Fréttablaðið - 16.12.2006, Blaðsíða 88

Á
undan sinni samtíð,
sönn skáldsaga er
titill bókar Ellerts.
Bókin er ekki mikil
að vöxtum en undir-
aldan er engu að
síður þung. Þetta er glettin saga en
glettnin er kaldhæðnisleg. Þetta er
líka raunaleg saga í aðra röndina.
Við lesturinn flýgur í gegnum huga
lesandans hvort ekki hafi komið til
greina hjá Ellert að skrifa ævisögu,
svo margar eru vísanir hans til
eigin ævi að það hlýtur að hafa
verið nærtækt að gera upp við
menn og málefni eftir litríka og
fjölbreytta starfsævi. Af hverju að
skrifa bók; svona bók?
„Þetta er ekki mín ævisaga þó
margt sé sótt í mitt lífshlaup,“ segir
Ellert. „Bókin er byggð á reynslu
sem sett er í kaldhæðnislegan bún-
ing. Ég er þeirrar skoðunar að ævi-
sögur séu oft skrifaðar eins og
menn vilja að sín sé minnst en gefi
ekki rétta mynd af lífshlaupi við-
komandi. Að því leytinu eru slíkar
æviminningar oft hreinar lygasög-
ur. Miðað við lýsinguna sem ég gef
af annarri aðalpersónu bókarinnar,
Eggert Scheving, þá væri það nú
ekki góður dómur sem ég kveð upp
yfir sjálfum mér, svo ég kannast
ekki við að þetta sé ævisaga mín.
Ég get hins vegar ekki logið af mér
ýmislegt sem varðar lífsferil Egg-
erts en þetta er ekki ég heldur ýkt
mynd af þeirri persónu sem var til
eða gæti hafa verið til.“
Hvað mikið af sjálfum þér er í
Eggerti? „Því er erfitt að svara en
þar leynast sjálfsagt einhver kar-
aktereinkenni. En ég er ekki sá vol-
æðisvingull sem Eggert er í sög-
unni. Persónurnar eru settar í
umhverfi sem hægt er að brosa að
þegar maður lítur til baka, þó það
hafi ekki verið skemmtilegt meðan
á því stóð. Ég er stoltur af mínu lífs-
hlaupi. Það má þó bæta því við að
lífsferill Guðbjörns í bókinni er þó
allur sannur að heitið getur.“
Margir eru leiksoppar örlaganna
og eru verkfæri í höndum annarra.
Þessu kemur Ellert fádæma vel til
skila í lýsingum sínum á því tíma-
bili í sögu þjóðarinnar sem ein-
kenndist af flokksræði og forsjár-
hyggju, en sagan gerist á æviskeiði
höfundar sem fæddur er í heims-
styrjöldinni síðari. „Það komst eng-
inn neitt í þjóðfélaginu nema þekkja
mann og annan og vera í flokki. Þú
varðst að vera dyggur stuðnings-
maður í gegnum þykkt og þunnt.
Þetta var samfélag geðþóttaákvarð-
ana sem byggðist á duttlungum
þeirra sem réðu. Bókin er í aðra
röndina lýsing á þessu ástandi. Er
það ekki ágætt að hafa kómik til að
geta séð þetta ástand með þessum
augum þegar maður hefur verið
innherji sjálfur.“
Í bókinni er því lýst hvernig sögu-
persónan Eggert er hundsuð með
öllu af fyrrum félögum úr stjórn-
málum vegna þess að hann „sveik
málstaðinn“. Ekki er við hann rætt,
honum er ekki heilsað á götu né til
hans litið. Þarna hlýtur Ellert að
vera að lýsa eigin reynslu, er það
ekki? „Þarna er verið að greina frá
einstaklingum þar sem ekki eru
notuð rétt nöfn. En fólk getur fljótt
áttað sig á um hverja er rætt. Það
er miklu skemmtilegra fyrir fólk
að lesa bókina og velta því fyrir sér
hver á í hlut hverju sinni. Orðskýr-
ingar eru óþarfar. Ég dreg ályktan-
ir af þessari flokkshollustu sem var
mjög ríkjandi og er enn.
Ég reyni að draga fram þá sér-
kennilegu stöðu að þeir sem ákaf-
ast telja sig vera að verja frelsið,
virða ekki þau grundvallarréttindi,
sem felast í frelsinu að geta skipt
um skoðun. Ég hef alltaf haldið að
allt talið um frelsið snúist ekki um
að græða peninga heldur að þora að
þroskast til annarra skoðana. Eins
og Halldór Laxness sagði þá er
engum hollt að ganga með stein-
barn í maganum. En það verða vin-
slit hjá Eggerti í bókinni og meira
segi ég ekki um það.“
Þegar á Ellert er gengið með
þrjóskuna að leiðarljósi segir hann:
„Ef ég væri að vísa til eigin lífs-
reynslu, sem að mörgu leyti endur-
speglast í bókinni, þá verður að
hafa hugfast að enginn flýr sjálfan
sig. Auðvitað henti það mig að
breyta viðhorfum mínum til stjórn-
mála á Íslandi. Maður fann fyrir
því að það andaði köldu. Annars
ítreka ég að það er ekki aðalatriðið
í þessari bók, hver sé hver, heldur
umhverfið og upplifunin, sem verið
er að fjalla um.
Söguhetja Ellerts, hann Eggert,
deilir þeirri reynslu með skapara
sínum að setjast á þing. Þar situr
hann um árabil. Tilfinning lesand-
ans er sú að kraftar söguhetju Ell-
erts hefðu kannski nýst betur á
öðrum vettvangi og þannig sé farið
um marga aðra samferðamenn
hans á löggjafarsamkundunni.
„Þarna voru áhrifin og völdin
sem og tækifærin til að láta gott af
sér leiða. Það kom til af miðstýr-
ingu og sterkri stöðu flokkanna.
Þetta var vettvangur fólks með
metnað sem ólst upp á þessum
tíma. Það hefur margur efnilegur
maðurinn þó rekið sig á það að
þegar inn fyrir dyrnar er komið, að
framinn getur verið háður því að
þú sért flokkshollur og þægur og
látir stjórnast af hagsmunum
flokksins frekar en þinni eigin
sannfæringu. Þetta hefur verið
banabiti margra. Ekki að þeir hafi
hætt í stjórnmálum heldur komist
til áhrifa undir þessum formerkj-
um. Ég held að það sé ekki eftir-
sóknarvert. Hvað mig varðar var
það helst ástæðan fyrir því að ég
gafst upp á stjórnmálum á sínum
tíma.“
Ellert lítur ekki á sig sem rithöfund
og segist ekki vera að reyna að
hasla sér völl sem slíkur. Hann
hefur engu að síður skrifað mikið
um ævina. Bókin er skrifuð í sama
anda og Ellert hefur skrifað marga
sína pistla. Þar er komið beint að
efninu og engum tíma eytt í óþarfa
orðagjálfur. Hann ritstýrði DV í
fimmtán ár og hefur skrifað fasta
dálka í Morgunblaðið og Frétta-
blaðið um langt skeið. Þjálfun hans
er því ekki síst blaðamennskan sem
krefst þess að höfð séu hröð hand-
tök og hann sver það ekki af sér.
„Ég eyddi kannski of stuttum
tíma í að skrifa bókina. En ég er
fljótur að skrifa ef því er að skipta.
Þessi saga hefur á vissan hátt verið
að gerjast lengi í mér og einstaka
kaflar runnu því létt úr pennanum.
En eftir að ég hætti sem forseti
Íþróttasambands Íslands síðastlið-
ið vor hef ég haft tíma til að ein-
beita mér að skriftum.“
Ellert segir að hann hafi ekki
hugsað um útgáfu meðan á ritun
bókarinnar stóð heldur hafi útgef-
andinn „komist í handritið“, og sýnt
verkinu áhuga. Hann hafi því látið
til leiðast. „Þetta er nýr kafli í mínu
lífi á vissan hátt, en hvernig bókin
fellur lesendum er annað mál.“
„Ég hvet fólk til þess í lok bókar-
innar að ef það kannast við sig þá
brosi það af þessu sem skemmti-
legri hlið á sínu lífi og taki sig ekki
of alvarlega. Það hefur enginn
firrst við og þeir sem hugsanlega
koma þarna við sögu hafa vonandi
eins gaman af sögunni og ég hafði
af því að skrifa hana,“ segir Ellert
aðspurður um fjölda nafna í bók-
inni sem reyna á minni og hug-
myndaflug lesandans. Svo eru
aðrar söguhetjur sem ekki eru
skírðar upp. Var höfundur að skrifa
sig frá óuppgerðum hlutum sem
gerst hafa í hans lífi eða er um stíl-
bragð að ræða?
„Ég sit ekki uppi með neina
þykkju né illindi og er mjög sáttur
við allt mitt lífshlaup og er í sátt við
alla. Ég á ekkert óuppgert. Hitt er
annað að ég þekkti til þessarar
kostulegu ævi manns sem Guð-
björn er byggður á, og lífshlaupi
Eggerts varð því að gera skil einn-
ig. Þeir eru samferðamenn og vinir
sem hafa komið víða við og samspil
þessarar reynslu hentaði til að
segja þessa sögu. Hvatinn var ekki
síst húmorinn í sjálfum mér, og
eins og alþekkt er þá deyja menn
oft frá góðum sögum. Ég vildi ekki
láta það henda mig.“
Ellert er með margar sögur í mag-
anum og bókin sem nú er komin út
gæti verið upphafið að einhverju
meiru. „Ég hef fleiri yrkisefni. Ég
hef alltaf haft gaman af því að
skrifa og hef fengið góð viðbrögð
frá þeim sem hafa gefið sér tíma til
að kíkja í bókina.
En það er með bækur og pistla-
skrif, að þegar manni finnst vel til
takast, þá er það ekki endilega stíll-
inn eða textinn, heldur hugsunin og
efnið sem verið er að fjalla um. Til-
finningin, kímnin, hugurinn, sem
stýrir pennanum. Það er þetta sem
þarf að komast til skila. Manneskj-
an í okkur sjálfum. Maðurinn á bak
við textann. Þetta lærði ég í blaða-
mennskunni forðum. Hún hefur
alla tíð blundað í mér og ef einhver
spyr, hvers vegna þessi skrif, þá er
svarið: ég er kominn heim, aftur á
minn gamla heimavöll.“
Að deyja ekki frá góðri sögu
Myrkrið grúfir yfir vesturbæ Reykjavíkur og í huga blaðamanns myndar það viðeigandi andstæður við hvítt snjóteppið sem ligg-
ur yfir öllu. Það er ekki bara borgarhlutinn sem gerir andstæðurnar viðeigandi heldur ekki síður viðmælandinn. Svavar Hávarðs-
son tók hús á Ellert B. Schram alþingismanni, ritstjóra, íþróttafrömuði og nú síðast rithöfundi.
Ég reyni að draga fram þá sérkennilegu stöðu að þeir sem
ákafast telja sig vera að verja frelsið, virða ekki þau grund-
vallarréttindi, sem felast í frelsinu að geta skipt um skoðun.