Réttur - 01.10.1977, Qupperneq 44

áratugurinn varð mikilvægt vaxtaskeið
fyrir verkalýðshreyfinguna, en beita ber
ítrustu heimildarýni á rómantískar frá-
sagnir þátttakenda af stéttabaráttu
kreppuáranna. Frásagnirnar eru oft
sveipaðar goðsögn um stéttavitund,
sem í reynd náði aðeins til takmarkaðs
hóps eða einstakra atburða (t. d. Gúttó-
slagsins 9. nóv. 1932). Verkfallsbaráttan
tengdist einkum atvinnuleysisbaráttunni
og þeirri varnarbaráttu að hindra kaup-
lækkunartilraunir og hélst kaupið nær
óbreytt allt tímabilið 1,36 kr.13
Heimskreppan hafði víðtækust áhrif
á íslandi á árunum 1932—34 og á þeim
árum verða hörðustu stéttaátökin. En
eftir að borgarastyrjöldin á Spáni braust
út 1936 lokaðist Spánarmarkaðurinn fyr-
ir saltfisk, en sá útflutningur var nær
40% útflutnings landsmanna. Lokun
þessa mikilvæga markaðar hafði þau áhrif
að ekki dró úr atvinnuleysinu sem var
mikið allt fram til breska hernámsins
1940. En það er þó ekki atvinnuleysis-
baráttan sem setur svip sinn á verkfalls-
átökin síðustu árin fyrir hernámið, held-
ur lokabaráttan við Alþýðuflokkinn inn-
an verkalýðshreyfingarinnar, þar sem
andstæðingar kratanna reyna að svipta
þá einokunaraðstöðunni innan ASÍ og
knýja þá til að breyta ASÍ í landssamband
verkalýðsfélaga er tókst 1940, en kom
til framkvæmda á ASÍ-þingi 1942. Þyngst
á metunum í þessari deilu var svonefnt
Hlífarverkfall 1939, er klofningsfélag
kratanna var drepið í fæðingu. Eftir að
hernámið skall á beitti hinn róttækari
armur verkalýðshreyfingarinnar sér fyrir
verkfalli í Reykjavík, sem rann út í sand-
inn m. a. vegna heiftarlegra hermdarað-
gerða þjóðstjórnar (Sj.fl., Alþ.fl. og Fr.fl.)
og hernámsliðsins í svonefndu dreifibréfs-
máli 1941. í kjölfar þeirra átaka og vald-
beitingar stjórnvalda til að skerða samn-
ingsréttinn kom síðan sóknaraðgerðin er
tengist nafngiftinni „Skæruhernaðurinn"
1942, en sú siguraðgerð fellur utan tíma-
marka þessarar greinar.14
En víkjum þá loks að þróun sósíalískr-
ar baráttu á íslandi.
III. SÓSÍALÍSK BARÁTTA
Á ÍSLANDI:
Hér að framan hef ég nær eingöngu
fjallað um auðvaldsskipulagið og kjara-
baráttu þá er verkalýðssamtökin stóðu
að, en minna verið minnst á stjórnmála-
kenningar eða stjórnmálasamtök tengd
verkalýðshreyfingunni. Skal nú vikið að
þeim þætti stéttabaráttunnar.
A. Frumherjarnir:
Snemma koma fram ýmsir menn er
rita greinar í anda sósíalisma og halda
erindi um „jafnaðarmennsku", eins og
upphafleg þýðing sósíalismans var á ís-
lensku. Þannig má minna á, að þegar ár-
ið 1871 ræddi ,,Kvöldfélagið“, sem Sig-
urður málari stofnaði, spurninguna:
„Hvaðan er helst kommúnista von hér á
landi?“ 15 Eftir Parísarkommúnuna 1871
gefur öðru hvoru að líta í íslenskum blöð-
um greinar um sósíalista (jafnaðar-
menn)16 en sá sem fyrstur ríður á vaðið
að boða sósíalisma er ótvírætt Þorsteinn
Erlingsson. Hann lætur ekki aðeins við
jrað sitja að yrkja kvæði í sósíalískum
anda, heldur skrifar liann líka grein í
Bjarka og í Aljrýðidrlaðið gamla árið
190617 og hann flytur merkan fyrirlestur
252