Tíminn - 21.12.1972, Side 34

34
TÍMINN
JOLABLAÐ 1972
SIGRARNIR VORU
UNNIR í LÁGUM
BAÐSTOFUM . . .
Trúli*({a cru þcir ckki margir,
scm ckki kamiast vift söguna um
viöskipli Kolbcins Jöklaraskálds
«g kölska. I»cir kváöust á eina
sammdcgisnött — auðvilaö i
tunglskini— og þaö var Kolbcinn,
scm l'ór mcö sigur af liólmi .
bessi frá-sögn hefur löngum
veriö talin einhver ágætasta
dæmisaga um vanda litillar
þjóðar, sem vill varöveita tungu
sina og andlega velferö gegn
hverskyns utanaökomandi
hættum. Um þessa sögu orti
Stephan 0. Stephansson sitt
fræga Kolbeinslag, og Kolbeins-
lag hefur veriö nolaö sem rit-
gerðarefni viö hinar æðstu
menntastofnanir — og er það
sannarlega vel.
Mór er nú sem ég heyri ein-
hvern spyrja: Ilvaö kemur okkur
þelta viö? Ekki eigum við i neinni
orrustu um tilveru íslenzkrar
tungu. Sagan af Kolbeini og
kölska kann aö hafa átti vfö á
meðan Reykjavik var hálfdanskt
fiskiþorp og bréf og gerningur
embætlismanna fóru fram á
dönsku.
Kn hversu fegin sem við
vildum, þá getum viö samt ekki
afgreitt máliö meö svona ein-
földum hætli. Svo ótrúlegt sem
ýmsum kann aö þykja það, þá
stöndum viö einmitt nú og hér á
vigvelli. þar sem barizt er
grimmilega um tilveru móður-
máls okkar. En lorynjan, sem viö
eigum i höggi við, er ekki
ómennskur djölull úr huldu-
heimum, heldur sinnuleysi og leti
sjallra okkar. t>aö eru flat-
neskjan, doöinn og deyföin, sem
eru okkar skæðustu óvinir. Til
þessaðskýra þelta nánar, skal ég
taka tvö da'mi, sem ég þekki af
eigin raun.
Kyrir allmörgum árum þurfti
ég aö reka erindi lyrir sjálfan
mig á virðulegri skrifstofu i
Reykjavik. Mér var visaö til höfö-
ingja nokkurs, eins af ráöandi
mönnum íyrirta'kisins. llann lók
. . . OG VIÐ HLÓÐAR-
STEINA í SÓTUGU ELDHUSI
Þessum spurningum verður
hver aö svara fyrir sig, en sú
reynsla, sem ég hef reynt að afla
mér, bendir ekki til þess, að
svörin veröi sérlega jákvæð. Ég
hef á undanförnum árum gert
mér far um að lesa ritsmiðar
læröra manna og ólæröra, kynna
mérviöbrögð þeirra og viðhorf til
vandamála liðandi stundar.
Niöurstaöa þeirrar könnunar
hefur orðið sú, aö langur skóla-
lærdómur sé alls ekki nein trygg-
ing fyrir sköprum skilningi eða
skýrri hugsun. Auðvitað er þetta
gifurlega misjafnt eftir einstakl-
ingum, en i heild er nú útkoman
ekki betri en þetta.
Vitanlega er hér ekki um að
ræða neinn áfellisdóm yfir
menntuninni sem slikri. Það væri
meira en meöal fiflska að halda
þvi fram að fólk eigi helzlt ekki aö
stunda skólanám. Hitt er
deginum ljósara, aö hér er eitt-
hvað meira en litið að.
annað og næsta ólikt fyrirtæki að
ræ'ða. En að þvi leyti var að-
staðan hin sama, að nú var mér
visað til virðulegs manns, eins af
forstjórum fyrirtækisins.
Á meðan ég sat andspænis
honum, hringdi siminn. Ekki veit
ég, hverterindi sá hefur átt, sem
hringdi, en svo mikið skildi ég þó,
að verið var að gera úl um beiðni
einhverrar kvenpersónu. Allt i
einu sagði sá, sem sat á móti
mér við borðið: „Þetta er alll i
lagi min vegna, ef licniii langar
lil að reyna. Þcim langaði nú
öllum til að eiga við þetta i fyrra,
þú manst.” Auðvitað veit ég ekki,
livað hér var um að ræða, enda
hafi þeir alltaf verið að nema
islenzku. Hér skal þvi að sjálf-
sögðu ekki haldið fram, að al-
gengt sé, að menn komi þræl-
þágufallssjúkir út úr háskólanum,
en hitt er staðreynd, að þess
gerast dæmi, og það eitt er ærið
umhugsunarefni.
Kvörnin
Viðlifumá undarlegum timum,
Næstum hverjum einasta ung-
lingi, sem lifir fram yfir
fermingaraldur, er kastað inn i
gifurlega risakvörn, sem heilir
fræðslukerfi. Þarskal hann dúsa.
eru þannig, að ógerningur er að
leysa þau af hendi, án verulegrar
þekkingar. En aflciðingin af
þessu verður óhjákvæmilega sú,
að smám saman er farið að meta
fólk eftir prófeinkunnum, en
minna hirt um aðrar hliðar
einstaklingsins. Og þeir, sem
hrukku út úr gini ljónsins, þegar
það tuggði sem ákafast, eða voru
búnir að slita sinum barnsskóm,
áður en kvörnin tók að mala fyrir
alvöru — þeir eiga bæði fárra og
vondra kosta völ á vinnumark-
aðinum. Svona hel'ur þetta verið
fram á siðustu misseri. Ef til vill
á fullorðinna-fræðslan, sem nú er
að stiga sin fyrstu spor, eftir að
fyrir mitt leyti finnst sáralitið
gefandi fyrir þann lærdóm, sem
ekki gerir menn að þroskaðri og
vitrari einstaklingum en þeir
áður voru.
Likaminn og sálin
Menn stunda likamsiþróttir til
þess að stæla skrokk sinn. Allir
vita, að erfiðismenn eru úthalds-
betri. en hinir, sem aldrei reyna
neitt á sig, og sama gildir um
iþróttamenn, þótt þeir stundi ekki
erfiðisverk á sjó eða landi.
En þótt það kunni að sýnast
undarlegt, svona i fljótu bragði,
þá gengur þetta dæmi ekki upp,
þegar komið er yfir á hið andlega
svið — enda eru likami og sál sitt
hvað. Hvað er þó skólaganga
annað en andleg leikfimi? Þar er
glimt við flóknar stærðfræði-
þrautir, sem ætla mætti að væru
hinar ákjósanlegustu aflraunir
fyrir vitsmunina. Þar læra menn
nokkur erlend tungumál og lesa
ýmsar námsgreinar, sem reyna á
minnið. En hver er árangurinn af
allri þessari „andlegu leikfimi”?
Hefur þetta blessaða fólk
skarpari skilning en aðrir? Er
það viðbragðsfljótara i hugsun?
Er það umburðarlyndara? Býr
það yfir þroskaðra tilfinningalifi
en annað fólk, þannig að þvi
veitist auðveldara að setja sig i
annarra spor?
Amma segir börnunum sögur.
— Teikning eftir Tryggva Magnússon.
mér ljúlmannlega og þúaði mig
strax, en ég reyndi að gjalda i
sömu mynt. Ég var varla seztur i
stólinn andspænis honum, þegar
hann sagði: ,,Hvað var það, sem
þcr langaði til að sjá?” Ég nefndi
þann þátt viðskipta minna við
fyrirtækið, sem mér lék hugur á
að vita, hvernig stæði þá i svip-
inn. Þá tók maðurinn mig með
sér, leiddi mig um gang og stiga
þangað sem ljóshærð stúlka sat,
ung og aðlaðandi. Við hana sagði
hann: ,,Viltu afgreiða þennan
mann, lionuin vantarað vita...”
Og það var ekki að þvi að spyrja
Auðvitað fékk ég vel og greiðleg:
leyst úr þeim spurningum, senr
mér lágu á hjarta.
Nú liðu tvö ár. Þá átti ég aftur
erindi á virðulega skrifstofu, en
nú i allt öðrum erindum en hið
fyrra sinn, enda var þá lika um
kom mér það ekki hið minnsta
við. Þetta var nóg.
I þeim tveim dæmum, sem ég
hef nú rakið, er málfarið ekki til-
viljun. Báðir sögðu mennirnir
sömu vitleysuna tvisvar, og báðir
töluðu þeir hægt og skýrt og
þræluðust á sinu þágufalli eins .og
ekkert væri eðlilegra. Ekki var ég
þeim persónulega kunnugur, og
við hvorugan hef ég skipt orðum
siðan. En svo mikið þekki ég til
þeirra, að ég veit.að þeir hafa
báðir lokið prófi frá Háskóla
Islands,
Sé nú ráð fyrir þvi gert, að þeir
hafi verið hálfþritugir, þegar
námi þeirra lauk ( það er vægi-
lega áætlað), og að þeir hafi
verið sjö ára, þegar þeir hófu
barnaskólanám, þá eru það átján
ár, sem þeir hafa verið undir
handleiðslu kennara, þótt ekki
unzyfir lýkur — með einhverjum
hætti (oftast góðum, vonandi).
Þegar svo þessi blessuð börn
koma út i lifið i leit að ævistarfi,
eru þau strax spurð, hvernig próf
þau hafi tekið. Þetta er að ýmsu
leyti eðlilegt, þvi að mörg störf
bæta eitthvað úr þvi ófremdar-
ástandi, sem rikt hefur.
Menntun er bráðnauðsynlegt
hjálparmeðal til þess að hijóta
lifvænlega atvinnu. En mikil er
nægjusemi þeirra manna, sem
láta sér duga það markmið. Mér
Þessi mynd heitir Konsertinn á Grlmsstöðum og mun þar vera átt við Grimsstaði á Kjöllum. Myndin er i bók Paul Gaimard, en teikninguna Það er eitthvað að — einhvers
gerði Mayer. staðar- þegar menn geta lokið