Fréttablaðið - 29.11.2007, Blaðsíða 34

34 29. nóvember 2007 FIMMTUDAGUR
Auglýsingasími
– Mest lesið
UMRÆÐAN
Efnahagsmál
Í marsmánuði árið 2001 voru Samtök
atvinnulífsins fylgj-
andi þeirri ákvörðun að
taka upp formlegt verð-
bólgumarkmið með
fljótandi gengi krón-
unnar. Fastgengis-
stefnan, sem áður var
við lýði, var ekki lengur
framkvæmanleg hér á landi við
frjálsa fjármagnsflutninga og því
var ekki annar betri kostur fyrir
hendi á þeim tíma. Samtökin höfðu
þó efasemdir um hina nýju skipan,
einkum vegna möguleika á mikl-
um sveiflum á gengi krónunnar.
Þá höfðu menn áhyggjur af því, að
verulegri gengisóvissu fylgdi mik-
ill vaxtamunur gagnvart við-
skiptalöndunum, sem hefði skað-
leg áhrif á atvinnulífið, einkum
útflutningsatvinnugreinar. Á þeim
tíma töldu samtökin, að reynsla
næstu missera skæri úr um það,
hvort flotgengisstefna væri hag-
felldur kostur fyrir íslenskt
atvinnulíf eða hvort stefnan yrði
of dýru verði keypt og framtíðar-
skipan Íslands í peningamálum
fælist í myntsamstarfi. Þessar
efasemdir hafa því miður reynst á
rökum reistar, þótt eng-
inn sæi fyrir, að raun-
gengi krónunnar, þ.e.
innlendur kostnaður
reiknaður í erlendri
mynt miðað við við-
skiptalöndin, ætti eftir
að hækka jafn mikið og
raun ber vitni, en síð-
astliðin þrjú ár hefur
það verið um 10%
hærra en raunin var að
meðaltali síðustu 10 ár.
Hemja verður opinber útgjöld
Stýrivöxtum Seðlabankans er
ætlað að hafa áhrif á vexti banka
og annarra aðila, sem síðan eiga
að koma fram í heildareftirspurn,
fjárfestingu og neyslu. Ekki er
deilt um það samhengi milli vaxta
og eftirspurnar. Vandinn er á hinn
bóginn sá, að slíkt samband er
veikt hér á landi, annars vegar
vegna hárrar hlutdeildar verð-
tryggingar og erlendra fjárfest-
ingarlána og hins vegar vegna
starfsemi Íbúðalánasjóðs, sem
togað hefur í gagnstæða átt við
Seðlabankann í reiptogi opinberra
aðila við stjórn efnahagsmála. Til
viðbótar þessu hefur fjármála-
stjórn bæði ríkis og ekki síður
sveitarfélaga engan veginn stuðl-
að nægjanlega að því að stýra
opinberum útgjöldum í samræmi
við efnahagsástandið og hefur
Seðlabankinn ítrekað bent á nauð-
syn þess að hemja opinber útgjöld
í því skyni að draga úr eftirspurn.
Dýrir stýrivextir
Við aðstæður mjög hárra vaxta
skapast tækifæri fyrir spákaup-
menn að hagnast á þeim vaxta-
mun, sem er á milli Íslands og ann-
arra landa, en hann hefur þau
áhrif að styrkja gengi krónunnar
langt umfram jafnvægisgengi.
Þetta hefur verið langsýnilegasta
og áhrifamesta afleiðing hárra
stýrivaxta undanfarin ár. Reynsla
síðustu missera gefur sterklega
tilefni til þess að ætla, að háir
stýrivextir séu bitlítið vopn í bar-
áttu gegn ofþenslu í íslensku hag-
kerfi. Í stað þess að draga úr heild-
areftirspurn bendir flest til þess,
að háir vextir stuðli að háu gengi
krónunnar, sem aftur stuðlar að
auknum kaupmætti launa, örvar
eftirspurn og fjárfestingu heimila
og fyrirtækja, en leggst að sama
skapi þungt á útflutningsatvinnu-
greinar í formi minni útflutnings-
tekna og dregur verulega úr mögu-
leikum þeirra til þess að standa
undir launakröfum, sem gerðar
eru á atvinnulífið í heild. Heildar-
áhrif hárra stýrivaxta skerða því
verulega svigrúm atvinnulífsins
við gerð kjarasamninga, og er
hætt við því, að afleiðingar þess
geti orðið afdrifaríkari fyrir
launafólk og íslenskt efnahagslíf
en skammtímaávinningur í formi
aukins kaupmáttar.
Óverðtryggð króna léttvæg
Samtök atvinnulífsins hafa ítrek-
að hvatt ríkisstjórnina til þess að
taka á þeirri sjálfheldu, sem stjórn
peningamála og hagstjórnin hefur
ratað í. Atvinnulífið getur ekki
þolað þá skertu samkeppnisstöðu,
sem of há verðbólga, viðvarandi
háir vextir, hátt raungengi og
óhóflegar gengissveiflur hafa
skapað. Tilraunir Seðlabankans
undanfarin ár til þess að hafa
hemil á verðbólgu með vaxta-
hækkunum hafa sýnt, að þetta
tæki bankans dugar lítið í þeirri
viðleitni. Ástæðurnar eru fyrst og
fremst þær, að markaðshlutdeild
óverðtryggðrar krónu, sem stýri-
vextir bankans hafa einkum áhrif
á, er orðin mjög lítil í lánakerfinu
og að hlutdeild erlendra lána fer
sífellt vaxandi. Um þessar mundir
er hlutdeild óverðtryggðra útlána
bankanna innan við fjórðungur,
verðtryggð lán tæpur þriðjungur
og gengisbundin lán tæpur helm-
ingur. Einnig er vert að hafa í
huga, að verðhækkun síðastliðna
12 mánuði mæld með vísitölu
neysluverðs án húsnæðis nemur
1,9% og er þannig töluvert undir
2,5% verðbólguviðmiði Seðlabank-
ans, en á sama tíma hefur verð-
hækkun mæld í vísitölu neyslu-
verðs með húsnæði numið 5,2%. Í
þessu sambandi er vert að benda
á, að hækkun húsnæðisliðar vísi-
tölu neysluverðs undanfarin fjög-
ur ár nægði ein og sér til þess að
vísitalan í heild hækkaði um 2,5%
árlega og því hefði verðbólgu-
markmið Seðlabankans ekki náðst
nema með því að aðrir liðir hefðu
ekkert hækkað á sama tíma. Gefur
auga leið, að slíkt markmið er með
öllu óraunhæft, enda hlýtur að
orka tvímælis svo vægt sé til orða
tekið að mæla verulega skamm-
tímahækkun á húsnæði inn í vísi-
tölu á tímapunkti húsnæðiskaupa,
þar sem stærsti hluti kaupverðs
dreifist yfir langan tíma. Mjög
mismunandi er hvort og þá hvern-
ig aðrar þjóðir taka tillit til fast-
eignaverðs eða verðs á eigin hús-
næði í vísitölu neysluverðs. Í
mörgum ríkjum OECD er húsnæð-
iskostnaður ekki mældur í verð-
bólguvísitölum og það sama á við
um hina samræmdu vísitölu ESB.
Í hópi þessara ríkja eru meðal
annarra Belgía, Spánn, Frakkland,
Ítalía og Lúxemborg. Flest ríki
OECD nota hins vegar svokallaða
leiguígildisaðferð, þ. á m. Banda-
ríkin, Danmörk og Noregur, en
þar er markaðsverð á leiguhús-
næði lagt til grundvallar við mat á
verðbólgu.
Ný hernaðaráætlun nauðsynleg
Í stað þess að beita bitlausu vopni
stýrivaxta af vaxandi þunga er
löngu orðið tímabært að skipta um
vopn og byggja upp nýja hernað-
aráætlun, sem beinist að hinum
raunsanna andstæðingi. Fjármál
ríkis og sveitarfélaga þurfa að
veita meira aðhald og takmarka
verður útlán Íbúðalánasjóðs. Í
lögum um Seðlabanka Íslands er
kveðið á um það sem meginmark-
mið bankans að stuðla að stöðugu
verðlagi. Honum er heimilt með
samþykki forsætisráðherra að
lýsa yfir tölulegu markmiði um
verðbólgu og honum er skylt að
stuðla að framgangi stefnu ríkis-
stjórnarinnar í efnahagsmálum,
enda telji hann það ekki ganga
gegn meginmarkmiði um stöðugt
verðlag. Þetta samhengi þurfa
ríkis stjórn og stjórnendur Seðla-
bankans að skilgreina sameigin-
lega og vissulega verður að ætlast
til þess, að ríkisstjórnin leiði slíka
stefnumörkun. Seðlabankanum er
ekki ætlað að sigla einn um ólg-
andi haf. Ef einungis er að finna
bitlausar sveðjur í vopnabúri
Seðlabankans, þá er nauðsynlegt
að leita liðstyrks þeirra, sem búa
yfir annars konar vopnum. Tali
menn ekki saman, þá er annars
ekki að vænta en að áfram verði
gengið fram af því meiri hörku
með bitlaus vopnin, þar til kraftar
þverra.
Draga verður úr verðbólgu og
óstöðugleika
Brýnt er að endurskoða nú þegar
stefnuna í efnahags- og peninga-
málum. Núverandi blanda hag-
stjórnaraðgerða opinberra fjár-
mála, Íbúðalánasjóðs og stýrivaxta
er ekki til þess fallin að stuðla að
jafnvægi í efnahagslífinu og draga
úr verðbólgu. Hágengistímabil
krónunnar koma illa niður á fyrir-
tækjum í alþjóðlegri samkeppni
og óstöðugleiki gengisins breytir
forsendum rekstrarlegra ákvarð-
ana í öllum atvinnugreinum á
ófyrirsjáanlegan hátt. Nú er komið
að þeirri stund, að knýja verður á
um samræmdar aðgerðir ríkis-
stjórnar og Seðlabanka, þar sem
væntingar um starfsumhverfi
atvinnulífsins á komandi misser-
um munu hafa veruleg áhrif á
gerð kjarasamninga á næstu
vikum.
Höfundur er formaður Samtaka
atvinnulífsins.
Út úr öngstrætinu
INGIMUNDUR
SIGURPÁLSSON
B&L