Réttur - 01.08.1968, Side 22

fyrirtækjanna og stofnuð yrðu í þeim tilgangi
verkamannaráð. I umræðum um þetta komu
fram mjög mismunandi skoðanir, allt frá
þeim róttækustu, sem vildu algjöra sjálf-
stjórn verkamanna á fyrirtækjunum, til þeirra
sem vildu að aðalvaldið yrði eftir sem áður
í höndum forstjóranna en verkamannaráðin
hefðu aðeins ráðgefandi hlutverk.
Lög um stofnun verkamannaráða (sem
reyndar voru áður farin að spretta upp sjálf-
krafa) voru sett í júlí, en verksvið þeirra var
enn ekki nákvæmlega ákveðið; allt bendir
til, að í ríkisstjórninni hafi þeir orðið ofan
á, sem vildu hafa það mismunandi eftir fram-
leiðslugreinum.
Að síðustu er rétt að drepa á eitt merkilegt
framlag verkalýðshreyfingarinnar: verka-
menn í Ostrava stofnuðu í vor s.k. „verka-
mannanefndir til varnar prentfrelsi”, sem síð-
ar breiddust út til annarra landshluta. Þetta
var svar verkamanna við þeim áróðri, sem
nokkuð bar á hjá íhaldssamari hluta komm-
únistaflokksins: að verkamenn og mennta-
menn ættu ólíkra hagsmuna að gæta og
verkamönnum kæmi t.d. ekkert við barátta
rithöfunda fyrir auknu menningarlegu frelsi.
Hér hefur verið reynt að rekja höfuðdrætt-
ina í þeim sögulegu atburðum, sem gerðust
s.l. misseri í Tékkóslóvakíu. Að lokum er þá
rétt að spyrja þeirrar spurningar, hvort eitt-
hvað af nýbreytninni geti e.t.v. lifað af of-
beldisaðgerðir Sovétstjórnarinnar, eða hvort
allt sé glatað.
Hér virðist því miður ekki mikil ástæða
til bjartsýni. Eins og nú er málum komið, eru
tveir möguleikar hugsanlegir. Annar er sá,
að Rússar þjarmi meira og meira að tékk-
nesku forystunni, neyði hana til að hlýð.t
valdboði sínu í einu og öllu; þá líður vart á
löngu þar til núverandi forysmmenn glata
lýðhylli sinni og Rússar geta rutt þeim úr
vegi, en sett aðra auðsveipari í staðinn. —
Hinn möguleikinn er sá, að Rússar sætti sig
við að núverandi forysta sitji áfram og fari
sínu fram innan ákveðinna takmarka, með
því skilyrði að vikið verði úr valdastöðum
fulltrúum róttækasta armsins í flokknum.
Þótt þessi möguleiki sé vissulega skárri af
tvennu illu, eru engar líkur á að hann geti
leitt til annars en endurreisnar skrifstofu-
valdsins i eitthvað mannúðlegri mynd. Þær
tvær forsendur, sem nauðsynlegar væru til
að umbæturnar héldu sínum upprunalega
krafti og næðu upprunalegu markmiði —
þ.e. frjálsar opinberar umræður og óheft
pólitískt framtak alþýðu manna — eru úr
sögunni.
Ein af þeim spurningum, sem oftast var
varpað fram í Tékkóslóvakíu s.l. mánuði, var
þessi: Getum við forðast það, að málalyktir
verði hér hinar sömu og í Póllandi, þar sem
afturhaldsöflin hafa nú náð aftur yfirhönd-
inni, sumpart með tilstyrk sömu manna 03
stóðu fyrir breytingunum 1956? Tékkósló-
vakía hafði öll skilyrði til að forðast þetta og
halda umbótunum áfram án nokkurs aftur-
kasts, en nú er það vart hugsanlegt lengur.
Engin ástæða er til að efast um heiðarleik
tékkneskra ráðamanna, þegar þeir segja að
lög um ritskoðun og aðrar slíkar ráðstafanir
sé aðeins til bráðabirgða, og haldið verði
áfram á braut lýðræðislegs sósíalisma, strax
og aðstæður leyfi. En það er ekki komið undir
þeim einum saman, hvort þetta verður kleift,
hvort þessar ráðstafanir vaxa þeim ekki yfir
höfuð og setja mark sitt á þjóðfélagið allt.
Til þess að hægt yrði að taka aftur upp þráð-
inn, þar sem hann slitnaði 21. ágúst, þyrfti
ákveðnar forsendur; sumar þeirra virðast
vera fyrir hendi, en aðrar ekki. Fyrsta skil-
yrðið er að sjálfsögðu pólitískur áhugi og
samheldni almennings heima fyrir; hvort
146