Réttur - 01.08.1968, Blaðsíða 17

JÓHANN PÁ'LL ÁRNASON:
1
NYSKÖPUN
SÖSÍALISMANS
I TÉKKÓSLÓYAKÍU
Frá s.l. vori var augljóst, að atburðirnir í
Tékkóslóvakíu — „tékkóslóvaska tilraunin",
eins og þeir voru oft nefndir — höfðu meiri
alþjóðlega þýðingu en þær breytingar, sem
hingað til hafa átt sér stað í öðrum Austur-
Evrópulöndum, en í hverju þessi þýðing var
nánar til tekið fólgin, var meira vafaatriði.
Innan og utan Tékkóslóvakíu komu fram
ýmsar skilgreiningar, en flestar gerðu þær
málið of einfalt eða drógu af því víðtækari
ályktanir en efni stóðu til. Þannig er t.d. um
þá algengu kenningu, að Tékkóslóvakía hafi
einfaldlega orðið fyrst sósíalískra landa til
að afnema þá stjórnarhætti, sem eðlilegir séu
fyrst eftir byltinguna — þ.e.a.s. margháttaðar
takmarkanir á tjáningar- og persónufrelsi —
og taka í þess stað upp þá lýðræðislegu skip-
an, sem ein geti samrýmzt fullmótuðu sósíal-
ísku þjóðfélagi. Yið þetta er fyrst og fremst
það að athuga, að stalínisminn var hvergi —
ekki einu sinni í Sovétríkjunum — „eðlilegt"
eða óhjákvæmilegt skipulagsform þjóðfé-
lags, sem sprottið hafði upp úr sósíalískri
byltingu. Hann var ekki einföld söguleg nauð-
syn, heldur afleiðing af athöfnum ákveðinna
þjóðfélagsafla við ákveðnar aðstæður innan-
lands og á alþjóðavettvangi. Enn fremur er
eðlismunur á sögulegu hlutverki stalínismans
í Sovétríkjunum og í Tékkóslóvakíu: hann
átti sér engar rætur í tékknesku þjóðfélagi og
leysti engin höfuðvandamál þess, heldur var
honum þröngvað upp á Tékkóslóvakíu eftir
lokasigur byltingarinnar 1948, sumpart með
sovézku valdboði, sumpart með samþykki þá-
verandi forystu tékkneska kommúnistaflokks-
ins.
Það er því ekki hægt að líta á breyting-
arnar, sem hófust í janúar, sem einfaldlega
nýtt stig í samfelldri og eðlilegri þjóðfélags-
þróun, en hitt er jafnfjarri sanni, sem þó var
haldið fram af mörgum Tékkum, að með
þeim hafi loks verið byrjað að leysa það
verkefni, sem Tékkóslóvakía stóð frammi fyr-
ir þegar árið 1948, þ.e. að skapa þess konar
141