Fréttablaðið - 16.12.2006, Qupperneq 46

F
yrir meira en öld sam-
þykktu Frakkar tíma-
mótalöggjöf þar sem
ákvörðun var tekin
um aðskilnað ríkis og
kirkju. Í kjölfarið
brutust út óeirðir, páfi fordæmdi
ákvörðunina opinberlega og lýsti
henni sem „stórhættulegum mis-
tökum“.
Síðan er tilfinningahitinn löngu
kulnaður en grundvallarspurning-
in er enn við lýði. Rökræður um
trúmál, stjórnmál og þjóðmál – og
hvernig þau hanga öll saman –
krefjast æ meiri athygli víða um
Evrópu og hafa varla nokkru sinni
fyrr þótt jafnaðkallandi og nú.
Umræðan snýst ekki lengur
aðeins um það hvort herða eigi á
eða losa um sambandið milli hins
veraldlega og trúarlega. Nýr vink-
ill er kominn á umræðuna: íhalds-
samir trúarhópar vilja halda enn
fastar í hina kristnu arfleifð Evr-
ópu en aðrir spá því að tilraunir til
þess að innlima íslömsk samfélög
betur verði til þess að hlutverk
trúarinnar í samfélaginu muni
breytast.
Séra Hjörtur Magni Jóhannsson
fríkirkjuprestur er einn þeirra
sem talað hafa fyrir aðskilnaði
ríkis og kirkju á Íslandi um langt
skeið. Hann segir það fyrst og
fremst mannréttindasjónarmið,
jafnræðissjónarmið og lýðræðis-
leg sjónarmið, sem ráði þar um.
Hann segir gagnrýni sína á fyrir-
komulagi íslensku þjóðkirkjunnar
byggjast á kristnum forsendum
og það yrði kristinni trú til góðs ef
skilið yrði á milli ríkis og kirkju
hér á landi. Séra Hjörtur segir að
ríkiskirkjur séu alls staðar í heim-
inum að missa trúverðugleika sinn
vegna þess hvernig þær hafa verið
þátttakendur í stjórnmálum og
styrjöldum.
„Evrópa er sú heimsálfa sem er
hvað mest andsnúin kristinni trú
en það er meðal annars vegna þess
að þar hafa verið nánari tengsl
milli ríkis og kirkju en tíðkast ann-
ars staðar,“ segir séra Hjörtur.
Séra Þorbjörn Hlynur Árnason,
prófastur á Borg á Mýrum, segir
að hugtakanotkun skipti verulegu
máli þegar verið sé að ræða um
aðskilnað ríkis og kirkju. Með
þjóðkirkjulögunum 1997 hafi þjóð-
kirkjan fengið aukið sjálfstæði,
kirkjuþing varð sjálfstæð stofnun
og um leið löggjafarstofnun kirkj-
unnar. Með lögunum hafi kirkju-
þing fengið fullt frelsi, áður hafi
það verið ráðgjafaþing fyrir
Alþingi en hefur nú fullt umboð til
þess að stýra kirkjunni.
„Það sem eftir stendur eru
formleg tengsl,“ segir séra Þor-
björn Hlynur.
Hann bendir á að þjóðkirkjan
sé eina trúfélagið sem hafi um sig
rammalöggjöf. „Það skiptir máli
þar sem um jafnstórt trúfélag er
að ræða og þjóðkirkjan er, með
um 90 prósent þegnanna innan
Æ fleiri Evrópuþjóðir kjósa
aðskilnað ríkis og kirkju
Stjórnarskrár Danmerkur og
Finnlands gera ráð fyrir
þjóðkirkjum. Í Danmörku er
stjórnarskrárákvæðið nánast
samhljóða ákvæði íslensku
stjórnarskrárinnar. En danska
þjóðkirkjan er þó mun tengdari
ríkinu en íslenska þjóðkirkjan.
Danska kirkjan hefur enga
miðstjórn, öll ráð hennar eru í
höndum þjóðþingsins og
kirkjumálaráðuneytisins. Ríkið
innheimtir kirkjuskatt sem
stendur undir rekstri kirkjunnar
og safnaða hennar, en önnur
trúfélög njóta ekki lögbundins
stuðnings ríkisins. Kristinfræði
er kennd í skólunum. Nemendur
sem ekki tilheyra þjóðkirkjunni
fá undanþágu frá þátttöku, en
fáir notfæra sér það. Samstarf
kirkju og skóla er náið.
Í Finnlandi eru tvær þjóð-
kirkjur. Lúterska kirkjan sem
tæplega níutíu af hundraði
landsmanna tilheyrir, og
rétttrúnaðarkirkjan, sem hefur
um fimmtíu þúsund meðlimi.
Ríkið innheimtir kirkjuskatt til
beggja kirkna, þjóðþingið setur
þeim lög. Lúterska kirkjan hefur
þó umtalsvert sjálfstæði og
sterka fjárhagsstöðu. Eru engin
lög sett um kirkjuna án sam-
þykkis kirkjuþingsins, og
þjóðþingið getur aðeins sam-
þykkt lagafrumvörp kirkjuþings-
ins, eða hafnað þeim. Trúfræðsla
er á námskrá skólanna og skal
veitt í samræmi við trúfélag
nemandans. Ef minnst þrír
nemendur í bekk eru utan
trúfélaga ber að veita þeim svo
nefnda „livsåskådingskunnskap“.
Fulltrúar kirknanna taka þátt í
mótun námskrár í trúfræðslu,
þótt hún sé á ábyrgð og kostnað
og undir forræði skólans.
Í Noregi er ríkiskirkja
samkvæmt stjórnarskrá. Ríkið
greiðir laun og stendur undir
starfsemi lúthersku kirkjunnar.
Sveitarfélögin reka sóknarkirkj-
urnar og starfsemi þeirra.
Konungurinn og helmingur
ráðherra í ríkisstjórn Noregs
verða að tilheyra lútersku
kirkjunni. Önnur trúfélög njóta
þó margvíslegs stuðnings. Unnið
er að því að efla trúfræðslu
innan skólanna, að ríkið greiði
fyrir trúaruppfræðslu sem
þjóðkirkjan og önnur viðurkennd
trúfélög annist.
Svíþjóð skildi að ríki og kirkju
og felldi ákvæði um þjóðkirkju
út úr stjórnarskrá árið 2000. Þó
er þar ákvæði um að þjóðhöfð-
inginn verði að tilheyra lútersku
kirkjunni. Þingið setur kirkjunni
rammalög og ríkið greiðir
umtalsverðar fjárhæðir til
viðhalds kirkjubygginga. Ríkið
innheimtir einnig sóknargjöld
fyrir öll skráð trúfélög, og
standa þau gjöld undir öllum
rekstri trúfélaganna.
Úr erindi Karls Sigurbjörns-
sonar biskups sem birt var á
Kirkjuvefnum 2003.
Ríki og kirkja á Norðurlöndunum
Umræðan um aðskilnað ríkis og kirkju hér á landi á sér hliðstæðu í mörgum Evrópuríkjum. Þar snýst hún þó að miklu leyti um
kristna arfleifð og innlimun nýrra trúarbragða í fjölmenningarlegt samfélag. Sigríður Dögg Auðunsdóttir skoðar tengsl og aðskilnað.