Tíminn - 21.12.1972, Side 37

JoLABLAÐ 1972
TÍMINN
37
Jólanótt
í
Uppsölum
Ég ætlaði að taka griskupróf i
febrúar og neyddist þvi til þvi til
að dvelja i Uppsölum yfir jólin, til
þess að eyða ekki timanum i
veizlur. dansleiki og sleðaferðir.
Sá einn, sem hefur haldið jól i
Uppsölum, fjarrri heimili sinu
getur sett sig i min spor. Darpu-
legri angurværð stafar frá götu-
ljósunum milli húsaraðanna, og
inni i herbergjum stúdentanna er
enn einman-.alegra og skugga-
legra. Stjörnurnar, sem blika á
hinum svarta himni yfir litla
bænum, virðast ekkert skyldar
hinum fögru og ljómandi jóla-
stjörnum barnanna, er þær tindra
yfir glöðum jólablysum og kóf-
sveittum hestum, og bjöllurnar
klingja svo háttbundið, að það
minnir á dans-Hin viðlenda slétta
umhverfis bæinn er myrk og
eyðileg. Hin fáu ljós eru eins og
luktir á istepptum skipum. En
inni á Gastis sitja þeir heimilis-
lausu i dimmustu hornunum,
einir sér. og láta sig dreyma yfir
bragðdaufu ölglasinu um ilmandi
krásir og ljómandi jólatré.
Já, ég átti að vera yfir jólin i
Uppsölum. Við vorum tveir, sem
áttum að láta okkur leiðast
saman, við Friðþjófur.
Ég gisti hjá honum, þvi að ég
þorði ekki i fyrir mitt litla lif að
fara heim i herbergið mitt,
þvi þar var geðill kerling, sem
heimtaði peninga, og brenni
hafði verið óþekkt munaðarvara
þar i marga daga. Ég svaf á
legubekknum hans Friðþjófs, þvi
að i Uppsölum sefur hús-
ráðandinn alltaf i bezta rúminu.
Við höfðum engan eld, en það var
olia á lampanum og það var
þó svolilill. ylur af honum. Ég
vafði ullarteppinu hans Friðþjófs
utan um mig. Það var prjóna-
teppi og á þvi voru heilar vetrar-
brautir af gulum bómullarstjörn-
um, en milli þeirra voru svo
stór göt. að maður gat stungið
hendinni i gegnum þau.Enteppið
var svo stórt, að ég gat vafið þvi
tvisvar um visinn kroppinn, og ef
maður var heppinn, stóðust götin
ekki á.
Hiðeina, sem gat fengið mig til
að lita bjartari augum á lifið, var
það, að ég átti fimmkall, sem þó
átti að nægja okkur báðum yfir
hátiðisdagana. Tóbak áttum við.
Morgunverð, buff og ölglas. feng-
um við upp á krit i Litlu-Concor-
diu. Hað, sem á vantaði, mundi
Guð áreiðanlega sjá um, og milli
jóla og nýjárs ætluðum við að
heimsækja Yxlöv gamla.
En það kostaði nokkur útgjöld.
Yxlöv gamli var fjarskyldur ætt-
ingi F'riðþjófs. Hann var vel
metinn malari og bjó hér um bil
eina milu utan við bæinn. Hann
var gamall sérvitringur, sem
hafði lært heilmikið á lifsleiðinni.
Hann vissi allt og var allra ráð-
gjafi, hagur bæði á tré og járn.
Hann stundaði lika skottulækn-
ingar og var snjallasti garðyrkju-
maður, sem þar þekktist. Eini
löstur hans var sá, að honum þótti
gott að fá sér i staupinu við og við,
en það er nú reyndar almennur
mannlegur breyskleiki. En hann
átti ágætt varnarmeðal gegn af-
leiðingunum af of miklum
hátiðahöldum, og það er ekki rétt
að leyna þvi fyrir lesandanum.
Áður en hann lagði af stað i hófið,
fékk hann sér dállitinn teyg af
oliu þvi að hann hafði komizt að
raun um, að olian lá alltaf i
þunnu lagi efst i maganum,
vegna þess hvað hún var létt, og
hindraði þannig, að áfengið stigi
honum til höfuðs. Hann fullyrti,
að þetta ráð væri algeríega
óbrigðult.
Jæja, nú þekkirðu Yxlöv
gamla, að minnsta kosti svolitið.
Svo rann aðgangadagur jóla
upp og eftir staðgóðan morgun-
verð i Concordiu héldum við tii
herbergis okkar, til þess að ráð-
gast um, hvernig við gætum eytt
fimmkallinum.
Hað var nistingskuldi jafnt úti
sem inni. Hurðarhandföng og
gluggarúður voru hvit af hélu, og
maður tók ekki eftir þvi, þegar
dautt var i pipunni, þvi að and-
gufan villti manni sýn.
Við urðum strax sammála um
að kaupa púns fyrir þrjár krónur.
Svo kom okkur saman um aö
kaupa jólagjafir fyrir afganginn
handa vinnukonum járnbrautar-
verkfræðingsins, þvi að við
höfðum farið með þeim i hring-
ekju niður Feitsvelli, og þær
voru fallegustu stúlkurnar i
heiminum. Hær voru vanar að
kinka kolli til okkar úr eldhús-
glugganum, þegar við gengum
fram og aftur fyrir utan járn-
brautarstöðina, og þessi áhugi
þeirra var sannarlega launa-
verður.
Og svo fórum við að kaupa til
jólanna. Friðþjófur komst yfir
silkisjal fyrir eina krónu og
tuttugu og fimm aura og ég náði i
einhvers konar mynd til þess að
hengja yfir spegilinn, sem ég
hugsaði mér að væri á hinni
fátæklegu kommóðu. Myndin var
af postulinsbrúðu i dansklæðum,
og mér fannst sjálfum þetta vera
biræfin kaup, en stúdentar eru nú
alltaf undarlegir i sér. Dað til-
heyrir æskunnþog ég held,að það
sé ekkert óeðlilegt. Við komum
gjöfunum á framfæri, er við
höfðum búið um þær, svo að þær
liktust einhverjum dularfullum
og risavöxnum hlutum, og inn-
siglað þær með ótrúlega
fyndnum orðskviðum. Járnbraut-
arverkfræðingurinn tók sjálfur á
móti þeim i forstofunni. Hann
hnyklaði brýrnar, og tillit hans
smaug gegnum merg og bein, og
við roðnuðum, eins og smá-
drengir einir geta roðnað. Ó,
þessi saklausa æska.
Nú ætluðum við að halda hina
einmannalegu jólanótt heilaga og
keyptum einn pott af púnsi. Uað
var tekið að skyggja, þegar við
höfðum komið okkur fyrir i kalda
útilegukofanum okkar.
Við helltum i glösin og drukkum
þegjandi. Hað var glóð i
pipunum, og myrkrið læddist inn i
herbergið. Viðhugsuðum heim til
þeirra, sem söknuðu okkar i
kvöld, og við fengum kökk i
hálsirtn og varð þungt um hjartað.
Hvað átti nú að verða um okkur,
þessa heimskingja? Hin litla
rönd af himninum, sem við sáum
út um gluggann yfir snævi þakin
húsþökin, var blágræn i siðasta
bjarma sólsetursins. Frostrós-
irnar sindruðu á rúðunum.
Vik kveiktum á lampanum. Við
kveiktum upp i ofninum með
öllum þeim dagblöðum, sem við
áttum. En það var skammgóður
vermir Ættum við að fórna stól?
Við gátum vel séð af einum, sem
alltaf sendi rykský upp i loftið,
þegar við settumst i hann. Uetta
var góð hugmynd, og við
skáluðum fyrir henni og rifum
stólinn þegar sundur. Setan átti
að vera i uppkveikju. En við
urðum að eyða hálfum eldspýtna-
stokky áður en eldurinn logaði.
Fullt glas af steinoliu gerði hann
að stóru báli. Það þaut og brast i
sprungnum ofninum, og hann
varð eins og þriðji félaginn,
glaður náungi, sem sagði sögur
og hló dynjandi gleðihlátri.
En eiginlega var réttast að i'ara
út og athuga mannlifið. Við
gengum niður el'tir götunni, og
um leið og við ætluðum að beygja
inn á torgið. komum við auga á
mann. sem við þekktum vel.
Hann stóð þar á horninu.
Það var Yxlöv gamii. Hann var
auðsjáanlega allkendur, og hafði
liklega gleymt að taka inn oliuna.
— Gott kvöld, herra Yxlöv. Þér
eruð auðvitað kominn til þess að
kaupa jólagjafir.
- Já, ætlaði einmitt að fara til
þess, Ég hef verið i borginni i
allan dag, en ég hitti Svenson
dyravörð, og hann bauð mér
morgunverð, og fjandakornið að
ég er búinn að melta hann enn þá.
— Má ekki bjóðá yður eitt glas
með okkur, ef þér viljið vera svo
litillátur. Þér eigið allan daginn
fram undan.
- Já, eitt glas, þvi ekki það? En
svo verð ég að ljúka erindum
minum. Komið þið út eftir til min
milli jóla og nýárs?
— Já, eins og Guð er uppi yfir
okkur. Við erum búnir að afþakka
fjölda heimboða yðar vegna,
herra Yxlöv.
- Oho, það eru vist ekki svo
margir, sem bjóða ykkur heim,
greyin.
— Ojú, við erum boðnir til um-
sjónarmannsins og fleiri og fleiri.
En við viljum auðvitað miklu
heldur fara út i sveitina til yðar.
Komið nú og drekkið glas með
okkur.
Hann elti okkur upp. Eldurinn
var nærri dauður og kuldinn
orðinn bitur i herberginu.
Hver fjandinn. Hér er iskalt.
Kastið þið nokkrum kubbum á
eldinn.
Þvi miður eigum við engan
eldivið, þvi bölvuð kerlingin
neitar okkur um hann, og það er
ekkert mannsbarn i húsinu og
fjandinn má vita, hvar lykillinn
að eldiviðarskýlinu er. En við
getum hitað upp með púnsi. Skál,
herra Yxlöv. Skái, skál.
Yxlöv gamli var auðsjáanlega i
skapi til að skemmta sér. llann
tæmdi glasið i einum teyg hvað
eftir annað. og siðan fór hann að
syngja og segja sögur, hlæja og
hrópa. Timinn leiðog loks hertum
við upp hugann og minntum hann
á, að hann ætti mikilsverðum er-
indum ólokið. En það hefðum við
aldrei átt að gera.
Nú, jæja. Það er svona. Þið
nógu finn fyrir hefðarmenn eins
og ykkur. Það er ekki heldur svo
mikil ánægja að sitja i frystihúsi
með tveimur illkvittnum strák-
hvolpum. l>að skal enginn geta
sagt, að ég sé að snikja frá
ykkur. Þið getið bölvað ykkur upp
á það, að Yzlöx gamli skal fara.
Hann fer á stundinni, það skuluð
þið vita. Hann fer, hann fer. En
þið skuluð ekki voga ykkur að
reka nefið út eftir til min, þvi þá
siga ég hundinum á ykkur, þorp-
ararnir ykkar.
Hann tæmdi glasið i ofsabræði,
fyllti það aftur og tæmdi það á ný.
— Að láta svona vindhana eins
og ykkur með háa hatta, sem þið
hafið ekki einu sinni borgað, vera
að móðga sig. Þið setjið ykkur á
háan hest, af þvi að þið getið talað
latinu, hebresku og ensku. En
vitið þið, hvað ég get? Vitið þið
það? Ég get gelt ykkur. — -— Nú
drekk ég siðasta glasið með
ykkur, spjátrungar — Jæja, opnið
strax næstu flösku. Ég get borgað
hana, ef þið timið ekki að gefa
mér sopa.
Yxlöv var orðinn alveg auga-
fullur.
Við drógum upp siðustu flösk-
una og helltum i glasið hjá þeim
gamla Hann tæmdi það á svip-
stundujrg reis siðan með erfiðis-
munum á fætur af bekknum.
Ég hélt ég væri i heimboði hjá
menntuðu fólki. — Þið eruð garm-
ar og raTlar, já, það eruð þið
sannarlega Þið eruð ekkert
nema montið og mannalætin. —
En þið skuluð ekki vera að hafa
lyrir þvi að koma út eftir til min.
Nei. það skuluð þið ekki gera. Ég
siga bara á ykkur hundunum.
Megum við ekki fylgja yður
að vagninum, herra Yxlöv - og
hjálpa yður að Ijúka erindum
yðar?
Já, ég skal fara, en það er
samt alveg óþarfi af ykkur að
henda mér út. Ég er að i'ara. -
Ég fer. Ha, sjáið þið ekki að ég
er að fara. — Æ, hvar i
fjandanum cr pottlokið mitt, -
haíði skinandi -skinnhúfu, —
þarna, eða er það kötlurinn, sem
liggur þarna i horninu? Hann
sparkaði inn i ofnkrókinn og fók
feiknamikið bakfall.
l>að er húfan min. - - Það
er húfan min. - Þið hneggið,
afglaparnir af þvi að þið haldið
að ég sé fullur. nei ekki nú hreint,
það helur aldrei nokkur maður
verið svo algáður sem ég er núna.
Ileyrið þið það?
Ilann rambaði fram og aftur i
ofnkróknum og náði lokst taki á
húfunni.
En megum við samt ekki
lylgja yður, herra Yzlöv?
Fylgja mér. Sá, sem vogar
sér að elta mig, skal fá einn svo
vel úti lálinn, að hann risi ekki
upp framar. Ég hef nú spjarað
mig cinn i limmtiu og limm ár, og
verð svo að þola að hállvitar eins
og þið gerið gys að mér i ellinnni.
- Já, en góði "herra Yxlöv.
En Yxlöv gamli sparkaði hurð-
inni opinni og var þegar kominn
út á tröppurnar. Járnaðir skó-
sólar hans skullu með háum
smeJlum á steintröppurnar.
Við verðurm að hafa auga
með honum. Við getum ekki látið
hann lara svona einan sins liðs.
Við rukum út á eftir honum, en
Yxliiv gamli var horfinn i mann-
ösina,
Hvað áttum við nú að gcra. Við
vorum búnir að eyðileggja góð
lækifæri lyrir okkur, og Yxlöv
gamli var okkur algerlega l'or-
tapaður. Framtiðin, sú var ekki
sérlega glæsileg, og dagarnir
milli jóla og nýárs blöstu við
okkur i eyði og tómi, og við áttum
enga kunningja, sem hægt væri
að slá um fáeinar krónur. En við
höfðum drukkið nokkur glös áf
púnsi, og áfengi, sé þess neytt i
hófi, gefur oft góðar hugmyndir.
()g nú kom okkur djarflegt ráð i
hug.
Við förum auðvitað beina leið
á lögreglustöðina.
Friðþjólur horfði spyrjandi
undrunaraugum á mig. Við
höfðum einstaka sinnum átt
nokkur skipti við lögregluna áður,
höfðum stundum flutt til dyra-
spjöld, lent i orðaskaki við'einn
eða annan, slökktá götuljósum og
einu sinni farið i hringdans á
torginu umhverfis lögregluþjón
númer !), hann Ognar-Móren. Mig
minnir, að það væri nóttina,sem
ólætin urðu sem mest hérna um
árið.og sjálfur lögreglustjórinn
las lagakaflann um hegningar
fyrir uppþot i heyranda hljóði af
tröppum lögreglustöðvarinnar.
Við höfðum lika einu sinni
laumað hálfri tylít af bátshökum
inn i forstofuna hjá lögreglu-
stjóranum, til þess að minna á
lygasögu, sem gekk um þennan
þjóðkunna heiðursmann. Nei,
satt var það, lögreglan leit ekki á
okkur sem guðs heilaga engla.
Já, við förum þangað og
bjóðum lögregluþjónunum sopa
með okkur. Þú hlýtur að skilja
það, að i kvöld hljóta þeir að vera
bljúgir eins og börn. Jólahelgi og
friður hvilir yfir allri náttúrunni.
Heldurðu annars. að það hafi
nokkurn timann komið fyrir, að
vesalir stúdentar hafi gefið lög-
Eftir Albert Engström:
Andrés Kristjánsson íslenzkaði