Réttur - 01.01.1957, Síða 53

R É T T U B
53
Mozart lifði frelsishreyfingu borgarastéttarinnar sem Austur-
ríkismaður. Lífsskoðun hans var upplýsingastefna í því sérstaka
formi sem hún þróaðist í Austurríki Jósefs II. Hann kynntist aldrci
pólitískri snerpu og skírleika beztu hugsuða frönsku alfræðing-
anna. Heimspekin var ekki styrkur hans. Andguðfræðilegt sam-
hengi hinnar nýju heimsskoðunar hugsaði hann ekki til enda.
En aðeins við yfirborðslega athugun — eins og borgaraleg Mózart-
fræði hefur á lofti haldið til þessa dags — getur manni dulizt hið
djúpa, gagnmerka samhengi milli lífskoðunar Mózarts og upp-
lýsingahreyfingarinnar, sem frelsaði borgarastétt Evrópu undan
hinu hataða þjóðfélagskerfi lénsskipulagsins.
Aðeins við lauslega yfirsýn kann að virðast að kaþólsk trú
Mózarts og hinsvegar heimsskoðun hins upplýsta borgara séu
ósættanlegar andstæður. Hið sanna er að guðstrúin var Mózart
tengiliður við skynsamlegan og skipulagðan heim. Þessi trú var
í fullu samræmi við kreddulausa afstöðu til kirkjunnar, frjálsan
skilning á mannlegum viðfangsefnum og þá nauðsyn að taka
örlög sín í eigin hendur. Með gildum rökum hafa menn bent á
að kirkjumúsík Mózarts beri veraldlegan keim. Orsökin er sú að
trú hans er ekki mótuð af auðsveipni eða undirgefni.
Árið 1774 gekk Mózart í Frímúrararegluna (og faðir hans
skömmu síðar). Sú húmaníska meginskoðun sem þá var haldið
fram í kenningum Frímúrara varð Mózart því hugstæðari sem
hann varð eldri: Barátta gegn hjátrú og stéttahroka, en fyrir upp-
lýsingu og siðrænu líferni, fyrir góðgerðarstarfsemi og mannkær-
leik. Síðustu 6 árin sem hann lifði skrifaði hann fjölda verka
sem beinlínis voru helguð markmiðum frímúrara, — en þar að
auki „gegnsýrir hugsun frímúrarastefnunnar öll hans verk" eins
og hinn ágæti tónlistarsagnfræðingur Alfreð Einstein komst að
orði. Einkum á þetta við um þau verk, sem hann samdi síðustu
árin sem hann lifði. Með einni tilvitnun má sýna hve veigamiklar
hugsanir eru fluttar í þessum tónverkum. I frímúrarakantötu
nokkurri sem Mózart samdi á dánarári sínu (1791) segir:
L