Réttur - 01.01.1957, Side 55

R É T T U R
55
fyrir Orgelwalze í f-moll og marga harmleiksþætti úr ,,Don
Giovanni" og Töfraflautunni sem allir eru þrúngnir sársauka.
Það var ekki hægt að sýna hinn óbrotna borgara raunsannan,
án þess að gera sér um leið grein fyrir því, hvaða öfl stjórnuðu
lífi hans, — guð, forlögin, eða þjóðskipulagið. Mózart komst að
sömu niðurstöðu og borgaralegir listamenn þess tíma í öllum lönd-
um, þeirri niðurstöðu, að óhamingju þeirra bæri að rekja til stétt-
araðstöðunnar. Og af þessari niðurstöðu leiddi óhjákvæmiiega
aðra, sem sé þá að það væri heimskulegt að æðrast yfir óhamingju
sinni í stað þess að berjast gegn henni.
Þar sem hin sögulega þróun krafðist þess, gat borgarastéttin
ekki dulizt þeirrar staðreyndar að hver gæti og yrði að taka örlög
sín í eigin hendur til að sigrast á óhamingju sinni. „Hamingja er
nýr hlutur í Evrópu" sagði einn hinna frönsku byltingarmanna.
Þessi hugsun höfðaði ekki aðeins til þjóðfélagsmálefna heldur
jafnt til hinna einkalegustu geðbrigða og náði til hinna fíngerð-
ustu greina borgaralegrar hugsunar. Vitundin um mannlegan
auð, yfirburði hins óbreytta borgara yfir höfðingjunum, og vissan
um að hún var ósigrandi í sögulegu hlutverki sínu, þetta voru
tvær hliðar á sama máli. Það eru þessi tvö sjónarmið sem móta
verk Mózarts æ greinilegar síðasta áratuginn, sem hann lifði.
Það á þannig sín gildu rök að hið klassiska jafnvægi er að
finna í verkum Mózarts. Tökum sem dæmi g-moll kvintettinn. í
þessu verki túlka 3 kaflarnir af 4 örvæntingu, einstæðingsskap og
þrjózku. í síðasta kaflanum birtir svo með þjóðdanslagi, sem ber
svip af valsi og auðgað er mörgum glaðlegum stefjum. Með
þessum kafla nær heildarsvipur verksins tilgangi sínum. Það er
hægt að sigrast jafnvel á hinum mesta harmi í mannlegu sam-
félagi. Það er ekki tilviljun að fyrsti þátturinn ber svip sorgar,
en sá síðasti svip gleðinnar.
I hinni klassísku tónlist gæti hið gagnstæða ekki komið fyrir.
Mönnum af ungri stétt á byltingarskeiði sögu sinnar er nauðsyn-
legt — og mögulegt — að berjast til frelsis frá harmi og sárs-