Réttur - 01.08.1968, Blaðsíða 21

skoðanahópar: annars vegar þeir, sem vildu
„viðhalda sósíalismanum” og áttu þar við
núverandi efnahagsgrundvöll, en endurbæta
hann með nýtízkulegri skipulagsaðferðum,
svo og hefðbundnum lýðræðisformum, sem
þeir töldu sumpart að ættu jafnvel við í öll-
um nútíma iðnaðarþjóðfélögum, sumpart að
gætu notið sín til fulls einmitt í sósíalísku
þjóðfélagi. Hins vegar voru þeir, sem lögðu
áherzlu á, að sósíalisminn sjálfur hefði hvergi
nærri tæmt möguleika sína og verkefnið væri
frekar að þróa hann til fulls, samkvæmt klass-
ískum marxískum hugmyndum, en að taka
einstök atriði að láni úr annars konar þjóð-
félagssamhengi. Þessi síðari skoðanahópur
var þjóðfélagslega allt annað en einlitur: þar
var t.d. um að ræða menntamenn, sem sóttu
hugmyndir sínar til Isaacs Deutschers og Her-
berts Marcuse. Tékkóslóvakía var fyrsta
sósíalíska landið, þar sem verk Deutschers
birtust á prenti, og ekki átti að láta þar við
sitja, heldur var fyrirhugað að gefa út höfuð-
rit Trotskís á næsta ári. Þetta vakti að sjálf-
sögðu mikla reiði í Sovétríkjunum og var
talið með höfuðsyndum Tékka.
Miklu mikilvægari en framlag einstakra
menntamanna var þó þáttur verkalýðssam-
takanna. Sú hugmynd er nokkuð algeng með-
al vinstri manna t.d. í Vestur-Evrópu, að
verkalýðsstéttin hafi verið afskiptalítill áhorf-
andi að breytingunum í Tékkóslóvakíu. Þetta
var að vísu rétt fyrstu 2—3 mánuðina, en
síðan verður liér mikil breyting á. Verkalýðs-
stéttin og samtök hennar fóru að taka virkan
þátt í framkvæmd umbótanna og setja fram
sína eigin stefnu. Þetta kom ljóst fram í tékk-
ner-kum blöðum, en öllum þeim, sem komu
til Tékkóslóvakíu síðustu mánuðina fyrir inn-
rásina, ber einnig saman um þetta atriði.
I marz var slcipt um menn í forystu verka-
lýðssamtakanna, en það var þó ekki liin nýja
forysta, sem mesta framtakssemi sýndi, held-
ur voru það sumpart einstök verkalýðsfélög
(t.d. járnbrautarstarfsmenn), sumpart mál-
gagn samtakanna, dagblaðið Práce (það er
engin tilviljun, að Pravda nafngreinir það
meðal þeirra blaða, sem sökuð eru um að
hafa grafið undan sósíalismanum í Tékkó-
slóvakíu). Það tók upp baráttu fyrir endur-
skoðun nýja áætlunarkerfisins í þá átt, að
verkamenn fengju meiri hlutdeild í stjórn
145