Réttur - 01.10.1977, Blaðsíða 40

landsnámsskeiði er nauðsynlegt að minna
á, þá stórkapítalísku drauma er íslensk
borgarastétt ól með sér í upphafi aldar-
innar um nýtingu fossaflsins. Fossamálið
svonefnda, þar sem ýmsir mektarmenn
ráku áróður fyrir sölu fossanna og drógu
upp glæstar myndir af stóriðju því
tengdu, sýndi svo ekki var um villst, að
íslensk borgarastétt var ekki þess um-
komin að standa vörð um efnahagslegt
sjálfstæði þjóðarinnar jafnvel ekki áður
en hið stjórnarfarslega sjálfstæði var í
höfn. Árið 1917 var svo komið að búið
var að selja nær alla virkjanlega fossa
landsins, en þá tókst á næstu fimm árum
að ná fram lagasetningu er gerði fossa-
kaupin haldlítil fyrir stóriðjufélögin. 2
Þá er einnig rétt að drepa á það, að
í fyrri heimsstyrjöldinni varð íslensk
borgarastétt óháðari þeirri dönsku, er Is-
land komst áþreifanlega undir ægihjálm
breska imperíalismans. í verðbólgu heim-
styrjaldaráranna fyrri skerpast stéttaand-
stæðurnar og flokkakerfi borgarastéttar-
innar tekur að riðlast, en „stéttarígur"
fer vaxandi að sögn Morgunblaðsins,3
enda flokkakerfið að grundvallast á
stéttabaráttunni, en ekki nær eingöngu
á afstöðunni til Dana.
B. Auðvaldsskipulag millistríðsáranna:
Er heimstyrjöldin fyrri lauk 1918 og
ísland varð fullvalda ríki, þá má segja
að komið sé að lokum landnámsskeiðs
auðvaldsskipulagsins á íslandi, flest meg-
ineinkenni þess hagkerfis sjá þá orðið
dagsins ljós. En íslensk jjjóðfélagsgerð
bar þá enn mörg einkenni sveitasamfé-
lagsins og þau ásamt fámenninu gera
erfitt um vik að heimfæra óstaðfærðar
kenningar um söguþróun o. fl. upp á
íslenskar aðstæður. En hver eru þá sér-
einkenni íslensks samfélags 1918—1939.
í óbirtri ritgerð um „íslenskt þjóðfélag
1930—1940, segir Svanur Kristjánsson,
er hann fjallar um J^jóðfélagsgerðina í
tengslum við rannsókn á veikalýðssögu:
„Á íslandi er í raun um að ræða
tvenns konar samfélög— þéttbýli og dreif-
býli. Þessi samfélög eru mjög ólík. Kaup-
staðir og kauptún einkennast af mismun-
andi atvinnugreinum og stéttum. Sam-
félög sveitanna byggir að mestu ein stétt,
bændur, ásamt skylduliði. Þegar rætl er
um íslenskt ]>jóðfélag, sem eina heild, ís-
lenskt hagkerfi, stéttaskiptingu á íslandi
o. II. gleymist venjulega Jretta tvíeðli
Jrjóðfélagsgerðarinnar." 4
Þegar fjallað er um verkalýðssögu
millistríðsáranna er vert að hafa Jretta
tvíeðli Jrjóðfélagsgerðarinnar vel í huga,
því j:>að er fyrst árið 1930 sem helmingur
landsmanna býr í bæjum og árið 1940
eru tæplega 40% íslendinga í sveitum.
Jafnvel mætti á jressu tímabili ræða um
Jjríeðli íslensks samfélags, Jdví svo ólík er
|)jóðfélagsgerðin við Faxaflóa og í sjávar-
Jiorpunum úti um land. Reykjavík og
Hafnarfjörður skera sig úr sem togara-
útgerðarbæir, en sjávarplássin byggja á
mótorbátaútgerð, fiskverkun og jrjónustu
við sveitasamfélögin. Þessar sérstæðu að-
stæður gera erfitt um vik að alhæfa eitt-
hvað um íslenska auðvaldsskipulagið.
Helstu þróunareinkenni millistríðsár-
anna varðandi atvinnuskiptingu og
stöðu atvinnugreina eru: að vinnufólki
til sveita fækkar til muna, hlutfallsleg
fækkun launafólks er við togaraútgerð,
en mikil fjölgun launafólks er hefur
framfæri af iðnaði, opinberri Jijónustu
og verslun. Þá fara opinber afskipti af