Réttur - 01.10.1977, Page 45

um „Verkmannasamtök“ á Dagsbrúnar-
fundi um jólin 1912.18
En þó stakar greinar og erindi birtist
um sósíalisma, þá er langt í land, að
sósíalísk barátta liefjist á Islandi á land-
námstíma auðvaldsskipulagsins. Fyrsta
jafnaðarmannafélagið er ekki stofnað
fyrr en árið 1915 af Ólafi Friðrikssyni á
Akureyri. Hann var þá nýkominn frá
Kaupmannahöfn, þar sem hann hafði
tekið Jrátt 1 starfsemi danskra jafnaðar-
manna og m. a. setið 8. þing. Annars
AlJ^jóðasambands verkalýðsins í Kaup-
mannahöfn 1910 sem áheyrnarfulltrúi og
skrifaði grein um þingið í „Norður-
land.1<J Félagið á Akureyri dó er Ólafur
flutti suður 1915 um haustið og stofnaði
Jrá jafnaðarmannafélag í Reykjavík. Ól-
afur samdi stefnuskrá fyrir Jressi félög,
þar sem hann sló Jrví föstu „að saga ís-
lands væri rétt að byrja“. En þó fram
komi í þessurn skrifum Ólafs um Jretta
leyti, að hann kannist við hugmyndir
sósíalista um Jrjóðfélagsbyltingu, ])á er
hugtakanotkun bans all mjög á reiki og
til að mynda leggur hann ekki marxískan
skilning í hugtakið „stétt“, né skilgreinir
nákvæmlega íslenskt jDjóðfélag á grund-
velli stéttabaráttu.20
B. Alþýðuflokkurinn 1916
og stefna hans:
Þegar Alþýðusambandið var stofnað
vorið 1916 var Jægar hafinn undirbún-
ingur að samningu stefnuskrár fyrir Al-
þýðuflokkinn, er síðan kom út í sérstök-
um bæklingi árið 1917.21 Athyglisvert er,
að sú stefnuskrá byggir ekki á stefnuskrá
Olafs Friðrikssonar, heldur er hér um
nýtt plagg að ræða. Þegar reynt er að
skilgreina hugmyndafræðilegt innihald
stefnuskrárinnar frá 1917, Jrá kemur
fram, að þar er um að ræða glefsur úr yf-
irlýsingum norrænna sósíaldemókrata
og sambland úr „social-liberalisma“ eins
og liann birtist í riti John Stuarts Mill,
„Frelsinu“ sem Jón Ólafsson hafði Jrýtt
og gefið út all löngu áður. Alla vega
byggir stefnuskráin takmarkað á fræði-
kenningu sósíalista-marxismanum og Jrað
er ekki fyrr en í stefnuskrá Alj:>ýðuflokks-
ins frá 1922, að skýr einkenni marxískra
skilgreininga kemur fram, en Jrá aðeins
í inngangskafla, sem líklega er tekinn inn
til að friða vinstri arminn í Jafnaðar-
mannafélagi Reykjavíkur.22
En liver er Jrá hugmyndafræðilegur
grundvöllur AljDýðuflokksins á þriðja
áratugnum? Ef litið er á kjarabaráttuna
kemur fram, að flokkurinn og ASI í
lieild miðar kjarakröfur við framfærslu-
kostnað, en gerir ekki kröfur miðað við,
að verkalýðnum beri stærri hlut úr být-
um við verðmætasköpunina (launavinna
ekki metin á marxískan hátt) og Jrví fall-
ast verkalýðsfélögin á kauplækkun er
verðlag lækkar á jDi iðja áratugnum.25
Aljrýðuflokkurinn stendur ekki að Javí
að gefa út rit Marx eða önnur rit um
fræðikenninguna. Opinber stefnuskrá
flokksins er að mínu mati hugmynda-
fræðilegt samsafn góðra setninga er lofa
umbótum. Því er ekki hægt að tala um
meðvitaða sósíalíska baráttu á vegum
Alþýðuflokksins fyrst eftir stofnun hans
1916. Flokkinn vantar fræðilegan grund-
völl og það kemur í lilut yngri jafnaðar-
manna að fitja upp á fræðilegri urnræðu
í flokknum og síðan skipuleggja sósíalísk
samtök er grundvalla Jjjóðfélagsgrein-
ingu sína á fræðikenningu marxismans.
Það gerist á Jrriðja áratugnum.
í lok heimsstyrjaldarinnar fyrri hafði
253