Tíminn - 21.12.1972, Qupperneq 25

JOLABLAÐ 1972
TÍMINN
25
Grandavegi 42, Reykjavík — Sími 24360.
FOB
U
R
B
LAN
DAN
HF
óskar viðskiptavinum sinum,
svo og landsmönnum öllum
gleðilegra
jóla
og farsældar ó komandi óri
og þakkar góð viðskipti
og ónægjulegt samstarf ó
liðnum órum
llluti af hinu miklu súlnaröðum.
með málninguna stöðugt drjúp-
andi i andlit sér, en litinn lampa
bundinn við ennið. Og lögmál
kalkmyndarinnar knúði hann til
að vinna af hraða og fullkomnu
öryggi, engu varð breytt, er
málað hafði verið, ekki heldur
málað yfir neitt. Fjögra ára þrot-
laust starf og lengur — i einum og
órofnum straumi innblásturs.
Með o f u r m a n n 1 e g u m
sköpunarmætti hefur hann hér
endursagt sköpunarsöguna i
myndum — fjölda plastisk-
dramantiskra mynda, en umgerð
þeirra eru sálrænustu mynd-
verur, sem Michelangelo skóp á
öllum listamannsferii sinum:
spámennirnir, sibyllurnarog ,,gli
Ignudi” eða ,,hinir nðktu.” Arið
1534 tók Michelangelo aftur til
verka i Sixtisku kapellunni. Þar
vann hann sina myrku og
stórbrotnu dómsdagsmynd eða
sýn. Það verk tók hann átta ár.
Myndin er hugsuð sem eins konar
eftirmáli við syndafallið, en það
hafði hann leitt fram i einni af
kalkmyndum loftsins i
kapellunni. Jafnframt skyldi
þessi dómsdagsmynd vera
ákærandi brýning til samtiðar
hans. En framar öllu er hún þó
spegilmynd af hans eigin sál,
ofsalegum sveiflum hennar milli
trúartrausts og hyldjúprar böl-
syni, milli stórlætis og auð-
mýktar, lifsgleði og lifsleiða.
A siðustu árum helgaði
Michelangelo sig úrlausn mikilla
viðfangsefna á sviði byggingar-
listarinnar. Þannig var kirkjan
Santa Maria degli Angeli byggð
að forsögn hans, einnig Horta Pia,
þetta hlið, er minnir á kastala og
stendur við endann á Via XX
Settembre. Ofar öllu er hann fann
til fegrunar Rómaborgar er þó
skipul Piazza del.Campidosilio og
lofthvelfing eða kúpill Péturs-
kirkjunnar, sem hann tók að gera
frumdætti að skömmu eftir að
hann árið 1547 var útnefndur
arkitekt kirkjunnar. Ekki lifði
hann það, að sjá hvelfinguna full-
gerða, en hún var gerð að mestu
leyti samkvæmt módeli hans. Og
það er einmitt hún, sem fyrst
blasir við augum gestsins, er
hann nálgast Rómaborg. Hún
gnæfir yfir borgina likt og
meistari hennar gnæfði yfir eigin
samtið sakir snilligáfu sinnar.
Það er ánægjuleg tilhugsun, að
Gian Lorenzo Bernini var i hópi
heitustu aðdáenda Michelangelo.
Það gefur örlitla visbendingu um
samhengið milli lifsverka tveggja
stórmeistara, sem ef til vill væri
ekki auðvelt að komá auga á i
fljótu bragði. Það var Úrban
VIII, sem i páfadómi sinum varð
Bernini mikilvægari öllum öðrum
mönnum. Meðan hann var
kardináli, hafði hann látið þá ósk i
ljós, að Rómaborg mætti, er hann
tæki við páfadðmi, eignast
„annan Michelangelo”. Og eftir
að hann hafði uppgötvað hinn
unga og furðulega bráðþroska
myndhöggvara, efaðist hann ekki
um, að Bernini væri þessi lista-
maður. óneitanlega hlaut þessi
arfleifð að verða þung byrði, en
Bernini lét skynsemina ráða,
varaðist að stæla meistarann ,
sem ekki varð likt eftir, en lét sér
nægja að læra af tækni hans. Að
öðru leyti fór hann sinar eigin
leiðir, og áttu þær meðal annars
eftir að beinast i áttina að leik-
húsinu. Þetta er vissulega at-
hyglisvert.
Innan veggja leikhússins hafði
dafnazt listgrein, sem Jésúitar
héldu hlifiskildy yfir og studdu og
átti hún sér minni háttar blóma-
skeið á dögum Bernini, ekki þó i
formi dramatiskra meistara-
verka, er hún fæddi af sér, heldur
i örri þróun leikhústækni og
skreytinga, með öðrum orðum á
sjálfri leikhúsvélinni. Bernini
gekk með lifi og sál að starfi sinu
sem leiktjaldamálarar, leiksviðs
stjóri og leikstjóri. Heimildir eru
um(að honum hafi meðal annars
tekizt að töfra fram sviðsumgerð,
er mikils krafist, leiktjöld, þar
sem sjá mátti sólarupprás, jarð-
skjálfta og flóð i Tiber. Leikur
hans með tálsýnina, skynbragð
hans á áhrifamátt leikbragða átti
hvorttveggja eftir að hafa úrslita-
þýðingu fyrir hann sem málara,
myndhöggvara og arkitekt.
Fyrsta stórá verk Bernini vann
hann fyrir Úrban VIII. Það var
hinn þrjátiu metra hái hásætis-
himinn i Péturskirkjunni, sem
borinn er uppi af . undnum brons-
súlum, en þakið sjálft prýtt
bronslikneskju um engla. Þetta
verk Bernini er stórfengileg
„samstæða” en nýtur sin fyrst til
fullnustu sem miðdepill
viðhafnarmikillar skrúðgöngu
ínnan kirkjunnar.
Á fótstöllum bronsúlnanna
fjögurra hefur Bernini komið
fyrir ýmiss konar skreytingum i
formi hluta, svo sem mítri
páfans, lyklum Péturs postula og
merkisskildi Berninanna með
hinum þremur ið nubýflugum .
Litlu seinna fékk hann það við-
fangsefni að skreyta höll sömu
ættar, en það verk hafði Maderna
byrjað. Litli gosbrunnurinn við
höllina sýnir, hversu snoturlega
hann gat farið með mótivið um
skjaldarbýflugurnar. Og enn má
sjá það á Tritongosbrunninum við
Piazza Barberini.
Siðasta verk Bernini fyrir
hollvin sinn var eins konar graf-
skrift yfir Úrban VIII. i Péturs-
kirkjunni, þar sem sjá má hinn
látna páfa, sem ljóslifandi i sinu
hásæti. Með dramatlskum til-
burðum situr hann þar, en sitt til
hvorrar handar honum eru tvær
holdugar fegurðardisir, sem sýna
eiga „miskunnsemina” og „rétt-
lætið," eftir þvi sem hvorri virðlst
framast eiginlegt.
Eftirmaður Úrbans var
Innocens X. 1 páfatið hans var
Bernini flæmdur með svikum frá
Péturskirkjunni um stund, og
áttu öfundarmenn hans heiðurinn
af, að svo skyldi takast, en
Innocens páfa var mjög I mun að
afmá öll merki um fyrir-
rennara sinn. Þegar páfinn sá
hinn skrautlega gosbrunn með
fljótsguðinum á Piazza Navona, á
hann að hafa orðið stórhrifinn,
svo að hann réði Bernini sam-
stundis i þjónustu páfastjórnar-
innar. Það sýnir bezt skynbragð
meistarans á leikbrögð, hvernig
gosbrunnurinn var sýndur full-
gerður. Þegar páfi kom á staðinn,
var ekkert vatn látið streyma til
hans, en Bernini bað Hans heilag-
leika velvirðingar á þvi að
einhver tæknilegur galli væri á
vatnsleiðslunni og truflaði. En i
sama bili og páfi bjóst til
brottfarar, eftir að hafa dáðst að
steinsúlunni miklu og likneskjun-
um, gaf meistarinn samsæris-
mönnum sinum merki um að
skrúfa frá krananum og sam-
stundis fossaði vatn niður af
slikum krafti, að páfi varð enn
einu sinni að _lita við.
A sautjándu öld stigu páfar
fram sem hinir örlátu verndarar
og hollvinir lista i stærri stil en
nokkru sinni fyrr. Samt urðu það
borgarar Rómar, sem yfirleitt
fengu að borga reikninginn. Og þá
hljómaði sem talkór um gervalla
borgina: „Non gugli, pane
volemo , pane, pane, pane,”
(„Engar turnspirur eða
gosbrunna, brauð viljum við fá,
brauð, brauð. brauð.brauð”). Til
allrar hamingju fyrir Bernini —
raunar einnig fyrir framtiðina —
daufheyrðist páfastjórnin við
þessum hrópum borgaranna.
Auk þeirra listaverka i Péturs-
kirkjunni, sem hér hafa verið
nefnd, vann Bernini þar fjölmörg
önnur stærri og smærri. Eftir-
tektarverðust þeirra er „La
Cattedra” uppi i hákórnum,
djarflegt verk i barokstil, þar má
sjá dúfuna, tákn heilags anda,
tindrandi sem sólina og sendandi
frá sérgeisla gegnum þykka ský-
bólstra og i ljóma þeirra ótal
himneska herskara, sem virðast
svifa frjálsir um himingeiminn.
Eitt stórvirki Bernini er enn
ótalið, en það er „Scala regia”
4*-

iburðarmikil tröppuröð undir háu
hvolfþaki bornu uppi af súlum, og
liggur hún frá forsal kirkjunnar
til Vatikansins.
En mesta snilldarverk hans
verður þó súlnaröðin, er myndar
umgerð Péturstorgsins, gefur þvi
heildarsvipinn. Sumir hafa likt
henni við baktjöld á leiksviði —
vissulega hugvitsamleg — aðrir
likja henni „hinn tæra skáld-
skap”. Sjálfur mundi Bernini
hafa fallizt á mál þeirra, sem lita
á þessar súlur eöa súlnaröð sem
verk myndhöggvarans. Að lians
hyggju gat enginn orðið dugandi
arkitekt án þess að hafa lagt
stund á höggmyndalist og sett sig
rækilega inn i liffærabygginguna,
þar sem öll vönduð bygginarlist
hlýtur jafnframt að fást við hlut-
föll mannlegs likama. Þess er
getið, að sjálfur hafi hann litið á
tvær raðir súlan, sem útbreiddan
faðm hvort mót öðrum, og sem
táknmál frá stærsta musteri
kristninnar: „Komið, allir þér....
Þegar gesturinn hefur kvatt
Rómaborg, mun engin mynd
standa honum skýrar og sem
ljóslifandi fyrir hugarsjónum en
einmitt Péturstorgið. Á þessum
stað hafa tveir hugvitsamir lista-
menn tekizt i hendur, og við
sjáum sýn, sem á engan sinn lika i
allri veröldinni: tvö meistara-
verk.sem renna saman i æðri
heild — hvelfing Michelangelo og
súlnaröð Bernini.
Þýðandi:
Arnheiður Sigurðardóttir.
FOBURBLANDAN HF.
Skrevtiug i Péturskirkjunni i Róm.