Fréttablaðið - 16.12.2006, Blaðsíða 48

sinna vébanda,“ segir hann. Séra
Þorbjörn Hlynur segir það mikil-
vægt að jafnstórt trúfélag hafi um
sig rammalöggjöf svo Alþingi geti
gripið inn í telji það þjóðkirkjuna
fara villu vegar.
„Trúin, með góðu og vondu, er að
verða afl að nýju í Evrópu,“ hefur
AP fréttastofan eftir Gerhard
Robbers, prófessor í guðfræði við
háskólann í Trier í Þýskalandi.
„Tímabil hins veraldlega er að líða
undir lok og nýtt landslag er að
koma í ljós,“ segir hann.
Margir halda því þó fram að
landslagið sé torfært. Þyngdar-
punktur Evrópusambandsins er
ekki lengur bundinn við norðan-
verða Evrópu, þar sem kirkjusókn
er á miklu undanhaldi og trúará-
hrif fara þverrandi.
Þegar Evrópusambandið stækk-
aði 2004, var innlimaður í það stór
hluti Austur-Evrópu. Í hinum nýju
aðildarríkjum hefur rödd kirkj-
unnar fengið sífellt meiri hljóm-
grunn í samfélaginu eftir að hafa
verið þögguð niður um langa hríð
vegna áhrifa kommúnismans.
Þetta á sérstaklega við um róm-
versk-kaþólsku kirkjuna og rétt-
trúnaðarkirkjuna.
Mörg hinna nýju aðildarríkja voru
meðal hinna háværu radda sem
kröfðust þess að guð eða kristni
yrði á einhvern hátt innlimuð í
hina nýju stjórnarskrá Evrópu-
sambandsins, en tókst ekki. Stjórn-
arskránni var síðan hafnað í þjóð-
aratkvæðagreiðslu í Frakklandi og
Hollandi í fyrra. Evrópusamband-
ið vonast til þess að hægt verði að
hefja stjórnarskrárferlið að nýju
og hafa sumir framámenn sett
mark sitt á 2008.
Kanslari Þýskalands, Angela
Merkel, sagði fyrr á þessu ári að
kristni hefði mótað Evrópu á mjög
ákveðinn hátt og því ætti að endur-
spegla það í stjórnarskránni.
Í sameiginlegri yfirlýsingu
sinni í Tyrklandi í síðasta mánuði
bentu Benedikt XVI páfi og yfir-
maður rétttrúnaðarkirkjunnar,
Bartólomeus I, á nauðsyn þess að
vernda rætur kristninnar í evr-
ópskri menningu. Um leið þyrfti
að taka öðrum trúarbrögðum með
opnum huga og því menningarlega
framlagi sem þeim fylgja.
Þessi skilaboð eiga samhljóm í
nokkrum hægrisinnuðum stjórn-
málaöflum, svo sem Frelsisflokkn-
um í Austurríki og breska þjóðar-
flokknum. Þeir nýta sér umræðuna
um mikilvægi kristninnar til þess
að ala á ótta almennings við stækk-
un múslimasamfélaganna og
umsókn Tyrkja um aðild að Evr-
ópusambandinu.
„Vandinn sem klýfur Evrópu er
af menningarlegum toga. Kristin
sjálfsmynd þess hefur útvatnast,“
hefur AP fréttastofan eftir hátt-
settum fylgismanni Benedikts
XVI og Bartólomeusi I, á meðan á
þriggja daga fundi þeirra stóð í
Vín í Austurríki í maí.
Viðhorfin virðast þó á leið í aðra
átt og lítur út fyrir að skýr vilji sé
fyrir því að slíta á milli, eða að
minnsta kosti aðgreina enn betur,
þau fáeinu tilfelli þar sem enn eru
bein tengsl milli ríkis og kirkju.
Yfirmaður grísku rétttrúnaðar-
kirkjunnar. Kristódolus erkibisk-
up, hefur skýrt frá því að hann
myndi ekki vera mótfallinn „flau-
elsaðskilnaði“ ríkis og kirkju, sem
myndi leyfa kirkjunni að halda
skattaívilnunum og öðrum fríðind-
um en myndi koma í veg fyrir að
kirkjunnar menn yrðu að taka þátt
í stjórnmálalegum athöfnum svo
sem að sverja ráðamenn í emb-
ætti.
Prestar í Bretlandi hafa smám
saman hætt að biðja fyrir kon-
ungsfjölskyldunni í messum, en
drottningin er höfuð ensku kirkj-
unnar. Þykir þetta sýna að brestir
eru að myndast í sambandi ríkis
og kirkju, sem gætu orðið enn
meiri ef Karl krónprins verður
konungur því ósætti er innan
kirkjunnar um að hann hafi skilið
og gifst aftur.
Norðmenn hófu umræður um
það í apríl síðastliðnum, hvort
aðskilja ætti ríki og kirkju eftir
469 ára tímabil þar sem lúterstrú
hefur verið opinber trú. Nefnd á
vegum ríkisstjórnarinnar mælti
með aðskilnaði en af honum getur
ekki orðið fyrr en 2014 vegna þess
að breyta þarf stjórnarskránni.
Svíar slitu endanlega milli ríkis og
kirkju fyrir sex árum.
„Við erum að verða vitni að
Evrópu eftir kristni,“ hefur AP
fréttastofan eftir Jonathan
Bartley, forstjóra Ekklesia, fyrir-
tækis sem sérhæfir sig í trúarleg-
um og samfélagslegum rannsókn-
um. „Engin rök eru fyrir því í
augum almennings að viðhalda
sambandi ríkis og kirkju þar sem
það er enn gert. Það kemur að því
að skilið verður á milli,“ segir
hann.
Hvað sem verður á komandi ára-
tugum, þá er það ljóst að sérfræð-
ingar spá því að trúarhópar reyna
í auknum mæli að hafa áhrif á
opinbera stefnu eftir því sem Evr-
ópa verður fjölbreyttari og fjöl-
menningarlegri, ekki síst hvað
varðar trúarbrögð.
„Hvernig sem það mun fara
fram, þá ætti slík umræða að geta
orðið til þess að ný sýn og nýjar til-
lögur um opinbera stefnumótun
ættu að ná í gegn um hina nei-
kvæðu umræðu sem tröllríður
öllu,“ sagði þýski guðfræðingur-
inn Konrad Raiser á kirkjuheims-
Samkomulag sem gert var milli ríkisins og þjóðkirkj-
unnar gerir ráð fyrir að ríkis-
sjóður greiði laun presta. Sr.
Þorbjörn Hlynur Árnason,
prófastur á Borg á Mýrum, sem
jafnframt var formaður
nefndarinnar sem gerði sam-
komulagið segir að í með því
hafi verið ákveðið að kirkjan
afhenti ríkinu kirkjujarðirnar og
þess í stað greiddi ríkissjóður
laun presta, starfsmanna
biskupsstofu, vígslubiskupa og
biskups.
„Jarðirnar sem kirkjurnar
áttu voru alls fimm hundruð
talsins og stóðu áður undir
þjónustunni, borguðu meðal
annars laun presta,“ segir Sr.
Þorbjörn Hlynur.
Hann segir þá fullyrðingu
sem Fríkirkjan hafi haft í
frammi, að hún eigi einhvern
hlut í þessum jörðum, einfald-
lega ranga. „Fyrsti hluti þessa
samkomulags var gerður árið
1907 og ekki mótmæltu Frí-
kirkjumenn þá. Það er hægt að
vísa þessu á burt sem atvinnu-
rógi gagnvart þjónum kirkjunn-
ar, að kirkjan njóti einhverra
peningalegra forréttinda. Það er
einfaldlega rangt,“ segir hann.
Spurður hvort hann telji að
ganga megi lengra í aðskilnaði
ríkis og kirkju segir hann að það
sé sjálfsagt hægt. Til þess að svo
mætti verða yrði að nema lög
um stöðu, stjórn og starfshætti
þjóðkirkjunnar frá 1997 úr gildi
og hefði Alþingi þá ekkert um
það að segja hvernig kirkjan
þróaðist. Þá þyrfti að nema úr
gildi stjórnarskrárákvæði sem
kveður á um að evangelísk-
lútersk kirkja skuli vera
þjóðkirkja.
„Þetta ákvæði er í sjálfu sér
mjög merkilegt. Það gefur
ríkisvaldinu færi á því að grípa
inn í málefni kirkjunnar og
leiðrétta þau ef talin er þörf á,“
segir hann. „Það er mjög
lúterskt sjónarmið, að ef
almannavaldi finnst þjóðkirkjan
til að mynda ekki lengur starfa í
anda evangelískrar-lúterskrar
kenningar er hægt að taka á
því,“ segir séra Þorbjörn
Hlynur, en bætir því við að það
sé reyndar annað mál hver eigi
að meta að svo sé.
„Þetta stjórnarskrárákvæði
byggir á þeirri forsendu siðbótar-
innar að almannavaldið, almenn-
ingur í kirkjunni eða hið verald-
lega, hafi um það að segja hvernig
kirkjan er en ekki eingöngu hin
lærða stétt í kirkjunni,“ segir
hann. „Það er því alveg fráleitt að
þetta ákvæði í lögunum geri kirkj-
una að einhverri ríkiskirkju,“
segir Sr. Þorbjörn Hlynur.
Atvinnurógur gagnvart
þjónum kirkjunnar
Sr. Hjörtur Magni Jóhannesson fríkirkjuprestur segir að
breyta þurfi lögunum sem sett
voru 1997 um samkomulag ríkis-
ins og þjóðkirkjunnar, þar sem
ekkert tillit var tekið til annarra
trúfélaga.
„Það að eitt trúfélag af mörg-
um fái marga milljarða frá ríkinu
árlega skapar þvílíkt ójafnvægi
að það setur þessi mál á svið
fáránleikans,“ segir séra Hjört-
ur.
Sr. Hjörtur bendir á að Frí-
kirkjan í Reykjavík hafi starfað
sem evangelísk-lútersk kirkja í
rúma öld. Í stjórnarskránni segi
að hin evangelíska-lúterska
kirkja skuli vera þjóðkirkja á
Íslandi og skuli ríkisvaldið að því
leyti styðja hana og vernda. Þrátt
fyrir þetta ákvæði fái þjóðkirkj-
an um tveimur milljörðum hærri
framlög frá ríkinu en öll önnur
trúfélög samanlagt.
Samkvæmt fjárlögum ríkisins
2006 nema greiðslur ríkisins til
þjóðkirkjunnar alls rúmum 3,8
milljörðum króna á árinu. Í þeim
felast sóknargjöld, greiðslur í
kirkjumálasjóð, kristnisjóð, jöfn-
unarsjóð sókna og tæpra 1,4 millj-
arða króna greiðsla til biskups
Íslands. Samkvæmt fjárlögunum
eru greiðslur til annarra trúfé-
laga 205 milljónir á árinu í formi
sóknargjalda, eða alls um rúmum
3,6 milljörðum krónum lægri en
samanlagðar greiðslur til þjóð-
kirkjunnar.
Sr. Hjörtur segir að þjóðkirkj-
an haldi því fram að gagnrýni
hans á málefni kirkjunnar sé sett
fram vegna þess eins að hann
sækist eftir meiri fjármunum frá
ríkinu. „Það er langt frá sannleik-
anum,“ segir séra Hjörtur. „Við
erum ekki að biðja um að verða
önnur ríkisstofnun. Eitt af mark-
miðum Fríkirkjunnar, þegar hún
var stofnuð, var að fullur aðskiln-
Ætlum ekki að verða önnur ríkisstofnun
þingi í Genf á mánudaginn. „Við
búum í sundruðum heimi og kirkj-
an á sinn þátt í því,“ sagði hann.
Aðspurður segist séra Hjörtur
telja að umræðan um aðskilnað
ríkis og kirkju hér á landi þokist
áfram og segist hann telja að
aðskilnaður geti orðið að veru-
leika.
„Það mun verða um áratugar-
langt ferli. Þær miklu greiðslur
sem renna til þjóðkirkjunnar
myndu dreifast á öll trúfélög.
Leyfa ætti söfnuðum að greiða
laun presta, enda er það í anda
evangelísku-lútersku kirkjunnar,“
segir hann.
„Ég vil að hér verði kristileg
umgjörð trúfélaga en ekki ranglát
og ókristileg eins og nú er. Þjóð-
kirkjan hefur alið á þeim ótta að ef
skilið yrði á milli ríkis og kirkju
myndu Íslendingar afkristnast.
Það lýsir vantrausti þeirra á það
hversu trúaðir Íslendingar eru og
jafnframt framgöngu og árangur
íslensku þjóðkirkjunnar í trúar-
málum,“ segir hann.
Séra Þorbjörn Hlynur er á öðru
máli. „Fjármálaleg tengsl ríkis og
kirkju hafa því miður verið afbök-
uð,“ segir séra Þorbjörn Hlynur.
„Þjóðkirkjan byggir starfsemi
sína á sóknargjöldum sem inn-
heimt eru af ríkinu.“ Einnig bend-
ir hann á að hið sama gildi um
önnur trúfélög. Sóknargjöld þeirra
sem eru utan trúfélaga renna beint
til Háskóla Íslands. Söfnuðirnir fá
sóknargjöld til þess að standa
undir rekstri og viðhaldi kirkna og
launagreiðslum, annarra en launa
presta þjóðkirkjunnar.
„Í þessu fyrirkomulagi felst
ákveðin sátt og yfirlýsing frá hinu
opinbera um það að starfsemi trú-
félaga er af hinu góða,“ segir séra
Þorbjörn Hlynur.
Þjóðkirkjan hefur eitt trúfé-
laga á Íslandi aðgang að jöfnunar-
sjóði sókna, sem séra Þorbjörn
Hlynur segir að stærstum hluta
kirkjubyggingarsjóð eða sjóð sem
nýttur sé til kostnaðarsamra við-
gerða. Þá sé hann stuðningur við
fjölskylduþjónustu kirkjunnar og
hjálparstarf kirkjunnar. Á fjár-
lögum næsta árs er gert ráð fyrir
að 340 milljónum verði varið til
sjóðsins.
„Það má vel vera sanngirnis-
mál að önnur trúfélög hafi sam-
bærilegan aðgang að sjóðum frá
hinu opinbera en á móti kemur að
þjóðkirkjan er skuldbundin til að
þjóna allri þjóðinni. Við gerum
engan mannamun á þeim sem
skráðir eru í þjóðkirkjunna og
þeim sem skráðir eru í önnur trú-
félög eða utan þeirra,“ segir séra
Þorbjörn Hlynur.
Evrópa er sú heimsálfa sem er hvað mest andsnúin kristinni
trú en það er meðal annars vegna þess að þar hafa verið
nánari tengsl milli ríkis og kirkju en tíðkast annars staðar.