Réttur - 01.07.1917, Side 71

Jarðarlciga og leiguliðakjör 73
lækkað í verði en Hringver ekki. Nei, slíkt kemur ekki
til nokkurra mála, heldur hefir Garðakots ábúandinn ver-
ið innundir hjá jarðardrotni og getað þrýst afgjaldinu
niður, meðan Hringversbóndinn hefir ekki verið þess
megnugur.
Síðan lækka leigur beggja, og um 1800 er Garðakot
leigt hærra en Hringver. Væri það nú íétt að leigan færi
eftir jarðargæðúm, eða sannvirði jarðanna, sem er hið
sama, þá hefði Hringver á 14. öld átt að vera betra en
Garðakot, en Garðakot á 19. öld átt að vera betra en
Hringver. Nú hefir hvorug jörðin breyzt, og er þá auð-
sætt að í þessu tilfelli fer jarðarleigan ekki eftir jarðar-
gæðunum. Og þetta.dæmi er ekki einsdæmi. Skýrslan er
full af slíkum dæmum og hljóta allir að reka augun í
þau. Aj þessu er ijóst, að jarðarleigan fer als ekki ejtir
gœðum jarðanna eða sannvirði. En eftir hverju fer hún
þá?
Pað er aðatlega tvent, sem hér kemur til greina, og á-
kveður jarðarleiguna og það er:
1. Jarðnæðisþörfin eða eftirspurnin eftir jarðnæði.
2. Geðþótti jarðeiganda.
Málshátturinn segir: »neyðin kennir naktri konu að
spinna« og sannast hann hér. Þegar marga eða nokkra
vantar jarðnæði, bjóða þeir hver í kapp við annan, og
verða að sætta sig við þá kosti er jarðareigandi setur
eða vera jarðnæðislaus. Og undir slíkum kringumstæðum
skapar geðþótti jarðeiganda leiguna. Hann getur þá sett
hana »helming allra heyja, sem heyjuðust á jörðinni,
þurkuðumog heimfluttum,« eins og Viðeyjarklaustur gerði
við Blikastaðabóndann á 14. öld, eða 4 kýr eins og Reyni-
vallaklaustur gerði við Páfastaðabóndann um 1300 (sú
jörð var keypt 1'907 af núverandi ábúanda, en áður borg-
aði hann í landsskuld 180 kr.) eða 4 kýrverð eins og
Hólastóll gerði við Miklhólsbóndann um 1500 og s. frv.
(landskuld á 19. öld 6 gemlingar).
Petta hafa jarðeigendur þráfaldlega notað sér, og má