi auðvitað að við höfðum
rætt saman, kannski 3-4 klst. En
ég mundi varla nokkurt
orð sem hann sagði. Samt
hafði ég fengið svör við mörgum
spurningum, var greinilega betur
að mér en áður. Hann hafði lag á
að láta orð sfn gleymast, en mein-
inguna rikja þannig að allur höf-
undarrétturfyki úti veður og vind.
Af sömu ástæðu skrifaði hann
aldrei orð með latinuletri nema
með blokkstöfum. Hann sagði
persónulega rithönd alltof
persónulega og þvi einstaklega
eigingjarna. Devanagari
(sanskritarletur) og kinverskt
letur væri miklu betra afþvi það
væri nær þvi að vera teiknað.
Hann kvað helgispjöll að skrifa
göfugt efni öðruvisi en með blokk-
stöfum, og áður en hann byrjaði
að setja slikt efni á pappir staldr-
aði hann lengi við með pennann i
hendinni rétt yfir blaðinu svosem
væri hann að koma sjálfum sér
i viðeigandi sálarástand.
Ileimagangur i Guð-
spekifélagshúsinu
í meira en ár bjó Sun i litlu her-
bergi við Rauðarárstig sem Þórir
Ben. Sigurjónsson útvegaði
honum fyrir ekkert. En á daginn
var hann vanalega niðri á Lands-
bókasafni ellegar i Guðspeki-
fél.húsinu. Við létum honum eftir
borð sem hann mátti sitja við og
lesa þegar hann vildi. Svava og
Grfetar Fells reyndust honum
betri en ekki. Hann borðaði oft
hjá þeim og fékk alltaf kaffi.
Einhverju sinni spurði Grétar
hvort hann hefði aldrei verið ást-
fanginn, og Sun svaraði:
— Jú, en það er svo langt siðan
að ég man ekki eftir þvi.
öðru sinni innti Grétar hann
eftir hvað hann vildi segja um
ástir karls og konu, og hann svar-
aði þá. |«'ramjiald á næstu siðu
Á veitingahúsi i Paris; frá vinstri: S. Beucler, Sun Wu Kung og Hermann T. ltichard.