Réttur - 01.10.1977, Blaðsíða 42

isma“ eða einhliða kjarahyggju, þar sem
aðeins er fengist við hreina kaupgjalds-
baráttu, en meðvituð pólitísk stefna er
tók mið af hagsmunum verkalýðsstéttar-
innar var vart fyrir hendi. Þó örlar rétt
á slíku í fyrstu málgögnum hreyfingar-
innar: Alþýðublaðinu gamla 1906 og
Verkmannablaðinu 1913 og enn meira
í Dagsbrún er Ólafur Friðriksson hóf að
gefa út 1915.7
B. Verkalýðshreyfingin 1916—30:
Það var 12. mars 1916 sem sjö verka-
lýðsfélög í Reykjavík og Hafnarfirði
stofna ASÍ. Forseti þess var kjörinn Ottó
N. Þorláksson, Ólafur Friðriksson vara-
forseti og Jón llaldvinsson ritari. Jón tók
síðar á árinu við forystunni og var forseti
ASÍ í rúma tvo áratugi. Alþýðusamband-
ið var allt fram til 1942 bæði landssam-
band verkalýðsfélaga og stjórnmálaflokk-
ur jafnaðarmanna=Alþýðuflokkurinn.
Með stofnun ASÍ hafði íslensk verkalýðs-
hreyfing myndað fagleg og pólitísk sam-
tök er áttu eftir að verða sterkt jijóðfé-
lagsafl og hala mótandi áhrif á þróun
hins sjálfstæða íslenska samfélags eftir
1918.
Það voru aðeins um 650 félagsmenn í
verkalýðsfélögunum er stóðu að stofnun
ASÍ en árið 1930 voru félagsmennirnir
orðnir tæp 6.000 í 36 félögum. Árið 1920
er talið að ca. fimmti hver verkamaður
í atvinnugreinum utan landbúnaðar hafi
verið félagsbundinn í ASÍ, en árið 1930,
um það bil fjórðungur verkafólksins.8
Árið 1916 var tímakaup verkamanna
við Reykjavíkurhöfn 40 aurar, en í stríðs-
lok 1918 var það komið í 75 aura. Með
vaxandi eftirspurn fyrst eftir stríðið fer
það hækkandi og hæst í 1,48 kr. í janúar
1921, en helst síðan í kr. 1,20 til 1924.
Þá hækkar kaupið í Reykjavík í 1,40 kr.
en lækkar síðan í 1,20 og helst jiannig
til ársins 1930 er það hækkaði í kr. 1,36.
Rétt er að benda á að kaupgjald var alls
ekki samræmt um lanclið og var víða
mun lægra í kaupstöðum úti á landi og
í vegavinnu.0
Baráttumál verkalýðslélaganna á þessu
tímabili 1916—30 má greina í fjóra höf-
uðþætti:
1. að afla viðurkenningar atvinnu-
rekenda og ríkisvaldsins á samn-
ingsrétti verkalýðsfélaga.
2. að laun verkamanna séu samkvæmt
taxta verkalýðsfélaganna.
3. að félagar verkalýðslelaganna gangi
fyrir um vinnu.
4. að allir verkamenn séu í verkalýðs-
félögum." 10
Við athugun á verkalýðsbaráttu tíma-
bilsins kemur fram að mikið ávinnst við
að afla verkalýðsfélögunum samningsrétt-
ar og einnig vinnst nokkuð í því að sam-
ræma kaup milli staða og afnema árs-
tíðabundna taxta, en hvað þriðja og
Ijórða liðinn snertir þá beið það hinna
hörðu stéttaátaka kreppuáranna að
tryggja forgangsrétt félagsbundins verka-
fólks að vinnu og fá alla inn í félögin.
Slíkt náðist reyndar ekki fyrr en á fimmta
áratugnum eftir gildistöku núgildandi
vinnulöggjafar frá 1938.
I kjarabaráttunni reyndist sem oftar
aðalverkefnið að halda kaupinu i horfinu
eða í samræmi við framfærslukostnað.
Árið 1921 náðu prentarar fyrstir manna
að fá inn í samninga viðurkenningu á
8 stunda vinnudegi og alþingi samþykkir
vökulögin um hvíldartíma (6 tíma) á
250